ايندو نھ وري ھي وڻجارو

يون جي هڪ عضوي کي زخم رسندو ته سڄو جسم ڏکندو. خبردار ڪنهن کي به ايذاءُ نه پهچي جي پهتو ته سڀ ڏکن ڏڌا ٿي وينداسون. ڪو ڪونه بچندو.
اياز پنهنجو سڀ ڪجهه اسان ڪارڻ ارپڻ ڪري ڇڏيو. سڄي عمر جواني کان پيري تائين اسان کي ڏيئي ڇڏي. اسان کي رڳو سندس امانت جي سنڀال ڪرڻي آهي ۽ پيار محبت ۽ انسانيت جو درس پڙهڻو، ونڊڻو ۽ ورهائڻو آهي. اياز اول نمبر جو افسانه نگار، منفرد شاعر، نثر جو بادشاهه ۽ عشق جو اوتار آهي. اياز نه ماضي تي پشيمان آهي نه حال تي ناخوش نه مستقبل کان مايوس. ارڏو ۽ اڻموٽ هوڪو بيـٺو ڏئي
اسـان تي الزام، آندا جڳ جيـئـڻ جـا،
جن جي روز جواب ۾، جرڪيا منهنجا جام
الا ڪڏهن عام، رسندا منهنجي روح کي.
اياز سمجهوتو نٿو ڪري. سندس جام هر دور ۾ جرڪندا رهندا ۽ کڙڪندا رهندا. هو مٿاهون آهي مٿاهون رهندو. ڪوئي ماڪوڙو کيس هيٺ ڌڪي ڪونه سگهندو. وري وري هو ائين ئي چوندو ته الا ڪڏهن عام رسندا منهنجي روح کي. ڀٽائي گهوٽ به چوي ٿو ته
حوصلو حيرت جو، آهي نه مٿي عام،
محبت سندي مام، ڪُور پروڙي ڪينڪي.
خسرو به چوي ٿو ته خلق ٿي چوي خسرو بت پرستي ٿو ڪري هائو هائو ڪيان ٿو با خلق عالم ڪار نيست.
22 الائي 23 ڊسمبر 1997رباني ڪراچي آيو مان کيس فيڊريل لاج قيصرينا جنهن کي اڪثر قصرناز چوندا آهن، تي ملڻ ويس. ٻئي گڏجي شام جو اياز وٽ وياسون. سٺي موڊ ۾ هئو. ربانيءَ سان چرچا گهٻا به ڪيائين. اهو دستور هوندو هو ته اسان ٽيئي گڏجي ماني کائيندا هئاسين ڪڏهن اياز وٽ ڪڏهن رباني وٽ ڪڏهن مون وٽ. مون ٻنهي کي دعوت ڏني ته سڀاڻي رات جي ماني مون وٽ. ٻنهي قبول ڪيو. ٻئي ڏينهن رباني پهچي ويو اياز ڪونه پهتو. فون ڪري چيائين ته ”جمال نڪ مان نلڪي وانگر پاڻي پيو وهيم!“ هو چوي تنهن کان اڳ ۾ مون چيومانس ته ”متان گهر مان نڪتو آهين. آرام ڪر!“ وري به نه اچڻ جي معذرت ڪيائين. چيومانس ته ”مڪمل آرام ڪر ڇو ته مون کي خبر هئي ته تڪليف ڪهڙي به هجي ڪهڙي به عضوي جي هجي ان جو اڻ سڌو اثر دل تي پوي ٿو.“ ٻئي ڏينهن فون ڪيم چيائون ته سمهيو پيو آهي. سندس پٽ ڊاڪٽر سليم جي پڇا ڪيم چيائون ته اهو لاهور ويل آهي.
وچ ۾ ٽي ڏينهن پيا. رباني حيدرآباد هليو ويو. 28 ڊسمبر صبح جو سج اڀرئي کان اڳ نمازون پڙهي بستري تي ليٽيس مس ته فون جي گهنٽي وڳي. مسٽر کيڙو هيو. اياز جو داماد. چيائين ته اياز مِڊ ايسٽ اسپتال ۾ گذاري ويو. دماغ سن ٿي ويو. چيو مانس ته ”مان اچان ٿو!“ اهڙي موقعي تي عورت جو هجڻ ضروري آهي. جو گهر جون عورتون روڄ راڙي ۾ هونديون آهن. منهنجي گهر واري گذاري وئي آهي سو نياڻي شاهدا کي فون ڪري چيم اها به سڪتي ۾ اچي وئي پر چيائين ته اچان ٿي. ڏهن پنڌرهن منٽن ۾ مِڊ ايسٽ پهتاسين. کيڙو صاحب منهنجو ڏٺل ڪونه هئو پر وارڊ ٻاهران اهو ئي هڪڙو افسرده ويٺو هو. شاهدا کي چيم ته اها وڃي گهر جي عورتن کي سنڀالي. پر جلدئي موٽي آئي ته لاش وٽ ڪو به ڪونه آهي.
اياز جو هڪ هٿ دل تي ۽ ٻيو هٿ گهنٽيءَ تي رکيل هئو. کيڙي صاحب ٻڌايو ته ”ڊاڪٽر چيو ته اياز ٺيڪ آهي ۽ صبح جو ڊسچارج ٿي ڀلي گهر وڃي. انهي ڪري اياز ڀاڀي زرينه کي ۽ ٻين کي زور ڀري گهر اماڻي ڇڏيو.“ مان کيڙو صاحب ۽ شاهدا لاش کڻائي پرنس ڪامپليڪس اياز جي فليٽ تي آياسون. روڄ راڙو پئجي ويو. ”اسان جو خانو خراب ڪري ڇڏيئيه، اسان جو منهن ڪارو ڪري ڇڏيئي!“ وغيره. شاهدا همٿ ڀري آهي سو سڀني کي ماٺ ڪرائي ڇڏيائين ته ”ڇو توهان جو ته مان مٿي ڪري ويو، سڄي سنڌ توهان کي عزت ڏئي ٿي، بنگلا ماڙيون موٽر ڪار ڇڏي ويو وڏي ڳالهه توهان جي عزت ۽ مان مٿي ڪري ويو.“ پاڻ بورچيخاني ۾ وڃي چانهه ٺاهي سڀني کي پياريائين. ٻاهر تڏي تي رڳو مان اڪيلو ويٺو هئس سليم ۽ انيس ٻئي ٻاهر هئا. کيڙو صاحب غسل ڪفن جي بندوبست ۾ لڳي ويو ڪجهه دير کان پوءِ شاهدا ٻاهر آئي ۽ اسين هليا آياسون. بعد ۾ رباني جو فون آيو ۽ تدفين جي مسئلي تي ڳالهايائين ته شڪارپور يا سمنڊ ڪناري غازي عبدالله شاهه جي مقبري وٽ يا ڀٽ شاهه تي. رباني حميد آخوند سان رابطي ۾ رهيو ۽ نيٺ اهل خانه جي اجازت ۽ مرضي سان تدفين ڀٽ شاهه تي ٿي. مان ڪونه ويس. چاليهي تي اياز جي تربت وٽ ويهي رهيس. ٽيجهي تي به ويو هئس. سليم، انيس ۽ مونس پهچي ويا هئا.
وڃڻ وارو ويو هليو ايندو نه وري هي وڻجارو.
وڃڻ وارو ويو هليو ايندو نه وري هي وڻجارو.
***