ايندو نھ وري ھي وڻجارو

ن بڇان ايندي آهي، مٿان هي ڏيڏري به چنبڙائي ڇڏيائون. ڇوڪريءَ مون کي ٻڌايو ته هوءَ ڪاليج ۾ انٽر ۾ پڙهندي آهي، فلم جو پهريون حصو پورو ٿيو ته مير صاحب هڪ ساڙهي واري ليڊي کي چيو ته ”اٿي امتحان وٺ ۽ مارڪون ڏي!“ هوءَ به کلندي اٿي ۽ هر مرد جي آلت ۾ هٿ وجهي لوڏي پاس پاس چوندي رهي. مان ته نڪري ٻاهر ورانڊي ۾ ٿي بيٺس. مير صاحب کان مون موڪلايو ڏاڍو زور ڀريائين ته ”ماني کائي وڃان!“ کلندي چيائين ته ”اڃا انٽرول ئي ڪانه ٿي آهي ويهو! ... اڀي تو کيل شروع نهين هوا“ معافي ورتم. هڪ واقفڪار نڪتو تنهن کي چيم ته ”گاڏي اٿئي ته ڏي، نه ته ڇڪيان پنڌ کي ۽ وڃي ڪا رڪشا پڪڙيان!“ ان گاڏي ڏني پڇيومانس ته ”هي ڪهڙو مير آهي؟“ چيائين ته ”مير وري ڇا جو؟ هي دکن جو آهي ۽ دکني ماڻهو پاڻ کي مير به سڏائيندا آهن.“ مون چيو ”جند ڇٽي، الائي ڪٿي اچي ڦاٿو هئس!“ بيحيائي ته ڏسو، آلت پڪڙي هڪڙي مائي پئي امتحان وٺي. اهو نقلي مير وري مون وٽ ڪونه آيو. خس ڪم جهان پاڪ.
اهڙا ڪيئي واقعا ڪراچيءَ ۾ پيش آيا، مهل موقعي سان ذڪر ڪبو هي حقيقتون آهن، ڪيترو لڪائبو؟ مرحوم سينيٽر محسن صديقي وارو واقعو ته شايد اڳواٽ لکي چڪو آهيان.
موضوع تان هٽي ويس دل ۾ ڪو اوٻر بيٺو هئو جو ڦاٽ کائي نڪري پيو. ذڪر هئو حاجي فضل الرحمان ۽ سندس پٽن جي خوش خلقي ۽ ڪاميابيءَ جو جيڪي خير سان اڄ ڪروڙ پتي آهن. ايمانداري ۽ خوش خلقي پڻ بنياد آهي ڪاميابي جو. اسلامي اصولن جو ذڪر ڪندس ته اسان جا هٿرادو ترقي پسند جوانڙا خار کائيندا ته جمال هاڻي مانا کائي مٿي چڙهيو آهي ته وتي ٿو اسلام ۽ اخلاقيات جون ڳالهيون ڪندو. ڀائي! ڀلي خار کائو، مان چوندس ضرور. اسلامي حڪم آهي ته تور ماپ ۾ دوکو نه ڪيو ۽ مال ۾ ڪا وِڏ هجي ته گراهڪ کي وڪڻڻ کان اڳ خبردار ڪيو ته هن مال ۾ هيءَ خرابي اٿئي. مان هن ئي ڪٿا ۾ چندو حلوائي ۽ لاڙڪاڻي جي سيٺ چانڊومل ۽ سيٺ گيانچند جو ذڪر ڪري چڪو آهيان. پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ هڪ شيخ حاجي صاحب هو نالو دل تي چڙهيم ٿو پر ذهن تان ميسارجي ويو اٿم. شيخ صاحب اسپتال ۾ ڪمپائونڊر هئو، رٽائر ڪيائين ته ڊاڪٽر ادريس جي ڪلينڪ ڀرسان دوائن جو ميڊيڪل اسٽور کوليائين. رٽائرڊ ڪامورو اڪثر ڪري واپار ۾ ناڪام ٿيندو آهي پر شيخ صاحب پنهنجي ايمانداري ۽ خوش اخلاقي ڪري سڀني ميڊيڪل اسٽورن کان گوءِ کڻي ويو. ماڻهو خريد ڪيل دوا واپس ڪندا هئا ته به دل ۾ نه ڪندو هو. اڌ رات جو ننڊ مان اٿاري دوا گهرنس ته به هلي دڪان کولي دوا ڏيندو هو، پئسا کٽي پوندا ته به چوندو هو ته ”ڀئه ڪونهي پوءِ ڏئي وڃجو!“ ڏسندي ڏسندي لک پتي ٿي ويو ۽ حج به ڪري آيو.
سڄي ساري اسلام آباد مان مون رڳو هڪ ماڻهو چونڊيو، جو هئو ڊاڪٽر عبدالقدير خان افغان. پاڻ مولانا تاج محمود امروٽي رحمت الله عليه جو ۽ پوءِ ان درگاهه وارن جو معتقد هئو. پاڻ مون سان ڳالهه ڪيائين ته جيتوڻيڪ مولانا برقعو مٽائي چڪو هو ته به هن کي ڪيئي بار نظر ايندو هو. پوءِ اهو سچ الائي پاڻمرادو ڳهر سوچ (hypnosis) ڳهر سوچ ۾ هڪ ٻيو ماڻهو سوچ کي تبديل ڪندو ويندو آهي. پر ڪڏهن ڪڏهن ماڻهو پاڻ کي پاڻ سوچ سُتي وجهندو آهي، جنهن کي انگريزي ۾ چئبو self hypnosis يعني پاڻمرادي ڳهر سوچ. ڊاڪٽر صاحب پاڻ سائنسي سوچ وارو، فيڊرل گورنمينٽ جو سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو سربراهه (سيڪريٽري) رهي چڪو هو. ان ڪري سندس ڳالهه کي ڪجهه وزن ڏيڻو ئي پوندو. ڪارخانه قدرت ۾ اها ڪا اڻ ٿيڻي ڳالهه ناهي. سچ ته ڪا به ڳالهه اڻ ٿيڻي هوندي ئي ناهي. انگريزيءَ ۾ ته پهاڪو آهي ته ”ڪجهه به ناممڪن ناهي.“ ٿي نه ساڳي ڳالهه.
ٻيو هڪ واقعو جيڪو ڊاڪٽر صاحب پاڻ عيني شاهد طور ٻڌايو، سو به ٻڌو. هن ۾ ڪوڙ، شڪ ۽ وهم جي گنجائش ئي ڪانهي. ڊاڪٽر صاحب جي ننڍي نياڻي ڪجهه مستانڙي هئي. انگريزيءَ ۾ ان کي گهٽ ذهن واري يا mentally retarded چئبو، پڇيومانس ته ”ڄائي ڄم کان ائين آهي يا بعد ۾ ڪنهن بيماري سبب ائين ٿي ويو؟“ چيائين ”ڇڏ انهي ڳالهه کي کوٽ کوٽان نه ڪر!“ چيومانس ته ”ڪو اعتراض جوڳو واقعو آهي ته پوءِ ٺهيو، دفن ڪرينس!“ پٺاڻڪو رت سو اهو ويڻ برداشت ڪري نه سگهيو. چيائين ته ”ڀائو جمال، تُرڪي وياسون گهمڻ، سڄو ڪٽنب. اتي حضرت ايوب انصاري رضي الله تعاليٰ عنه جي مزار تي وياسون. هيءَ ننڍڙي بي سمجهه ٻارڙي هئي، سو مزار جي چادر کي جهلي ڇڪيائين. بس انهيءَ گهڙيءَ سندس حالت غير ٿي وئي، اکيون ڦري ويس، واڇ به ڦري ويس ته چال ۽ ڳالهه ۾ به فرق اچي ويس. پوءِ توبه استغفار ڪندا نڪري آياسون. اتي، هتي، توڙي يورپ ۾ ڏاڍا علاج ڪرايامانس پر فائدو ڪونه ٿيو. ڀلي ڪو کاٻي ڌر وارو دانشور ڇا به چوي. تون به اهڙو آهين نه؟ ... پر مان ته اکئين ڏٺو، موقعي تي موجود، شاهد آهيان ۽ هروڀرو ويساهه وسوڙل به ناهيان!“
هيءُ هڪ عجيب معاملو آهي. هڪ جليل القدر صحابي سڳورو، جيڪو چوڏهن سئو سالن کان استنبول ۾ آرامي آهي، ان جي مزار ته ٺهيو پر مزار جي چادر ۾ به ايڏو تاثير! ڊاڪٽر صاحب، ڊاڪٽري علاج سان گڏ روحاني علاج جي تلاش ۾ به وسان ڪونه گهٽايو. ڪوهه مريءَ جي پهاڙن ۽ ماٿرين ۾ الائي ڪهڙن درويشن ۽ مجذوبن کي ڳولهي لهندو هو ۽ عرض گذار ٿيندو هو. سڀني وٽان جواب اهو ملندو هئس ته ”اسان کان ڳالهه زور آهي.“
هاڻي اچي ٿو منهنجو وارو، نذير عباسي فوجي تحويل ۾ شهيد ٿيو. ان ئي ڪيس ۾ بدر کي فوجي جهلي ويا. بدر جي ماءُ ڪرڙيءَ وانگر پئي ڏڪي، مون ته فون ڪري بدر کي لاڪ اپ ۾ مبارڪ ڏني. بدر بعد ۾ ڳالهه ڪئي ته اها مبارڪ سندس سهارو ٿي پئي. ڊاڪٽر افغان سان ڪچهري ڪندي فقيرن، درويشن، بزرگن جي ڳالهه نڪتي. چيائين ”گهڻي ئي بزرگ پيا آهن اندر جبلن ۾. ڪڏهن هلنداسون!“ مون زور ڀريومانس ته ”مون کي به وٺي هل ته بدر لاءِ دعا ڪرايونس!“ هفتي ٻن کانپوءِ چيائين ته ”هڪڙو بزرگ آهي اندر جبلن ۾، سڀاڻي سويل ڀرو هلنداسون!“ ماڻهو سوير الائي ڇاکي چوندا آهن هر ڪنهن ماڻهو جي سوير پنهنجي پنهنجي آهي. مان وقت جو پابند سو سج اڀرئي کان اڳ تيار ٿي ويهي رهيس. ويهي ويهي ڪڪ ٿي پيس. نيٺ نوين بجي ڊاڪٽر صاحب ايم اين اي هاسٽل پهتو ۽ هڪدم روانا ٿياسون.
گاڏي ڊاڪٽر صاحب پاڻ پي هلائي. جبلن جي پٺيان پارن ۽ پيچرن تان ٿيندو، کيتن ۾ ڪاهي پيو. مون چيو، ڊاڪٽر صاحب ”ڀلجي پئين ڇا؟“ چيائين ”نڪو! پوري جاءِ تي پهتا آهيون.“ ٻنيءَ جي وچ ۾ گنب ڀتين جا ٻه ڪچا گهرڙا هئا. اتي وڃي گاڏي بيهاريائين. گهر مان هڪ پوڙهو ۽ پوڙهي نڪري آيا. وٺي وڃي اندر ويهاريائون. ڊاڪٽر صاحب کي سڃاڻن پيا. ڊاڪٽر صاحب چيو، ”سائين سان ملڻ آيا آهيون.“ هنن چيو ته ”ڪنهن سان نٿو ملي. ڪمري ۾ بند ٿيو ويٺو آهي.“ ڀِت ۾ جارو ڏيکاريائون ته ”ماني به اتي رکون ٿا پوءِ ڪڏهن کائي ڪڏهن ڪونه کائي ۽ اسين واپس کڻي وٺون. نه ڪنهن سان ڳالهائي ٿو نه ملي ٿو!“ ڊاڪٽر صاحب چيو ته ”دروازو کوليو. مان پاڻ ٿو وٺي اچانس!“ چيائون ته ”ائين ڪيون ٿا ته جهنگ منهن ڪري �