2020-06-18
داخلا نمبر 71
عنوان اٽڪ قلعو
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 1975
داخلا جو حوالو:
1581.00.00-A.D
ڏند ڪٿائون پنهنجي جاءِ تي، تاريخ پنهنجي جاءِ تي! جُون 1581ع ۾ مغل شنشاهه جلال الدين اڪبر، پنهنجي زبردست فوج سان اٽڪ پهتو. ساڻس گڏ 500 ساٿي هئا. اڪبر اعظم، هتي ٻيڙين جي پُل ٻڌائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ بيربل کي قلعو تعمير ڪرائڻ جو حڪم ڏنو. قلعو 1586ع ۾ ٺهي تيار ٿي ويو. قلعي جي تعمير ۾ شهنشاهه جي دلچسپيءَ جو اندازو ان مان هڻي سگهجي ٿو ته، بنياد پوڻ کان پوءِ اڪبر اعظم بنياد ڏٺا ۽ تعميرمڪمل ٿيڻ کانپوءِ وري آيو. هروڀرو ائين به ڪونه هو ته ڪو اڪبر اعظم خاص طور تي سيڙجي آيو، پر هو جڏهن به هن علائقي ۾ آيو، اٽڪ جي
1586.00.00-A.D
ڏند ڪٿائون پنهنجي جاءِ تي، تاريخ پنهنجي جاءِ تي! جُون 1581ع ۾ مغل شنشاهه جلال الدين اڪبر، پنهنجي زبردست فوج سان اٽڪ پهتو. ساڻس گڏ 500 ساٿي هئا. اڪبر اعظم، هتي ٻيڙين جي پُل ٻڌائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ بيربل کي قلعو تعمير ڪرائڻ جو حڪم ڏنو. قلعو 1586ع ۾ ٺهي تيار ٿي ويو. قلعي جي تعمير ۾ شهنشاهه جي دلچسپيءَ جو اندازو ان مان هڻي سگهجي ٿو ته، بنياد پوڻ کان پوءِ اڪبر اعظم بنياد ڏٺا ۽ تعميرمڪمل ٿيڻ کانپوءِ وري آيو. هروڀرو ائين به ڪونه هو ته ڪو اڪبر اعظم خاص طور تي سيڙجي آيو، پر هو جڏهن به هن علائقي ۾ آيو، اٽڪ جي
1812.00.00-A.D
اٽڪ جو قلعو 1812ع ۾ رنجيت سنگهه جي هٿ چڙهي ويو، جنهن کان پوءِ هن واديءَ جو الهندو حصو به سک راڄ جي اثر ۾ ايندو ويو. قلعو 1849ع تائين سندس هٿ ۾ رهيو.
1837.08.07-A.D
سنڌوءَ تي ڏکڻ کان اتر طرف سفر ڪندڙ مهم جُو ۽ “ٽريولس ان ٽو بخارا اينڊ واويج آف انڊس” جو ليکڪ اليگزينڊر برنس، هتان 07-آگسٽ 1837ع تي لنگهيو هو. پر يوناني فاتح اليگزينڊر سنڌو درياهه ڪٿان ٽپيو هوندو؟ اهو سوال محققن جي ڳچيءَ ۾ پئجي ويو آهي. پر عام طور تي اهو سمجهيو وڃي ٿو ته لنڊاءِ (ڪابل ندي) ۽ سنڌوءَ جي ميلاپ واري ماڳ کان اٽڪل 5 يا 6 ميل مٿي اها جاءِ آهي، جتان سڪندر اعظم سنڌو ٽپيو هوندو، ڇو ته اتي سنڌوءَ جو وهڪرو ايترو گهڻو، تکو ۽ اونهو ناهي جيترو اٽڪ وٽ آهي. اٽڪ جي قلعي وٽ ترسي اليگزينڊر برنس قلعي
1586.00.00-A.D
سڪندر اعظم، جنهن جاءِ تان سنڌو ٽپيو هوندو ان جو نالو هُنڊ (Hund) آهي. هتان سنگ مرمر ۾ گهڙيل سورج مکيءَ جا گل ۽ سنسڪرت ۾ لکيل ڪجهه ڪتاب به مليا آهن. چون ٿا ته هتان يوناني اثر جا سڪا به ملن ٿا، پر هٿ آيل لکتون، ستين يا اٺين صديءَ جون ٿي سگهن ٿيون. قديم آثارن جي ماهرن جو خيال آهي ته 1586ع ۾ اٽڪ وٽان ٻيڙين جي پل ٺهڻ کان اڳ تائين هُنڊ واري جاءِ تان درياهه ٽپيو ويندو هو. سڪندر، بابر ۽ محمود غزنوي به درياهه ٽپيا هئا. هن وقت هتي هندو دور ۽ مغل دور جا اهڃاڻ موجود آهن.
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
اٽڪ قلعو
اٽڪ پل وٽ ٽي اهم شيون آهن. هڪ ته اُها پُل آهي، ٻيو شهنشاهه اڪبر جو شاهي قلعو، جنهن جون ديوارون ڏکڻ ۾ درياهه جي ڪپ تائين لهي آيون آهن. ڏاڪڻين خوبصورت منظر پئي پيش ڪيو. درياهه جي ساڄي ڪپ تي هڪ ٻئي قلعي جا نشان باقي آهن، جيڪو مهاراجا رنجيت سنگهه جي نشاني آهي.
“هن درياهه جي هيٺان سرنگهه هئي، جنهن جو هڪ ڇيڙو قلعي ۾ آهي ۽ ٻيو هن پاسي” پِڪ اپ ڊرائيور ارشد، اٽڪ جي پيٽ ۾ ڪن تعميراتي ڍانچن جا کنڊر ڏَسندي چيو.
“ان جا نشان آهن” مون پڇيو.
“نه ... ماڻهو چون ٿا ... هتي اها ڳالهه مشهور آهي. باقي خدا کي خبر!” ارشد جواب ڏنو.
“چون ٿا ته ايڏي وڏي سرنگهه هئي جو گهوڙي سميت ماڻهو لنگهي ويندا هئا ...” ارشد اٽڪ واري سرنگهه بابت ڏند ڪٿا جو ٻيو حصو ٻڌايو.
ڏند ڪٿائون پنهنجي جاءِ تي، تاريخ پنهنجي جاءِ تي! جُون 1581ع ۾ مغل شنشاهه جلال الدين اڪبر، پنهنجي زبردست فوج سان اٽڪ پهتو. ساڻس گڏ 500 ساٿي هئا. اڪبر اعظم، هتي ٻيڙين جي پُل ٻڌائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ بيربل کي قلعو تعمير ڪرائڻ جو حڪم ڏنو. قلعو 1586ع ۾ ٺهي تيار ٿي ويو. قلعي جي تعمير ۾ شهنشاهه جي دلچسپيءَ جو اندازو ان مان هڻي سگهجي ٿو ته، بنياد پوڻ کان پوءِ اڪبر اعظم بنياد ڏٺا ۽ تعميرمڪمل ٿيڻ کانپوءِ وري آيو. هروڀرو ائين به ڪونه هو ته ڪو اڪبر اعظم خاص طور تي سيڙجي آيو، پر هو جڏهن به هن علائقي ۾ آيو، اٽڪ جي قلعي جي تعمير ۾ گهڻي دلچسپي ظاهر ڪئي. قلعي جي تعمير جو ڪم انجنيئر قاسم خان ڪيو.
تاريخ ٻڌائي ٿي ته، اڪبر اعظم کي ڪابل کان خطرو هو، جتي سندس ڀاءُ حڪيم مرزا گورنر طور مقرر ٿيل هو جنهن کي دين اڪبري جي مخالفن اڪبر اعظم خلاف تيار ڪيو هو. اڪبر جڏهن لشڪر ساڻ ڪري ڪابل ڏانهن وڌيو ته سنڌوءَ سندس واٽ روڪي، اها ٻي ڳالهه آهي ته حڪيم مرزا ڀڄڻ ۾ دير نه ڪئي. هو ڪجهه ئي سالن ۾ گهڻو شراب پيئڻ ڪري مري ويو.
اٽڪ قلعي جون اوچيون ۽ مضبوط ديوارون هڪ ميل جو گهيرو ٺاهين ٿيون. چون ٿا ته قلعي جو نالو، اٽڪ ان ڪري رکيو ويو جو شهنشاهه جي خيال ۾ اهو اجيت قلعو هو. اٽڪ معنيٰ رنڊڪ يا رڪاوٽ. پڪ ئي پڪ، هيءَ قلعو ڪابل کان ايندڙ لشڪرن آڏو وڏي رنڊڪ بڻيو. هن ئي هنڌ درياهه جي هن ڀر، خيرآباد نالي ننڍڙي شهر يا ڳوٺ جو بنياد به اڪبر ئي وڌو. خيرآباد، اڪبر جي فتح ۽ حڪيم مرزا جي ڀاڄ جو اهڃاڻ بڻجي اڃا تائين قائم دائم رهندو پيو اچي.
اٽڪ جو قلعو 1812ع ۾ رنجيت سنگهه جي هٿ چڙهي ويو، جنهن کان پوءِ هن واديءَ جو الهندو حصو به سک راڄ جي اثر ۾ ايندو ويو. قلعو 1849ع تائين سندس هٿ ۾ رهيو.
اٽڪ قلعي جو شاهي دروازو شهنشاهي شان رکي ٿو. شاهي سواريءَ لاءِ تمام وڏو ڪاٺ جو دروازو آهي. جنهن جا ٻه طاق آهن، جنهن ۾ هر ٽن فٽن تي لوهه جا سوئا آهن. هاٿيءَ کي مجال ناهي جو دروازي سان مٿو ٽڪرائي ان کي ڀڃي سگهي. ڪاٺ جي دروازي کي لوهه جي پٽن سان اڃا مضبوط ڪيو ويو آهي. عام لنگهه لاءِ وڏي دروازي ۾، هڪ ننڍڙي در جو بندوبست ٿيل آهي. ان ننڍڙي در تي اُڪر ڪئي وئي آهي، جنهن جي محراب ۾ ٻه مڇيون ٺهيل آهن. شايد سنڌوءَ جي ڪناري تي هئڻ ڪري مقامي فنڪار، سنڌوءَ سان عقيدت جو مظاهرو ائين ڪيو آهي. قلعو سچ پچ ته ڏاڍي محنت ۽ شوق سان جڙيل نظر اچي ٿو، خاص ڪري اهو برج جنهن جون ڳڙکيون ائين آهن جيئن اکيون. ائين ٿو لڳي ته ڄڻ برج سچ پچ اکيون پٽي ڏسي ٿو.
قلعي جون ديوارون، وهڪري کان ڪافي مٿي آهن، پر قلعي سان تعلق رکندڙ ۽ درياهه کان بچاءُ جون ڪجهه حفاظتي ديوارون درياهه جي سطح تائين اچن ٿيون. جڏهن ته درياهه جي پيٽ ۾ پڪين سرن جا ٺل بيٺا آهن. بي شڪ اٽڪ جي قلعي کي سنڌو ماٿريءَ ۾ موجود قلعن ۾ نمايان جاءِ حاصل آهي. هيءُ قلعو اڄڪلهه فوج جي حوالي آهي جنهن ڪري سياحن لاءِ بند آهي گھمڻ لاءِ خاص اجازت وٺي سگهجي ٿي.
سنڌوءَ تي ڏکڻ کان اتر طرف سفر ڪندڙ مهم جُو ۽ “ٽريولس ان ٽو بخارا اينڊ واويج آف انڊس” جو ليکڪ اليگزينڊر برنس، هتان 07-آگسٽ 1837ع تي لنگهيو هو. پر يوناني فاتح اليگزينڊر سنڌو درياهه ڪٿان ٽپيو هوندو؟ اهو سوال محققن جي ڳچيءَ ۾ پئجي ويو آهي. پر عام طور تي اهو سمجهيو وڃي ٿو ته لنڊاءِ (ڪابل ندي) ۽ سنڌوءَ جي ميلاپ واري ماڳ کان اٽڪل 5 يا 6 ميل مٿي اها جاءِ آهي، جتان سڪندر اعظم سنڌو ٽپيو هوندو، ڇو ته اتي سنڌوءَ جو وهڪرو ايترو گهڻو، تکو ۽ اونهو ناهي جيترو اٽڪ وٽ آهي. اٽڪ جي قلعي وٽ ترسي اليگزينڊر برنس قلعي ۽ درياهه جون ماپون ورتيون هيون. اهو آگسٽ جو مهينو هو جڏهن سنڌو تار وهندو آهي. تڏهن اتي 30 ٻيڙين جي مدد سان 537 فٽ ڊگهي پل ٻڌي وئي هئي ۽ پاڻي 12 فيدم (fathoms) (72 فٽ) اونهو هو. جڏهن ته ليفٽيننٽ وڊ جي رپورٽ موجب، هن ماڳ ۽ ڪالاباغ جي وچ ۾ ڪن جاين تي 30فيدم (180فٽ) گهرائي هئي.
سڪندر اعظم، جنهن جاءِ تان سنڌو ٽپيو هوندو ان جو نالو هُنڊ (Hund) آهي. هتان سنگ مرمر ۾ گهڙيل سورج مکيءَ جا گل ۽ سنسڪرت ۾ لکيل ڪجهه ڪتاب به مليا آهن. چون ٿا ته هتان يوناني اثر جا سڪا به ملن ٿا، پر هٿ آيل لکتون، ستين يا اٺين صديءَ جون ٿي سگهن ٿيون. قديم آثارن جي ماهرن جو خيال آهي ته 1586ع ۾ اٽڪ وٽان ٻيڙين جي پل ٺهڻ کان اڳ تائين هُنڊ واري جاءِ تان درياهه ٽپيو ويندو هو. سڪندر، بابر ۽ محمود غزنوي به درياهه ٽپيا هئا. هن وقت هتي هندو دور ۽ مغل دور جا اهڃاڻ موجود آهن.