Bootstrap Example
اٽڪ قلعو : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-06-18
داخلا نمبر 71
عنوان اٽڪ قلعو
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 1975
داخلا جو حوالو:

داخلا ۾ استعمال ٿيل تاريخون

1581.00.00-A.D

ڏند ڪٿائون پنهنجي جاءِ تي، تاريخ پنهنجي جاءِ تي! جُون 1581ع ۾ مغل شنشاهه جلال الدين اڪبر، پنهنجي زبردست فوج سان اٽڪ پهتو. ساڻس گڏ 500 ساٿي هئا. اڪبر اعظم، هتي ٻيڙين جي پُل ٻڌائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ بيربل کي قلعو تعمير ڪرائڻ جو حڪم ڏنو. قلعو 1586ع ۾ ٺهي تيار ٿي ويو. قلعي جي تعمير ۾ شهنشاهه جي دلچسپيءَ جو اندازو ان مان هڻي سگهجي ٿو ته، بنياد پوڻ کان پوءِ اڪبر اعظم بنياد ڏٺا ۽ تعميرمڪمل ٿيڻ کانپوءِ وري آيو. هروڀرو ائين به ڪونه هو ته ڪو اڪبر اعظم خاص طور تي سيڙجي آيو، پر هو جڏهن به هن علائقي ۾ آيو، اٽڪ جي


1586.00.00-A.D

ڏند ڪٿائون پنهنجي جاءِ تي، تاريخ پنهنجي جاءِ تي! جُون 1581ع ۾ مغل شنشاهه جلال الدين اڪبر، پنهنجي زبردست فوج سان اٽڪ پهتو. ساڻس گڏ 500 ساٿي هئا. اڪبر اعظم، هتي ٻيڙين جي پُل ٻڌائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ بيربل کي قلعو تعمير ڪرائڻ جو حڪم ڏنو. قلعو 1586ع ۾ ٺهي تيار ٿي ويو. قلعي جي تعمير ۾ شهنشاهه جي دلچسپيءَ جو اندازو ان مان هڻي سگهجي ٿو ته، بنياد پوڻ کان پوءِ اڪبر اعظم بنياد ڏٺا ۽ تعميرمڪمل ٿيڻ کانپوءِ وري آيو. هروڀرو ائين به ڪونه هو ته ڪو اڪبر اعظم خاص طور تي سيڙجي آيو، پر هو جڏهن به هن علائقي ۾ آيو، اٽڪ جي


1812.00.00-A.D

اٽڪ جو قلعو 1812ع ۾ رنجيت سنگهه جي هٿ چڙهي ويو، جنهن کان پوءِ هن واديءَ جو الهندو حصو به سک راڄ جي اثر ۾ ايندو ويو. قلعو 1849ع تائين سندس هٿ ۾ رهيو.


1837.08.07-A.D

سنڌوءَ تي ڏکڻ کان اتر طرف سفر ڪندڙ مهم جُو ۽ “ٽريولس ان ٽو بخارا اينڊ واويج آف انڊس” جو ليکڪ اليگزينڊر برنس، هتان 07-آگسٽ 1837ع تي لنگهيو هو. پر يوناني فاتح اليگزينڊر سنڌو درياهه ڪٿان ٽپيو هوندو؟ اهو سوال محققن جي ڳچيءَ ۾ پئجي ويو آهي. پر عام طور تي اهو سمجهيو وڃي ٿو ته لنڊاءِ (ڪابل ندي) ۽ سنڌوءَ جي ميلاپ واري ماڳ کان اٽڪل 5 يا 6 ميل مٿي اها جاءِ آهي، جتان سڪندر اعظم سنڌو ٽپيو هوندو، ڇو ته اتي سنڌوءَ جو وهڪرو ايترو گهڻو، تکو ۽ اونهو ناهي جيترو اٽڪ وٽ آهي. اٽڪ جي قلعي وٽ ترسي اليگزينڊر برنس قلعي


1586.00.00-A.D

سڪندر اعظم، جنهن جاءِ تان سنڌو ٽپيو هوندو ان جو نالو هُنڊ (Hund) آهي. هتان سنگ مرمر ۾ گهڙيل سورج مکيءَ جا گل ۽ سنسڪرت ۾ لکيل ڪجهه ڪتاب به مليا آهن. چون ٿا ته هتان يوناني اثر جا سڪا به ملن ٿا، پر هٿ آيل لکتون، ستين يا اٺين صديءَ جون ٿي سگهن ٿيون. قديم آثارن جي ماهرن جو خيال آهي ته 1586ع ۾ اٽڪ وٽان ٻيڙين جي پل ٺهڻ کان اڳ تائين هُنڊ واري جاءِ تان درياهه ٽپيو ويندو هو. سڪندر، بابر ۽ محمود غزنوي به درياهه ٽپيا هئا. هن وقت هتي هندو دور ۽ مغل دور جا اهڃاڻ موجود آهن.


هن داخلا جون تصويرون نه مليون

اٽڪ قلعو جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

اٽڪ قلعو - مان نڪتل ٻيون شاخون-

اٽڪ قلعو


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0-گذريل صفحو

اٽڪ قلعو



اٽڪ پل وٽ ٽي اهم شيون آهن. هڪ ته اُها پُل آهي، ٻيو شهنشاهه اڪبر جو شاهي قلعو، جنهن جون ديوارون ڏکڻ ۾ درياهه جي ڪپ تائين لهي آيون آهن. ڏاڪڻين خوبصورت منظر پئي پيش ڪيو. درياهه جي ساڄي ڪپ تي هڪ ٻئي قلعي جا نشان باقي آهن، جيڪو مهاراجا رنجيت سنگهه جي نشاني آهي.

“هن درياهه جي هيٺان سرنگهه هئي، جنهن جو هڪ ڇيڙو قلعي ۾ آهي ۽ ٻيو هن پاسي” پِڪ اپ ڊرائيور ارشد، اٽڪ جي پيٽ ۾ ڪن تعميراتي ڍانچن جا کنڊر ڏَسندي چيو.

“ان جا نشان آهن” مون پڇيو.

“نه ... ماڻهو چون ٿا ... هتي اها ڳالهه مشهور آهي. باقي خدا کي خبر!” ارشد جواب ڏنو.

“چون ٿا ته ايڏي وڏي سرنگهه هئي جو گهوڙي سميت ماڻهو لنگهي ويندا هئا ...” ارشد اٽڪ واري سرنگهه بابت ڏند ڪٿا جو ٻيو حصو ٻڌايو.

ڏند ڪٿائون پنهنجي جاءِ تي، تاريخ پنهنجي جاءِ تي! جُون 1581ع ۾ مغل شنشاهه جلال الدين اڪبر، پنهنجي زبردست فوج سان اٽڪ پهتو. ساڻس گڏ 500 ساٿي هئا. اڪبر اعظم، هتي ٻيڙين جي پُل ٻڌائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ بيربل کي قلعو تعمير ڪرائڻ جو حڪم ڏنو. قلعو 1586ع ۾ ٺهي تيار ٿي ويو. قلعي جي تعمير ۾ شهنشاهه جي دلچسپيءَ جو اندازو ان مان هڻي سگهجي ٿو ته، بنياد پوڻ کان پوءِ اڪبر اعظم بنياد ڏٺا ۽ تعميرمڪمل ٿيڻ کانپوءِ وري آيو. هروڀرو ائين به ڪونه هو ته ڪو اڪبر اعظم خاص طور تي سيڙجي آيو، پر هو جڏهن به هن علائقي ۾ آيو، اٽڪ جي قلعي جي تعمير ۾ گهڻي دلچسپي ظاهر ڪئي. قلعي جي تعمير جو ڪم انجنيئر قاسم خان ڪيو.

تاريخ ٻڌائي ٿي ته، اڪبر اعظم کي ڪابل کان خطرو هو، جتي سندس ڀاءُ حڪيم مرزا گورنر طور مقرر ٿيل هو جنهن کي دين اڪبري جي مخالفن اڪبر اعظم خلاف تيار ڪيو هو. اڪبر جڏهن لشڪر ساڻ ڪري ڪابل ڏانهن وڌيو ته سنڌوءَ سندس واٽ روڪي، اها ٻي ڳالهه آهي ته حڪيم مرزا ڀڄڻ ۾ دير نه ڪئي. هو ڪجهه ئي سالن ۾ گهڻو شراب پيئڻ ڪري مري ويو.

اٽڪ قلعي جون اوچيون ۽ مضبوط ديوارون هڪ ميل جو گهيرو ٺاهين ٿيون. چون ٿا ته قلعي جو نالو، اٽڪ ان ڪري رکيو ويو جو شهنشاهه جي خيال ۾ اهو اجيت قلعو هو. اٽڪ معنيٰ رنڊڪ يا رڪاوٽ. پڪ ئي پڪ، هيءَ قلعو ڪابل کان ايندڙ لشڪرن آڏو وڏي رنڊڪ بڻيو. هن ئي هنڌ درياهه جي هن ڀر، خيرآباد نالي ننڍڙي شهر يا ڳوٺ جو بنياد به اڪبر ئي وڌو. خيرآباد، اڪبر جي فتح ۽ حڪيم مرزا جي ڀاڄ جو اهڃاڻ بڻجي اڃا تائين قائم دائم رهندو پيو اچي.

اٽڪ جو قلعو 1812ع ۾ رنجيت سنگهه جي هٿ چڙهي ويو، جنهن کان پوءِ هن واديءَ جو الهندو حصو به سک راڄ جي اثر ۾ ايندو ويو. قلعو 1849ع تائين سندس هٿ ۾ رهيو.

اٽڪ قلعي جو شاهي دروازو شهنشاهي شان رکي ٿو. شاهي سواريءَ لاءِ تمام وڏو ڪاٺ جو دروازو آهي. جنهن جا ٻه طاق آهن، جنهن ۾ هر ٽن فٽن تي لوهه جا سوئا آهن. هاٿيءَ کي مجال ناهي جو دروازي سان مٿو ٽڪرائي ان کي ڀڃي سگهي. ڪاٺ جي دروازي کي لوهه جي پٽن سان اڃا مضبوط ڪيو ويو آهي. عام لنگهه لاءِ وڏي دروازي ۾، هڪ ننڍڙي در جو بندوبست ٿيل آهي. ان ننڍڙي در تي اُڪر ڪئي وئي آهي، جنهن جي محراب ۾ ٻه مڇيون ٺهيل آهن. شايد سنڌوءَ جي ڪناري تي هئڻ ڪري مقامي فنڪار، سنڌوءَ سان عقيدت جو مظاهرو ائين ڪيو آهي. قلعو سچ پچ ته ڏاڍي محنت ۽ شوق سان جڙيل نظر اچي ٿو، خاص ڪري اهو برج جنهن جون ڳڙکيون ائين آهن جيئن اکيون. ائين ٿو لڳي ته ڄڻ برج سچ پچ اکيون پٽي ڏسي ٿو.

قلعي جون ديوارون، وهڪري کان ڪافي مٿي آهن، پر قلعي سان تعلق رکندڙ ۽ درياهه کان بچاءُ جون ڪجهه حفاظتي ديوارون درياهه جي سطح تائين اچن ٿيون. جڏهن ته درياهه جي پيٽ ۾ پڪين سرن جا ٺل بيٺا آهن. بي شڪ اٽڪ جي قلعي کي سنڌو ماٿريءَ ۾ موجود قلعن ۾ نمايان جاءِ حاصل آهي. هيءُ قلعو اڄڪلهه فوج جي حوالي آهي جنهن ڪري سياحن لاءِ بند آهي گھمڻ لاءِ خاص اجازت وٺي سگهجي ٿي.

سنڌوءَ تي ڏکڻ کان اتر طرف سفر ڪندڙ مهم جُو ۽ “ٽريولس ان ٽو بخارا اينڊ واويج آف انڊس” جو ليکڪ اليگزينڊر برنس، هتان 07-آگسٽ 1837ع تي لنگهيو هو. پر يوناني فاتح اليگزينڊر سنڌو درياهه ڪٿان ٽپيو هوندو؟ اهو سوال محققن جي ڳچيءَ ۾ پئجي ويو آهي. پر عام طور تي اهو سمجهيو وڃي ٿو ته لنڊاءِ (ڪابل ندي) ۽ سنڌوءَ جي ميلاپ واري ماڳ کان اٽڪل 5 يا 6 ميل مٿي اها جاءِ آهي، جتان سڪندر اعظم سنڌو ٽپيو هوندو، ڇو ته اتي سنڌوءَ جو وهڪرو ايترو گهڻو، تکو ۽ اونهو ناهي جيترو اٽڪ وٽ آهي. اٽڪ جي قلعي وٽ ترسي اليگزينڊر برنس قلعي ۽ درياهه جون ماپون ورتيون هيون. اهو آگسٽ جو مهينو هو جڏهن سنڌو تار وهندو آهي. تڏهن اتي 30 ٻيڙين جي مدد سان 537 فٽ ڊگهي پل ٻڌي وئي هئي ۽ پاڻي 12 فيدم (fathoms) (72 فٽ) اونهو هو. جڏهن ته ليفٽيننٽ وڊ جي رپورٽ موجب، هن ماڳ ۽ ڪالاباغ جي وچ ۾ ڪن جاين تي 30فيدم (180فٽ) گهرائي هئي.

سڪندر اعظم، جنهن جاءِ تان سنڌو ٽپيو هوندو ان جو نالو هُنڊ (Hund) آهي. هتان سنگ مرمر ۾ گهڙيل سورج مکيءَ جا گل ۽ سنسڪرت ۾ لکيل ڪجهه ڪتاب به مليا آهن. چون ٿا ته هتان يوناني اثر جا سڪا به ملن ٿا، پر هٿ آيل لکتون، ستين يا اٺين صديءَ جون ٿي سگهن ٿيون. قديم آثارن جي ماهرن جو خيال آهي ته 1586ع ۾ اٽڪ وٽان ٻيڙين جي پل ٺهڻ کان اڳ تائين هُنڊ واري جاءِ تان درياهه ٽپيو ويندو هو. سڪندر، بابر ۽ محمود غزنوي به درياهه ٽپيا هئا. هن وقت هتي هندو دور ۽ مغل دور جا اهڃاڻ موجود آهن.




ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0-گذريل صفحو

اٽڪ قلعو ھنن داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
طوطي خان سان ڪچهري
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون