اڇڙو ٿر: ڪي ڏند ڪٿائون، ڪجھہ حقيقتون

جمعو 18 فيبروري 2000ع

روزاني سنڌ حيدرآباد

اڇڙو ٿر: ڪي ڏند ڪٿائون، ڪجھہ حقيقتون

کپري شهر کان ساميءَ جي مڙهي ڏانھن اڇڙي ٿر ڏانھن ويندڙ رستي تي هاڻوڪو دين پور ڪلهوڪو ڊيڊائي آهي اڄڪلھہ هتي سيد ۽ ڪي ٻيون مسلمان ذاتيون آهن پر ماضيءَ ۾ هتي ميگهواڙ هئا. شايد اهو ئي سبب آهي جو جڏهن شهيد عبدالرحيم گرهوڙيءَ سوامي بادل ناٿ کي شڪست ڏني تڏهن هن ڳوٺ جو مذهب پڻ بدلجي ويو. هن ڳوٺ جو تعلق گرهوڙي صاحب سان ان ڪري آهي جو جڏهن گرهوڙي صاحب سوامي بادل ناٿ سان جنگ لاءِ سنڀريو هو، تڏهن هتان هڪ ڀٽيءَ کي سونہون ڪري کنيون هئائون.

هڪ راڄڙ فقير چيو: ”ڪوري اصل ۾ ڀٽي آهن، دين پور ۾ اڄ 8-10 گهر ڪورين جا موجود آهن.“ پوءِ فقير پاڻهي وضاحت ڪئي! ”ڪوري هڪ ڪرت آهي، جن ڪورڪي ڪرت ڪئي، سي ٿيا ڪوري پر اسان کي ڀٽي ئي چوڻ گهرجي، تعصب ڇو ڪيون؟ ۽ ڪنھن کي گهٽ ذات ڇو چئون؟“ راڄڙ فقير جو نالو تہ الائي ڇا هو پر، هن مان هندو مسلمان وارو تعصب ظاهر هو ۽ هن ”ڪوري“ ذات کي گهٽ ٿي ڀانيو. ذات تہ سڀني جي مٽي آهي. خبر ناهي تہ حضرت آدم جو اولاد گهٽ ذات ۽ اتم ذات ۾ ڪيئن ورهائجي ويو!؟

اهو ذات پات جو نظارو مون چوٽياريون ڊيم جي بقار واري تڙ تي بہ ڏٺو. هڪ دلچسپ مهاڻو چئي رهيو، ”هاڻي تہ الائي ڪير ڪير اچي مهاڻن ۾ مليو آهي، هاڻي سيد بہ مهاڻا ٿي ويا آهن ۽ مڇيءَ جو ڌنڌو پيا ڪن. بقار جا مهاڻا هڪ سيد سڳوري تي اڻسڌي طرح ڇوھہ ڇنڊي رهيا هئا. هتي ان سيد بادشاھہ جو نالو کڻڻ مناسب نہ آهي پر مون محسوس ڪيو تہ چوٽياريون بند جي معاملي ۾ بقار ۾ مڇيءَ جي شڪار جي حوالي سان ان سڳوري صاحب جي چڱي مداخلت آهي. سندس سياسي ۽ معاشي مفاد ان ڳوٺ تي چڱمڙسي برقرار رکڻ ۾ آهي جيڪو بقار جي پتڻ تي آهي ۽ جتي واپڊا ۽ چوٽياريون وارن عملدارن جي اچ وڃ ٿيڻي آهي، مهاڻو، پنھنجي ذات کي اتم قرار ڏيئي رهيو هو. باقي سموريون سماٽ قومون هن لاءِ ”ڄٽن جو نسل“ هيون. اها ٻي ڳالھہ آهي تہ خود مهاڻو پاڻ قبيلو نہ آهي پر هڪ ڪرت سان تعلق رکندڙ ماڻهن جي سڃاڻپ آهي. منھنجي ذاتي راءِ آهي تہ لفظ ”مهاڻو“ ٻڌمت جي فرقي ”مهايانا“ جي بدليل صورت آهي.

شهيد عبدالرحيم گرهوڙي ۽ سوامي بادل ناٿ جي جنگ سياسي ۽ معاشي اثر رسوخ تان جنگ هئي جنھن کي هاڻي ”ڪفر ۽ اسلام“ جي جنگ طور پيش ڪيو ٿو وڃي. بادل ناٿ جو تعلق شايد جيسلمير سان هو پر سندس اثر رسوخ سڄي علائقي کي جادوءَ جي زور تي پنھنجو ڪري ڇڏيو هو. هتي (مڙهيءَ وٽ) هڪ وڏو شهر هو هتان کان اٺ ڀرجي ناري ڏانھن ويندا هئا... هو هڪ چانور ڏيندو هو تہ ديڳ، ڀرجي ويندي هئي... ماڻهو هن کي ڀڳوان ۽ مرشد بنائي چڪا هئا.“

ان ڪهاڻيءَ ۾ ”جادو جو زور، سياسي ۽ معاشي سگھہ ڏانھن اشارو ڪري ٿو ۽ هڪ چانور ڏيڻ سان ديڳ ڀرجڻ ”خوشحاليءَ جا ڏينھن“ ٿي سگهن ٿا. بہرحال شهيد عبدالرحيم گرهوڙيءَ ساميءَ جي طاقت ٽوڙي کيس ماري وڌو يا هتان ڀڄڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو. ساميءَ جي مڙهيءَ واري ماڳ تي پکڙيل ٺڪراٽو هڪ چڱڙي شهر جي موجودگيءَ جو ٺيڪ ٺاڪ ثبوت آهي. آثار تجويز ٿا ڪن تہ هن شهر کي باھہ پڻ لڳي آهي. هن وقت هن ماڳ تي ٺڪراٽي کانسواءِ ٻيو ڪجھہ بہ ناهي. ڪجھہ سروٽا آهن ۽ نم جو هڪ گهاٽو وڻ آهي، جنھن کي ”مڙهي، ٿا چون هن نم بہ ٿري ماڻهن وانگر بقا جي لاءِ وڏي جاکوڙ ڪئي آهي. توهان ڏسندا تہ ان جون وٽيل سٽيل پاڙون پٽ کان ٻاهر نروار ٿي بيٺيون آهن. نم، وقت سان گڏ پنھنجيون پاڙون ڀٽ ۾ هيٺ لاهيندي وئي آهي... سچ پچ ڪجھہ ايئن ٿو لڳي ڄڻ ڪو جنگي جوڌو رڻ پٽ ۾ جيئڻ لاءِ سڄو ٻل هڻي بيٺو آهي. هڪ وڻ کان ٿورڙي پنڌ تي هاڻي هڪ مسجد ٺاهي وئي آهي،جيڪا گرهوڙي بزرگ جي نالي سان آهي. مسجد سان هڪ ٽانڪو بہ آهي جنھن ۾ پاڻي نہ هئڻ برابر آهي.

هي، سوامي ڪير هو ۽ شهيد عبدالرحيم گرهوڙي سان سندس جنگ ڇو لڳي؟ ممڪن آهي تہ تاريخ جي ڪتابن ۾ ڏنل حوالا وڌيڪ درست هجن پر ڪٿائون چون ٿيون تہ سوامي وٽ وڏي آتمڪ (روحاني) قوت هئي ۽ گرهوڙي صاحب کي ”حڪم“ ٿيو هو تہ هو ڪافر کي ختم ڪري! چون ٿا تہ سوامي بادل ناٿ هي مڙهي رکي هئي. هو اصل ان پاسي جو هو جيڪو هاڻي هندستان آهي.... هڪ ڀيري ڪنھن جرتشيءَ بادل ناٿ کي گنگا (ندي) جو پاڻي ڏنو ۽ هدايت ڪئي تہ وڃ! اتي وڃي مڙهي آڏ جت هن پاڻيءَ جي پاڻي سان توري اتان جي (پاڻي يا) مٽيءَ جي تور جي تور اتان جي پاڻي يا مٽيءَ جي تور برابر هجي سواميءَ هڪ لک ماڳن جي مٽي (يا پاڻي) گنگا جي پاڻي سان توري هن هنڌ اچي پھتو ۽ ڏٺائين تہ تور برابر آهي... پوءِ هن هتي مڙهي اڏي... انڪري هن علائقي کي لک تير يا لک تڙيو بہ سڏين... هندو لوڪ هتي زيارت لاءِ ايندا آهن. ممڪن آهي تہ اهو لفظ لک تير ”بدران“ لک تيرٿ“ هجي يعني ايڏو پوتر ڄڻ هڪ لک تيرٿن جيترو پوتر هجي! هاڻي اسان هن مڙهي واري ماڳ کي بہ دين پور چئون .... هڪ دين پور کپري وٽ ۽ ٻي هيءَ!“

گرهوڙي صاحب جو هڪ مريد/عقيدت مند جيڪو ذات جو راڄڙ هو، ان ڊرنہه تي ڪچهريءَ ۾ ويھي رهيو جيڪا کپري ۽ خيرپور جي رنگ تي واقع آهي. ”گرهوڙي صاحب ذات جو مڱريو هو. سندس ڌيئرون سيدن کي ڏنل هيون پر جڏهن ساميءَ سان جنگ جي مهل آئي تہ سيدن مدد ڪو نہ ڪئي. ”ڊرنہه! جي اڏامندڙ واري، ان تي ويٺل همراهن کي لٽڻ جي ڪوشش ۾ لڳي وئي ۽ سنہي واري بت تي ايئن ورڻ لڳي هئي جو شاھہ حبيب جو بيت ياد اچڻ لڳو هو. ”لڳي لڳي واءُ، ويس انگڙا ڍڪجي!“

ڊرنہه تي ويٺل راڄڙ فقير هوائن کي پٺي ڏني ۽ اکين ۾ پيل واري ڪڍڻ لاءِ اکيون مهٽي چوڻ لڳو. ”گرهوڙي صاحب کي ڪافر شهيد ڪو نہ ڪيو هو. اهو پنھنجن (مسلمانن) جو ڪم آهي.“ هن ڪجھہ مسلمان ذاتين جا نالا کنيا ڪجھہ کائي ويو. ڪچهريءَ ۾ ويٺل هڪ شخص سرٻاٽ ۾ چيو، راڄڙن جو نالو نٿو کڻي!“ هندو لوڪن جو چوڻ آهي تہ جنگ کانپوءِ سوامي غائب ٿي جيلسمير ۾ ظاهر ٿيو، مسلمان چون ٿا تہ زمين ۾ غرق ٿي ويو. ٻنہي صورتن ۾ سواميءَ جي شڪست ثابت آهي پر ان سان گڏوگڏ (روايتن موجب) پير صاحب کي مسلمانن اتي ئي شهيد ڪيو هو، جتي جنگ لڳي هئي. چون ٿا تہ ان موقعي تي هڪ ٻيو صاحب ميول ولي محمد بہ شهيد ٿيو هو. ان کانپوءِ سندن ڌر ڪيئن اڏاڻا، ڪٿي ڪريا، ڪٿي رت دفن آهي ۽ سندس جسم مبارڪ نيٺ اوستائين ڪيئن پھتا جتي هاڻي درگاھہ آهي؟ ان جا تفصيل تيز هوائن جي زوزاٽن ۾ گم ٿي ويا پر مون ڏٺو تہ نواز ڪنڀر روايت جا اهي حصا بہ ڏاڍي تيزيءَ سان قلمبند ڪري رهيو هو.

اها فيبروري جي 11 تاريخ هئي. اسان ان ڊرنہه تي پنڌ هلڻ جي ڪوشش ڪئي. ٽپھريءَ کانپوءِ جا ڪرڻا واريءَ جي هنن بي ترتيب ۽ اتانھن دڙن تي پاسيرا ٿي پيا، جنھنڪري اڇڙي ٿر ۾ موجود هنن ڀٽن جو رنگ سونہري ٿي لڳو، ڊرنہه تي هلڻ ايترو سولو ڪو نہ هو. هنن ڀٽن جي واريءَ جو ذرو ذري کان لاپرواھہ ٿي لڳو. واري ايتري سنہي ڄڻ ڇاڻيءَ ۾ ڇاڻي ڍير ڪئي وئي هجي ۽ ڍير ايترو اوچو ڄڻ ڪو ٽڪرين جو سلسلو هجي ڊيگھہ ۽ ويڪر ڪئين ڪئين ڪلوميٽرن ۾. اسان جنھن ڊرنہه تي هئاسون. ان جي پکيڙ 16 چورس ميل هئي. وار