اڳوڻا معاشي زخم ۽ ڀرڻ بدران هڪ ٻيو چهڪ

11 نومبر 1995ع
اڳوڻا معاشي زخم ۽ ڀرڻ بدران هڪ ٻيو چهڪ

بجليءَ جا بل ملڪ جي ماڻهن تي معاشي راڪيٽ لانچرن وانگر هليا ۽ سڄي ملڪ ۾ هيجان پکڙجي ويو. سماج جو هيٺيون ۽ وچولو طبقو ته مٿي تي هٿ ڏيئي ويهي رهيو ته هاڻي هو پئٽرول جي قيمتن ۽ ان جي اثرن کي منهن ڏين، ڊالر جي قيمت ۾ واڌ کي منهن ڏين، ٻه ويلا دال ماني کائين يا بجليءَ جا بل ادا ڪن؟ وڏي هاءِ گهوڙا کانپوءِ جڏهن سرڪار جي مٿي جي جونءَ چري تڏهن واپڊا وارن ڪامورن جو ڊرامو سامهون آيو جنهن ۾ ٻيو ته ٺهيو غلام مصطفيٰ کر به جذباتي ٿي ويو. هاڻي محترمه چوي ٿي ته ”بجليءَ جي بلن ۾ واڌ حڪومت جي خلاف بيوروڪريسيءَ جي سازش هئي جنهن کي وقت سر ناڪام ڪيو ويو. ملوث آفيسرن ۽ بجليءَ جي چوريءَ کي روڪڻ ۾ ناڪام آفيسرن جي موڪل ڪئي وئي ۽ هاڻي ڏسنديس ته ڪهڙي طرح وڌيڪ بل اچن ٿا؟“
وزيراعظم پاڻ مڃي ٿي ته، ”بجليءَ جي بلن ۾ 225 سيڪڙو اضافو ڪيو ويو پر هاني حڪم ڏنو ويو آهي ته بلن ۾ فقط 22 سيڪڙو اضافو ڪيو وڃي.“ سادن اکرن ۾ عوام جي گوشت مان قيمو ٺاهڻ بدران وڏا ٻوٽ ٺاهڻ جي هدايت ڪئي وئي آهي. بجليءَ جي بلن ۾ بهرحال واڌ ڪئي وئي آهي. عوام جي شهه رڳ ضرور وڍي وئي آهي پر ڪجهه رحم سان! محترمه پاڻ چوي ته ”مهانگائي جي ذميوار نواز شريف حڪومت آهي جنهن قيمتن ۾ 100 سيڪڙو اضافو ڪيو هو.“ محترمه جي وقت ۾ يعني صرف ٻن سالن ۾ 22 سيڪڙو اضافو ٿيو آهي. هيءَ انگن اکرن جي راند آهي. قوم کي توقع هئي ته ”سٺي حڪومت“ جي اچڻ کانپوءِ بجليءَ جا اگهه گهٽبا پر ايئن ڪو نه ٿيو آهي. نواز شريف واري وقت جو اضافو پنهنجي جاءِ تي آهي ۽ محترمه جي وقت جو اضافو واڌو آهي. نواز شريف جي وقت ۾ عوام جي وڍيل شهه رڳ کي ”سٺي حڪومت“ پاران ٽاڪا ته ڪو نه هنيا ويا، ماڳهي هڪ ٻيو چهڪ ڏنو ويو.
عوام ان سان ٻڌل نه آهي ته بيوروڪريسي حڪومت جو ساٿ ڏئي ٿي يا نه. عوام ته پنهنجي سڄي قوت دعائن سان گڏ حڪومت کي ڏيئي ڇڏي آهي ۽ سمورا اختيار به ڏيئي ڇڏيا آهن. ڪامورن کي گرفت ۾ رکڻ هاڻي حڪومت جو ڪم آهي. اهو ته ڪو دليل نه ٿيو ته ”بيورو ڪريسيءَ کي سازشن کان روڪڻ سان اهي حڪومت جي خلاف بي بنياد ڪهاڻيون ڇپائين ٿا.“ ڪهاڻيون بي بنياد هجن يا بنياد واريون، عوام ڪهاڻين کان وڌيڪ قيمتن ۽ مهانگائي سان ٻڌل آهي جنهن سندن پيٽ وڍي ڇڏيو آهي.
محترمه جڏهن ايئن چوي ٿي ته هوءَ ” ڪنهن کان به نٿي ڊڄي ۽ مهانگائيءَ جي ذميوار اڳوڻي حڪومت آهي.“ تڏهن هوءَ غلط نٿي چوي. واقعي! هوءَ هڪ دلير اڳواڻآ آهي جيڪا هڪ ئي وقت دهشتگردي، بنياد پرستي، ڪرپشن، مهانگائي، ڪامورن ۽ آءِ ايم ايف سان وڙهي رهي آهي پر ان ويڙهه ۾ هوءَ ڪيتري ڪامياب ٿي آهي؟ ان تي عوام جي راءِ مختلف ٿي سگهي ٿي.
بجليءَ جو ڪو به بل کڻي ڏسبو ته عيب غريب چارجز ۽ ٽيڪس نظر ايندا. ميٽر رينٽ ته خير نالي ماتر آهي، باقي حساب ۾ يونٽ چارجز، سرچارج، ايڪسٽرا سرچارجز ۽ خدا ڄاڻي ته ڇا ڇا.... سڀ ڪجهه سامل آهي. ليٽ پيمينٽ پينلٽي ان کان جدا آهي. ٿورو ڌيان سان ڏسبو ته هڪ خاني تي انڪم ٽيڪس به لکيل نظر ايندو. هڪ بل ۾ هيڏا سارا چارجز ڪهڙي جواز هيٺ داخل ڪيا ٿا وڃن؟ هڪ گهر ۾ ميٽر لڳل آهي ان تي لڳل ميٽر چارجز لاءِ کڻي سمجهجي ته اهي چارجز سار سنڀال لاءِ هوندا جيتوڻيڪ ميٽر لڳڻ مهل ئي ميٽر جي قيمت الڳ وصول ڪئي وڃي ٿي. باقي رهيا يونٽ، ماڻهو جيترا يونٽ استعمال ڪري ٿو هن کان انهن جي قيمت به ورتي وڃي ٿي. سوال صرف اهو آهي ته پوءِ سرچارج ۽ ايڪسٽرا سرچارج جي ڪهڙي ضرورت آهي؟
پاڪستان ۾ گڏيل ڪٽنب هڪ ڇت هيٺ رهن ٿا. هر ننڍو ڪٽنب سراسري طرح 500-800 رپين جو بل ڀري ٿو پر جڏهن ننڍا ڪٽنب هڪ گهر ۾ رهن ٿا ته اصولي طرح انهن جو بل 2000 کان 3000 هزار رپيا اچڻ گهرجي پر حڪومت جي پاليسي ايتري عجيب آهي جو گڏيل يونٽن جو بل 6000 رپين کان گهٽ نٿو اچي! جيڪڏهن ان گهر ۾ چار ميٽر لڳل هجن ته مجموعي بل گهٽجيو وڃي پر هڪ ميٽر هجي ته بل ٻيڻ بلڪه ٽيڻ تي اچي ٿو. ڪو به ماڻهو اضافي بل ڀرڻ نٿو چاهي ۽ ڪو به ماڻهو اضافي يونٽ خرچ ڪرڻ نٿو چاهي..... ته پوءِ هڪ ميٽر جي بنياد تي يونٽن جي گهٽ يا وڌ استعمال سان بلن ۾ فرق ڇو؟
واپڊا دليل ڏئي ٿي ته ان ريت اها بجليءَ جي استعمال جي حوصلي شڪني ڪري رهي آهي پر هي ادارو اهو ثابت ڪري نه سگهندو ته ان سان بجليءَ جي کاپي ۾ ڪا گهٽتائي ٿي آهي. ان سان فقط ايترو ٿيو آهي ته واپڊا جي آمدني وڌي آهي ۽ گڏيل ڪٽنبن واري سماجي سرشتي کي معاشي دٻاءَ ۾ وجهي ٽوڙڻ جي ڪوشش ٿي آهي.
وزيراعظم پاڻ جڏهن اها ڳالهه سمجهي ٿي ته واپڊا جي ڪامورن سندس خلاف ڪيڏي وڏي سازش ڪئي هئي تڏهن کيس اها ڳالهه به ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته واپڊا جي رڳو مهانگائي وڌائي پر هڪ ڇت هيٺان رهندڙ جوائنٽ فيملي سرشتي کي ڊانواڊول ڪري ٻيا سماجي ۽ ڪٽنبي مسئلا پيدا ڪيا آهن، جن سان محبتن بدران بيزاريون جنم وٺي رهيون آهن. حڪومت کي سمجهڻ گهرجي ته واپڊا جا ابتا سبتا فارمولا هاڻي ڪمرشل صارفين بدران گهريلو صارفين کي به ان حد تائين ڪري سگهي ٿو، جيڪا موجود آهي. ماڻهو پارٽيءَ سان پيار ۽ همدرديءَ جي بنياد تي ٽي ڀيرا ووٽ ڏيئي چڪا آهن پر هن ڀيري ٽيڪسن ۽ بلن ماڻهن کي ڏينهن جا تارا ڏيکاري ڇڏيا آهن.
اها ڳالهه ڪنهن کان به لڪل نه آهي ته صنعتن تي لاڳو ٿيندڙ ڪمرشل اگهه به تيار مال جي قيمت ۾ شامل ڪيا ويندا آهن جيڪي پڻ اڻسڌيءَ طرح عوام ادا ڪري ٿو. بين اکرن ۾ بجليءَ ج ٻرندڙ هر يونٽ عوام جي کيسي کي هلڪو ڪري ٿو. هاڻي ته صورتحال اها آهي جو ماڻهن جا کيسا خالي ٿي ويا آهن ۽ کيسن ۾ نوٽن بدران بل ئي بل ۽ رسيدون پيون آهن. ان صورتحال کي حزب اختلاف به چڱو خاص استعمال ڪيو آهي ۽ نواز شريف عوام کي ڀڙڪائڻ شروع ڪيو آهي ته ”حڪومت کي ٽيڪس ادا نه ڪيا وڃن.“ نواز شريف جي صلاح ان ڪري بيڪار آهي جو عوام وٽ پئسا هوندا ته بل ادا ڪندو! ٽيڪس، جن کي ادا ڪرڻ گهرجن اهي ادا نٿا ڪن پر جن جا کيسا اڳ ئي خالي آهن انهن تي سمورن ٽيڪسن ۽ سرچارجن جو بار پئجي ويو آهي.
حڪومت کي هڪ تمام اهم معاملي تي به ويچار ڪرڻ گهرجي! دنيا ۾ قائم ٻين ملڪن جي معيشت تي به نظر وجهڻ گهرجي ۽ اهو ڏسڻ گهرجي ته ڪهڙي ملڪ جي عوام تي ڪيترو ٽيڪس رکيل آهي ۽ ان جي موٽ ۾ انهن کي ڪيتري سهوليت ڏنل آهي؟ اسان جي حساب سان پاڪستان جا ماڻهو دنيا ۾ وڌ ۾ وڌ محصول ۽ ٽيڪس ڏيندڙ آهن ۽ انهن کي دنيا ۾ وڌ ۾ وڌ مهانگن اگهن تي بجلي ملي ٿي. ايئن ڇو آهي؟ ڇا حڪومت ان سوال جي وضاحت پيش ڪندي؟
دنيا ۾ ”سٺي حڪومت“ جو جيڪو تصور پيدا ٿيو آهي، پاڪستان جي هاڻوڪي حڪومت پاڻ کي ان آئيني ۾ ڏسي ٿي ۽ ”سٺي حڪومت“ هجڻ جي دعوا به ڪري ٿي. ٿي سگهي ٿو ته اها دعوا ٻين حڪومتن جي ڀيٽ ۾ درست به هجي پر هڪ ڳالهه واضح آهي ته هاڻي جيئڻ ڏاڍو ڏکيو ۽ مهانگو ٿي ويو آهي. سفيد پوش جي سفيد پوشي برقرار نه رهي آهي ۽ هو ”ڊي-گريڊ“ ٿي ويو آهي. معاشري ۾ فقط اهي ماڻهو پنهنجي ”معتبري“ برقرار رکي سگهيا آهن جن جيئڻ لاءِ ڪو نه ڪ