بد امنيءَ وارو ڪارو دور

بد امنيءَ وارو ڪارو دور
منهنجي ذاتي ڊائريءَ ۾ 93-02-28 واري ڏينهن تي ڪجهه نوٽس هن ريت لکيل آهن: ” ان ڌاڙيل جو نالو سليمان بروهي هو، جنهن مجمدار کي گاج ۾ گولي هنئي هئي. جوهيءَ کان ڊرگهه بالا 24 ڪلوميٽر، ڊرگهه کان گاج 15 ڪلو ميٽر. ڳوٺ حاجي خان لغاري ءَ جي ڀر ۾ ڳوٺ مِسو رستماڻي جيڪو هاڻي خالي آهي، هتي هن وقت ڪو به ماڻهو نه آهي، ڇو ته هن علائقي ۾ هڪ رستماڻي ڌاڙيل ٿيو هو“. مون ان خوف وارن ڏينهن کي ياد ڪيو.
”هتي سائين! 85- 1984 کان جو بدامني شروع ٿي ته لڳ ڀڳ 90-92 تائين وڏو ظلم هو!“ حاجيءَ نئه گاج ۽ ڪاڇي ۾ ڌاڙيلن جي گذريل ڪاري دور جو ذڪر ڪيو. ”اهو ته ادا سڄي سنڌ ۾ هو! پر توهان جي پاسي شڪارپور، جيڪب آباد، سکر، گهوٽڪي، لاڙڪاڻي سائيڊ ڏانهن اڃا به ظلم آهي ... پر هاڻي اسان وٽ امن آهي ... هِتي اسان واري پاسي ڪاڇي جا چار پنج ماڻهو هئا، ڪچي وارا کوسا به هئا، ٻيون قومون پئي آيون، سڀ انهن سان اچي پيا گڏجن. اها بيماري هتي به هئي، پر ان بيماريءَ جي پاڙ پٽجي وئي ته هاڻي ڪير به ڪونه ٿو اچي. حاجي لغاري جو مطلب هو ته ڌارين ماڻهن کي مقامي ڌاڙيلن پناهه پئي ڏني، جڏهن اهي ختم ٿيا ته بس! امن ٿي ويو.“
”هتي آپريشن ٿيو؟“
”هتي وڏا آپريشن ٿيا، زبردست! بينظير جي زماني ۾ به، پوءِ حڪومت جلدي جلدي تبديل ٿيندي آئي، ڪابه حڪومت پنج سال ته هلي ڪانهي، هر حڪومت 22 مهينا، 24 مهينا ھئي ... پر هر حڪومت ۾ آپريشن ٿيندو آيو آهي ... ان ۾ ڪڏهن پنج ڌاڙيل مرن، ڪڏهن چار مرن، ڪڏهن ٻه مرن ... اهڙي طرح مرندا ويا، ڪي جبل ۾ جهيڙا ٿيا، فوج اتي وڃي انهن تي ڪنٽرول ڪيو. ان کان پوءِ ڪمانڊوز آيا، اهي هتي چار پنج مهينا هيڊ ڪوارٽر لڳائي ويٺا رهيا ... پوءِ انهن رات ڏينهن هڪ ڪيو ... ڀلا سائين هتي ڪير ماڻهو وڙهندو!؟ ڪو عزت وارو ماڻهو هلي ڪونه سگهندو هو. ڪو عزت وارو وڃي ته (فوجي) ان کي جهلين پيا ته توهان ڌاڙيلن کي پناهه ڏيڻ ٿا وڃو ... اهڙي مصيبت هئي! ... سائين ڌاڙيل ته ٿيا ڌاڙيل پر پوليس ۽ فوج ان کان به وڌيڪ ڌاڙيل ٿي وئي! غريبن سان ظلم پئي ڪري! ... ٻيو کڻي ڪجهه نه به ڪري ... پر اهو مارڻ، ڪُٽڻ، بيعزتو ڪرڻ، تڪليف ڏيڻ ... وڏو ناحق هو ... پر الله ڪيو امن ٿي ويو، هاڻي سڪون جو وقت آهي ... اهڙي ڪا ڳالهه ئي ناهي! رات، منجهه رات ڪنهن مهل به ماڻهو هلي سگهي ٿو.“ حاجي لغاري گذريل 15 سالن جو دور يڪ ساهيءَ بيان ڪري ويو.
”... اسان ڪڏهن به موٽر سائيڪل تي سک جو ساهه نه کنيو، جيڏانهن به وڃو فوج گهيرو ڪيو بيٺي هوندي هئي، پوليس ويٺي هئي. پنج پنج ڪلاڪ چار چار ڪلاڪ اونهاري گرميءَ ۾ ويهاري ڇڏين، جُون جولاءِ جا مهينا، ڪنهن جون اکيون ٻڌي ڇڏين، ڪنهن کي ابتو ڪري ڇڏين!“ حاجي ظلم جي داستان جا ٻه ٽي ٻيا نمونا ٻڌائي ويو.