برائون ترميم

23 سيپٽمبر 1995ع
برائون ترميم

برائون ترميم جي منظوريءَ کان ڪجهه ڏينهن اڳ آمريڪي فارن ڪميٽيءَ جي بريفنگ ۾ پاڪستان ۽ هندستان جي وچ ۾ ڪنهن امڪاني جنگ جي نتيجن جا تفصيل ٻڌايا ويا هئا. بيشمار انگ اکر، هندستاني پاڪستاني فوج جا پيادا، گهوڙا، هاٿي ۽ اٺ ڀيٽيا ويا ۽ ڏٺو ويو ته ڪنهن وٽ ڪيترا ۽ ڪهڙا ميزائيل، ٽينڪون، جهاز ۽ آبدوزون آهن، ڪنهن وٽ فوجين جو ڪيترو تعداد آهي ۽ انهن جي صلاحيت ڇا آهي؟
ڏٺو ويو ته ان امڪاني جنگ کان اڳ جيڪڏهن پاڪستان کي ايف 16 جهاز ڏنا به وڃن تڏهن به علائقي ۾ طاقت جو توازن نه ڦٽندو ڇاڪاڻ ته هڪ طرف هندستان کي عددي برتري حاصل آهي ۽ ٻئي طرف پاڪستان جي جنگي ڪوائلٽي بهتر آهي. جيڪڏهن ڪا جنگ لڳي ته اها پاڪستان کٽي ته نه سگهندو پر ان مان ڪو نتيجو نڪري نه سگهندو، ڇاڪاڻ ته پاڪستان ڪنهن به ننڍي جنگ ۾ پوري دفاع جي صلاحيت رکي ٿو، البت جيڪڏهن جنگ ڊگهي ٿي پوي ته اها ڀارت جي حق ۾ ويندي ۽ ڀارت اها جنگ کٽي سگهي ٿو.
ان بريفنگ کانپوءِ برائون ترميم سامهون آئي آهي. جنهن سان ثابت ٿيو آهي ته پريسلر جي پنهنجي جماعت ريپبلڪن پارٽيءَ جي اڪثر ميمبرن جا خيال ”پريسلر ترميم“ کان بدلجي چڪا آهن. اها پاڪستان جي وزيراعظم جي واقعي هڪ وڏي ڪاميابي آهي، جنهن آمريڪي دوري وقت چٽن اکرن ۾ چيو هو ته ”اسان چاهيون ٿا ته آمريڪا پنهنجا واعدا پاڙي.“ ۽ هاڻي مسٽر برائون پنهنجي تقرير ۾ ايئن چيو ته، ”اسان کي پنهنجا واعدا پاڙڻ گهرجن ته جيئن دنيا آمريڪين کي واعدن تان ڦرندڙ قوم نه سڏي!“
آمريڪي سينيٽ ۾ پاڪستان جي حق ۾ برائون ترميم جي منظوريءَ جو ڏينهن پاڪستان ۽ آمريڪا جي ناتن ۾ اهم ڏينهن ثابت ٿيو آهي. هن کانپوءِ پريسلر ترميم جا پڙاڏا جهڪا ٿي ويندا، جنهن پنجن سالن تائين پاڪستان کي اڪيلو ڪري ڇڏيو هو، پاڪستان جي هاڻوڪي حڪومت جي هيءَ تمام وڏي ڪاميابي آهي جيڪا پاڪستان حزب اختلاف جي بدقسمتيءَ سان ۽ بينظير ڀٽو جي ذهانت، حڪمت عملي ۽ وڪالت سان ممڪن ٿي سگهي. اڄ جي تاريخ ۾ ميان نواز شريف لاءِ ان کانسواءِ ڪو ٻيو چارو نه آهي ته پنهنجيون ئي ٻوٽيون پٽي.
آمريڪي سينيٽ ۾ ڇا ٿيو آهي ۽ ان سان پاڪستان کي ڇا حاصل ٿيو آهي؟ اتي 6 ڪلاڪن جي بحث کانپوءِ ”برائون ترميم“ جي حق ۾ 55 ۽ مخالفت ۾ 45 ووٽ پيا. ان سان آمريڪا کي هٿيارن جي خريداريءَ لاءِ پنج سال اڳ ادا ڪيل رقم آزاد ٿي وئي آهي. اقتصادي امداد تي پابندي ختم ٿي ويندي ۽ اهو فيصلو ٿيو آهي ته پاڪستان کي ايف 16 جهاز ته نه ڏنا ويندا پر اها رقم موٽائي ڏني ويندي. ان کانسواءِ پاڪستاني بحري فوج لاءِ ڪي نگراني ڪندڙ جهاز، ڪوبرا هيليڪاپٽر ۽ ايف 16 جهازن جا پرزا پاڪستان کي ملي سگهندا. پريسلر ترميم پاڪستان تي ”ايٽم بم ٺاهڻ واري شڪ“ سان ڳنڍيل هئي. برائون ترميم پاڪستان تي آمريڪا جي پراڻي اعتماد جي بحاليءَ جي نشاندهي آهي. پاڪستان دنيا جي انهن ٿورن ملڪن ۾ شامل آهي جنهن آمريڪا کي راضي رکڻ لاءِ اهو سڀ ڪجهه ڪيو آهي، جيڪو پاڪستان جي عوام کي پسند نه هو. پاڪستان سرڪار پنهنجي عوام کي ناراض رکي آمريڪا جي جيڪا خدمت ڪئي هئي، ”برائون ترميم“ ان جو صلو آهي. ساڳي طرح ”پريسلر ترميم“ وري ڀارتي خدمتن جو صلو هو.
”برائون ترميم“ آمريڪا کي مطمئن ڪرڻ جي سلسلي ۾ پاڪستان جي وڏي ڪاميابي آهي پر ان کي مجموعي طور تي پاڪستان جي ڪامياب پرڏيهي پاليسيءَ سان تعبير نٿو ڪري سگهجي، جيئن حڪومتي حلقن هڪدم دعوا شروع ڪري ڏني آهي. پاڪستان جي پرڏيهي پاليسيءَ ۾ اوڙي پاڙي سان دوستي جو عنصر هئڻ کپندو هو. هن وقت پاڪستان جو سڄو اولهه توڻي اوڀر ۽ اتر ۽ ڏکڻ جا ڳچ حصا پاڙيسرين سان ڇڪتاڻ سبب غير محفوظ آهن. پاڙيسري جيڪڏهن پاڪستان تي ويجهڙ ۾ ڪاهون نه ڪري سگهيا ته ان جا سبب سندن داخلي مسئلا ۽ عالمي برادريءَ ۾ بڇڙائي پرائڻ جو خوف آهي. اهو به ته پاڪستان جي پرڏيهي پاليسي جو نتيجو آهي جو ٺيڪ ”برائون ترميم“ واري ڏينهن تي 13 افغان سفارتڪارن کي پاڪستان مان لوڌڻو پيو آهي.
برائون ترميم سبب هروڀرو ڪنهن خوش فهميءَ ۾ پوڻ جي ضرورت به ناهي ڇاڪاڻ ته سفارتي ڊوڙ ڊڪ عالمي سياسي شطرنج جو هڪ مسلسل عمل آهي، جنهن ۾ ڪنهن به وقت ڪا به چال ابتي ٿي سگهي ٿي. ان سلسلي ۾ پريسلر ترميم جو مثال ئي ڪافي آهي، جنهن پاڪستان کي ذري گهٽ دهشتگرد ملڪ ٿي ٺاهيو. پاڪستان جون مخالف لابيون برائون ترميم تي ماٺ ڪري ڪو نه ويهنديون. اهي ان ترميم جو روح ڪڍي باقي لاش اڇلائڻ جون ڪوششون ڪنديون، جيئن آمريڪا ۾ پاڪستاني سفير مليحه لوڌي چيو آهي ته ڀارتي لابي سينيٽ ۾ ڪا ٻي ترميم آڻڻ لاءِ ڊوڙ ڊڪ پئي ڪري، جنهن سان برائون ترميم جو اثر گهٽجي ويندو.
پاڪستان جا سفارتڪار ٻين ملڪن جي سفارتڪارن خاص ڪري ڀارتي عملدارن جي ڀيٽ ۾ ڪجهه وڌيڪ ئي سست ڏٺا ويا آهن. جيڪڏهن ايئن نه هجي ها ته شايد وزيراعظم کي آمريڪا وڃي ايڏي وڏي پيماني تي لابنگ نه ڪرڻي پوي ها!