بودلي جي ڏاچي

بودلي جي ڏاچي
بودلي جي فقير جي ڊيوٽي سخت آهي. مزار جي ڊيوٽي، در جي ڊيوٽي، لنگر خاني جي ڊيوٽي، مهمانن جي ڊيوٽي ۽ قلندر جي ڏاچيءَ واري ڊيوٽي! ڏاچي جو قصو به دلچسپ آهي. بودلي جي ڪافيءَ تي عرشي لنگر ورهايو وڃي ٿو. عرشي لنگر انڪري چيو ويو جو اڳي بودلي جي اُٺڻي شهر ۾ مقرر وقت تي مقرر واٽ سان لنگهندي هئي، اها جتان جتان لنگهندي هئي، شهري ان تي رکيل گودڙيءَ ۾ لنگر لاءِ ان ۽ خير وجهندا هئا. هڪ ڏينهن اها اٺڻي گم ٿي وئي ۽ ان جو الزام فقيرن تي اچي ويو. ان کان پوءِ ڪنهن نه ڪنهن فقير کي اُٺڻيءَ جي جاءِ تي ڊيوٽي ڏيڻي پئي. اهو سلسلو ڪافي وقت هليو، هاڻي شايد ختم ٿي ويو آهي.
اڄ اڱڻ تي ڳاڙهن ڪپڙن ۾ هڪ جوان عورت ڪنهن پوڙهيءَ سان خاموش ويٺي هئي، گهونگهٽ نڪتل ۽ اکيون زمين ۾ کتل هئس.
”هي ڪير آهن؟“ مون چوٽي رکيل ۽ ڳاڙهن ڪپڙن ۾ ملبوس هڪ سرائي فقير کان پڇيو.
”فقير هئه! سوالي هئه!“ ڪوڻ جاني ڪوڻ هئه، ڪٿئون آئي هئي!“ اها عورت سڄو ڏينهن ان حالت ۾ گذاري شام جو هلي ٿي وئي. هتي ڪنهن عورت کي رات رهڻ جي اجازت ڪونه هئي. بس! هتي اوترا ڏينهن هوندي جيستائين کيس ڪو روحاني اشارو ملي يا وڏي فقير جو حڪم ملي! بودلي جا فقير سنڌ ۾ ته گهڻي ئي آهن پر شايد پنجاب ۾ ان کان به وڌيڪ هجن!
هن فقرائي سرشتي ۾ ڪير ماڻهو ڪٿان ٿو اچي؟ ڪابه خبر نه ٿي پوي. وڻ وڻ جي ڪاٺي پنهنجي سڃاڻپ ۽ ماضي گم ڪري، اچي ان حلقي ۾ شامل ٿئي ٿي. ڪنهنجي تصديق ڪير ڪري؟ ڪيترا سال اڳ (1985ع) ۾ هتي هڪ فقير سان ملاقات ٿي هئي، اصل نالو ته الائي ڇا هئس پاڻ کي ’کبڙ‘ سڏائيندو ھو. همراهه تي ڪي خونن ڌاڙن جا ڪيس هئا ۽ هتي فقيري لباس ۾ اچي پاڻ کي لڪايو هئائين. هاڻي ان بابت پڇا ڪيم ته ڪنهن کي به خبر ڪونه هئي، ”الائي سائين! هتي ڪوبه سدائين ڪونه آهي، ڪو ٻه سال، ڪو چار، ڪو پنج، پوءِ هر ڪنهن کي (وڃڻ جي) اجازت مليو وڃي ... اسان ڪنهن به کبڙ فقير کي ڪونه سڃاڻون!“
اسان واپسيءَ لاءِ در ڏانهن وڌياسون، آڏو ڪي زيارتي اندر اچڻ کان اڳ گهنڊ وڄائي رهيا هئا. خانقاه تي گهنڊ جي رسم مندرن، ٻڌڪن وِهارن ۽ اسٽوپائن تي وڄنڊڙ گهنڊن کان مختلف ڪونه آھي، بلڪه ساڳئي سلسلي جو سفر آھي.

بودلو سڪندر قلندر شهباز جو سڀ کان ويجهو فقير هو. ان ڪري مٿس نالو ئي پئجي ويو ’بودلو‘. قلندر جڏهن به کيس سڏ ڪندو هو ته بودلو جهٽ اچي حاضر ٿيندو هو، ٻيو سڏ ڪرڻ جي وٿي ڪونه ڏيندو هو. چون ٿا ته هڪ ڀيري بادشاهه جي حڪم تي هنود ڪاسائيءَ (جنهن کي انود ۽ حنود پڻ لکيو وڃي ٿو) بودلي کي ڪُهي، ان جو گوشت هلائي ڇڏيو. جڏهن قلندر بودلي کي سڏ ڪيو ته بودلو حاضر نه ٿيو. قلندر ٻيهر سڏ ڪيو ، پر بودلو نه آيو. جڏهن ٽيون سڏ ڪيو تڏهن بودلو ڊوڙندو آيو. قلندر پڇيس، ’اڄ دير ڪيئه!‘ چيائين ”ٻوٽيون در در تي ورهايل هئم، پاڻ کي ميڙڻ ۾ ڪجهه دير ٿي وئي!“
اهي تصوف جون ڳالهيون! پر ان ڪٿا جي پويان ڪا نه ڪا ڪهاڻي ضرور آهي. بادشاهه جو بودلي سان ڪهڙو تڪرار! ڇا سيوهڻ جي حاڪم کي قلندر ۽ سندس فقيرن کان سياسي خوف هو؟ ڇا بودلو سچ پچ قتل ڪيو ويو؟ يا مٿس خوني حملو ٿيو جنهن مان هُو ذري گهٽ بچي ويو!؟
هنود ڪاسائيءَ جو وجود هجي يا نه هجي، سيوهڻ جا ماڻهو بودلي جي مزار کان اوڀر طرف هڪ وڏي کڏ ڏانهن اشارو ڪن ٿا، ”اها هنود ڪاسائيءَ جي کڏ آهي جنهن ۾ ڪُٺل ماڻهن جا هڏا اڇلائيندو هو“ اها سچ پچ وڏي کڏ آهي، ڏسڻ ۾ ڪا خاص وڏي ڪانه آهي پر الائي ڇو زماني جون برساتون ان کي مٽيءَ سان ڀري نه سگهيون آهن. ان کڏ ۾ ڪا سرڪاري عمارت به آهي جيڪا ڀڙڀانگ آهي ۽ ڪجهه پُورجي وئي آهي.
هن ماڳ بابت بخاري صاحب ’قديم آثارن جي ڊائريڪٽريءَ‘ ۾ لکي ٿو ته ”هي مقبرو قلندر جي مزار کان ھڪ فرلانگ جي فاصلي تي اتر اولهه ۾ آھي. ھي بزرگ پڻ قلندر کان اڳ سيوھڻ ۾ آيو ۽ ساڻس گڏ رھيو. مقامي روايتن موجب سندس نالو بھاول شاهه ٻڌايو وڃي ٿو. جڏھن ته ھڪ ڇپيل چوپڙيءَ ۾ سندس نالو سڪندر ۽ سندس پيءُ جو نالو ديندار ذات چانھيون لکي وئي آھي. قلندر شھباز کان پوءِ سندس وڏو احترام ڪيو وڃي ٿو. ٻاھران مقبرو سٺي حالت ۾ ڪونه آھي. اندران نئين دور جون ٽائلس وغيره لڳل آھن. مٿان گنبذ جڙيل اٿس. مقبرو چوڪنڊو رٿيل آھي، جيڪو ٻڌائي ٿو ته اڏاوت پراڻي آھي. حاطي ۾ ڪجهه قبرون ساڳي دور جون آھن. ھي درگاهه شھر جي اتر ۾ پراڻي قلعي جي ڀرسان آھي. چون ٿا ته درويش قلندر لعل شھباز جي حڪم تي سيوھڻ آيو ھو ۽ قلعي جي ڀرسان ھڪ کٻڙ ھيٺ ويھندو ھو. روايت آھي ته راجا جيسر کيس شڪ جي بنياد تي ڪھرايو ھو. اھو ڪم حنود ڪاسائي ڪيو ھو ۽ کيس کڏ ۾ ڦٽو ڪيو ھو. حنود ڪاسائي جي کڏ اڃا سيوھڻ ۾ آھي. تازو ھن مقبري ۽ ان جي متصل عمارتن تي نئون ڪم ڪرايو ويو آھي ان ڪري عمارت جي تاريخي حيثيت نه رھي آھي.“
بودلي سڪندر جي ڪافيءَ مان نڪري اسان وري اڙل جو ڪنارو ورتو ۽ ٻاهران ئي ٻاهران ڦيرو کائي اچي ڇُٽي امراڻي جي مقبري تي پهتاسين.