بيگم اشرف عباسي

ڊاڪٽر بيگم اشرف عباسي : جيڪي هلن هيڪليون



ڊاڪٽر بيگم اشرف عباسي صاحبه پنهنجي آتم ڪهاڻي لکي آهي. هن آتم ڪهاڻيءَ ۾ لکيو آهي ته هن 1961-62 ۾ پنهنجي سياسي ڪيريئر جي ابتدا ڀُٽي صاحب جي رهنمائيءَ ۾ ۽ پاڪستان مسلم ليگ جي پليٽ فارم تان ڪئي هئي. انڪري، مسلم ليگ جي حوالي سان، جيڪڏهن اڄ منهنجي ڳالهه جي ابتدا ۾ ئي مسلم ليگي اڳواڻ پير صاحب پاڳاري (سيد شاه مردان شاه ثاني پير پاڳارو ستون) جو حوالو اچي وڃي ته شايد بي مهل نه ٿيندو. پير صاحب پاڳارو هڪ مدبر ماڻهو آهي، انڪري هن جون مدبرانه ڳالهيون سمجهڻ منهنجي لاءِ ڪجهه مشڪل هونديون آهن.

منهنجيون ڳالهيون پير صاحب پاڳاري جي مدبرانه ڳالهين وانگر مشڪل ڪونه هونديون آهن، آئون ته سڌي سادي ڳالهه ڪندو آهيان، اها ٻي ڳالهه آهي ته ڪن ماڻهن کي ڪي ڳالهيون ڪجهه دير سان سمجهه ۾ اينديون آهن. چڱو آهي جو گهڻن کي گهڻيون ڳالهيون سمجهه ۾ نه ٿيون اچن. نه ته جيڪر فقيرن جي زندگي عذاب ٿي پوي! هونئن به گهڻيون ڳالهيون فقط پير صاحب ئي ڪري سگهندا آهن، ساڳيون ئي ڳالهيون فقيرن لاءِ تعزيرن جوڳيون ٿي وينديون آهن.

ڊاڪٽر صاحبه پنهنجي ڪتاب ” جيڪي هلن هيڪليون‟ جي مهورت جي موقعي تي، الائي ڪهڙي خيال کان، مون تي مهرباني ڪري، مون کي ’اسپيڪرز‘ جي قطار ۾ آڻي بيهاريو آهي. منهنجو ماضي شاهدي ڏيندو ته آئون ڪنهن به قسم جو اسپيڪر، لائوڊ اسپيڪر يا مائوٿ پِيس ڪونه رهيو آهيان. هائو! آئون سنڌ، سنڌي ٻولي، سنڌ جي ماڻهن ۽ خدا جي بي آواز خلق جي صدا آهيان! پر هيءُ صحرا گرد ۽ گوشه نشين ماڻهو، هيڏن سارن عقلمند ماڻهن جي وچ ۾ ۽ ههڙين پُرتڪلف محفلن ۾ گونگو ٿي پوندو آهي. ڀلا! ڪو مجنون، عقل جون ڪهڙيون ڳالهيون ڪندو؟

عقل وارن جي محفل ۾ وڃڻ چڱي ڳالهه هوندي آهي، ڇو ته ’عقل اتي ئي رهندو آهي، جتي چار چڱا ماڻهو هجن! اڪيلو دماغ ۽ فقط پاڻ کي درست سمجهندڙ ماڻهو ته فقط شيطان جو ڪارخانو ٿي ويندو آهي!‛ انڪري، هي صحرا گرد به پنهنجي اصلاح لاءِ ڪڏهن ڪڏهن علم وارن جا نفيس خيال، باريڪ نُڪتا ۽ ذاتي تجربا سمجهڻ لاءِ ههڙين نفيس محفلن ۾ اچي ويندو آهي.

”عشق‟ وارا جڏهن عقل وارن جي محفل ۾ ايندا آهن، تڏهن هنن جو مٿو اُکريءَ ۾ اچي ويندو آهي. هاڻي، اُکريءَ ۾ مٿو ڏنو اٿم ته نِڀائڻ جي ڪوشش ڪندس. پوءِ ، کٽن مُـنهنجا ڀاڳ!

اسان سنڌي ماڻهو سوچڻ سمجهڻ کان سواءِ هر اُکريءَ ۾ مٿو وجهي بيهي رهندا آهيون، پوءِ، سڄي عمر ان کي فرض سمجهي نڀائڻ جي ڪوشش پيا ڪندا آهيون. هاڻي به، آئون جنهن اُکريءَ جو ذڪر ڪري رهيو آهيان، اها ڪا پير صاحب پاڳاري واري پرولي ڪونه آهي. پاڻ سڀني جو مٿو ان ۾ پيو آهي، ۽ ڪُٽڻ وارن جي ڪُٽ ڪُٽان جاري آهي ... ۽ وري، اسان سڀني جي اجتماعي برداشت جي انتها ڏسو ته ڪيڏي نه صبر ۽ دل گُردي سان اهو سڀڪجهه سهندا پيا اچون. اسان واقعي صبر جي وڏي امتحان ۾ پاس آهيون ۽ پهرئين نمبر جو ايوارڊ وٺڻ جي لائق آهيون. اهو اسلام آباد تي اسان جو قرض آهي.

”پِريان سندي پار جي، مِڙئي مِٺائي!‟ هوندي آهي. شايد اسان به ايئن ئي تصور ڪري ڇڏيو آهي، توڻي جو، اسان کي اسان جي پرينءَ پاڻيءَ جي بوند لاءِ سِڪائي ڇڏيو آهي. هن، پنهنجن عاشقن کي پنهنجو درشن ته ڪونه ڪرايو آهي پر انهن کي پنهنجن ايوانن کان ايترو پري ضرور ڌِڪي ڇڏيو آهي جو هو سڀ هاڻي مون وانگر رُڃ ۾ رڙيون ڪندا ٿا وتن، ته ”هڪ ڀيرو ڏٺو اٿم، ٻيهر ڏسڻ جي آس آهي!‟

ڊاڪٽر صاحبه جڏهن مون کي ڳالهائڻ لاءِ چيو تڏهن شايد کيس اندازو ڪونه هو ته هنن پنهنجي دور جي هڪ بيچين روح کي ڪي تلخ ڳالهيون چوڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو آهي. دوستو! شيخ اياز هڪ نظم ۾ دانهن ڪئي هئي ته ، ”هن ديس سڄي کي سائِي آ !‟ اها ڳالهه سؤ سيڪڙو سچي آهي. هن سڄي ديس کي سائي ٿي پئي آهي، اُفق تي هيڊي رنگ جي شام َ ڇانئيل آهي. ۽ پاڪستان جو ڪو به ڊاڪٽر هن ديس کي سائِيءَ جي ان مرض مان ڇڏائي نه سگهيو آهي. ۽ جنهن جنهن به ايئن ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي ، ڪال ڪوٺڙين ۾ رهايو ويو آهي، چيچلايو ويو آهي، چوٽيءَ تان اڇلايو ويو آهي، ان تي قهر نازل ڪيو ۽ زهر پياريو ويو آهي ۽ ان جا هڏ ڀڳا ويا آهن.

هي ديس سائِيءَ جي مرض ۾ مبتلا ضرور آهي، پر ان ۾ ڪنهن جو ڏوهه آهي؟ هن پنڊال ۾ زندگيءَ جي هر شعبي سان واسطيدار ماڻهو ويٺا آهن ، سياستدان، قانوندان، دانشور، صحافي، تعليمدان، اديب ۽ قانون جا پاسبان! مهرباني ڪري هرڪو پنهنجي شعبي ۽ اداري ڏانهن ڏسي! ڇا ڪنهن به اداري هن ملڪ جي ماڻهن کي ظلم جي سائيءَ مان آجو ڪرڻ لاءِ خلوص نيت ۽ بي ڊپائيءَ سان پنهجو ڪردار ادا ڪيو آهي؟ ڇا ڪو به ادارو اهڙو آهي، جنهن کي حقيقي معنيٰ ۾ باضمير ۽ با اُصول ادارو چئي سگهجي؟ يا جنهن لاءِ چئي سگهجي ته ان ڪڏهن به اُصولن تي سمجهوتي بازي نه ڪئي آهي؟ آئون انهن فردن جي ڳالهه نه ٿو ڪريان، جيڪي اصولن تي زندگيون قربان ڪري ويا، آئون ته فقط انهن جي ڳالهه ٿو ڪريان جن ذاتي مفادن تي سمجهوتي بازي ڪئي ۽ ادارن کي قربان ڪري ڇڏيو.

سچ پُڇو ته اها ڳالهه اهم نه آهي ته ڪهڙي ماڻهوءَ ڪيتري عمر ماڻي؟ پر اهم ڳالهه اها هوندي آهي ته هن ماڻهوءَ ساهه ٻوساٽيندڙ ماحول ۾ زندگي ڪيئن گهاري؟ هن جا آدرش ڇا رهيا؟ ۽ دراصل، هن پنهجي سماج کي ڇا ڏنو؟ ڊاڪٽر صاحبه پنهنجي آتم ڪٿا ۾ انهن حالتن جو، ۽ ان عرصي دوران ٿي گذريل اهم واقعن جو ترتيبوار ذڪر به ڪيو آهي. انهن واقعن ۾ اسان کي ڀڳت ڪنور رام ڇير ٻڌي نچندو به نظر ٿو اچي، ته لاڙڪاڻي ۾ روايتي سفر جا طريقا ٻيڙيون، ڏاند گاڏيون ۽ بَگيون به نظر ٿيون اچن. سنڌ ۾ ترقيءَ جي ان ئي سطح تان هڪ ٻارڙيِءَ اڳتي وڌي پنهنجي همت، ذهانت ۽ مائٽن جي تعاون سان پاڻ کي پاڪستان جي سطح تي مڃايو، اها ڪا گهٽ ڳالهه نه آهي.

ڏات ۽ ذهانت ڪنهنجي ميراث نه آهي، هيءَ ته ” ڏات نه آهي ذات تي، جو وَهي ، سو لَهي!‟ واري صورت آهي. سنڌ جي خوشقسمتي آهي، جو اسان جي گذريل هڪ سؤ سالن جي تاريخ جا پنا بيڪار يا خالي نه آهن. ان دور ۾ زندگيءَ جي هر شعبي ۾ تمام عاليشان ، سچا، اعليٰ معيار وارا ۽ اَڻٿڪ جدوجهد ڪندڙ ماڻهو موجود رهيا.

جڏهن، اسان پراڻي نسل جي تعريف ڪندا آهيون، تڏهن نئين نسل وارا ڪجهه پريشان ۽ بي چين ٿيڻ شروع ٿيندا آهن. آئون نئين نسل تي خدا ڪارڻ نارض ڪونه آهيان، مون کي خبر آهي ته هو پُراڻي نسل جي ڀيٽ ۾ گهڻو اڳتي تائين ڏسن ٿا، ۽ کين سڄي دنيا جي انفارميشن انٽرنيٽ جي معرفت گهر ويٺي ملي ٿي وڃي! سچ پچ ته هو ايندڙ دنيا جي ضرورتن ۽ روڊ مئپس کي ، پنهنجن وڏڙن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ چِٽو ڏسن ٿا.

بيشڪ!