بيگم اشرف عباسي

وڏي ٻوڏ واري زماني ۾ هلي رهيا آهيون، بلڪه ٿاڦوڙا هڻي رهيا آهيون، سچ اهو آهي ته ان دنيا ۾ پيدا ٿيندڙ نئين نسل جي اڪثريت جو، پنهنجي ڌرتيءَ سان، رُوح، جنم ۽ درد جو اهو رِشتو گهٽ ٿو نظر اچي، جيڪو ڊاڪٽر بيگم اشرف عباسي ۽ ان جي همعصر نسل ۾ ڏسجي ٿو. نئون نسل سنڌ ۽ سنڌي ماڻهن کان وڌيڪ پنهنجي ذات لاءِ حاصلات جو قائل ۽ جستجو ڪندڙ ٿو نظر اچي! ڪاش، منهنجي سوچ غلط هجي! ڪاش نئون نسل پُراڻي نسل جي ڀيٽ ۾ سنڌ ۽ سنڌ واسين جو وڌيڪ خدمت گُذار ٿئي!
ان ۾ ڪوبه شڪ نه آهي ته ڊاڪٽر صاحبه کي پنهنجي گهر جي ماحول ڀرپور ساٿ ڏنو، پر ياد رکو ته هي اهو معاشرو هو جنهن ۾ ان وقت جي حساب سان سڀ کان روشن خيال اّخبار ’الوحيد‘ به پنهنجن ڪالمن ۾ انٽر ڪلاس ۾ پڙهندڙ هڪ مسلمان سنڌي ڇوڪريءَ لاءِ تنقيدي سوال اٿاريو ته ،”مس عباسي ڪير آهي ؟“ اهو سچ پچ ته ترقيءَ لاءِ پتوڙيندڙ پر هڪ بند دؤر ۽ دنيا هئي.
اهو ماحول، هڪ اهڙي چيخ هئي، جيڪا گنبذ ۾ ڦاسي پئي هئي، جنهن ۾ ڪوبه دروازو يا دري ڪونه هئي، ۽ ان بند گنبذ ۾ ذهني آزادي ۽ علم جي حصول جا خواب ڦاٿل پکيئڙن وانگر پيا ڦَڙ ڦَڙ ڪندا هئا.
خبر نه آهي ته سنڌي ماڻهن تي ڪو نبي سڳورو لاٿو ويو، يا نه؟ خبر نه آهي ته سنڌي ماڻهن لاءِ ڪا وعدو ڪيل سر زمين مقرر ڪئي وئي، يا نه؟ پر ، بي شڪ! سنڌ اسان لاءِ ايتري ئي مقدس سر زمين آهي، جيتري ڪا ’وعدو ڪيل سر زمين‛ ٿي سگهي ٿي! پر ڪابه غلط فهمي نه رهي! اهو ڪنهن به ڪتاب ۾ لکيل نه آهي ته ڪنهن ’مقدس سر زمين‛ تي ڪا غير مقدس حرڪت ٿي ڪونه سگهندي يا ڪو ڌاريو ان تي قابض ٿي نه ٿو سگهي! ڇا، ڪعبته الله شريف ۾ لات ۽ منات جا بُت ڪونه رکيا ويا؟ ڇا بيت الله تي ڪنهن گوليون نه هلايون!؟ يروشلم ۾ به ته حضرت عيسيٰ کي ڏنل صليب واري ڏينهن کان وٺي اڄ تائين خدا جي خلق جو رت وهندو پيو اچي!
خبر نه آهي ته مقدس سر زمينن تي خدا جي مخلوق جو بي گناهه رت وهڻ جي پويان ڪهڙو اَمُـــر آهي؟ عراق ۾ نمرود جي باهه کان وٺي ڪربلا تائين، ۽ هلاڪوءَ کان وٺي هاڻي تائين سڄي تاريخ توهان جي سامهون آهي! انڪري جيڪڏهن، اڄ اسان پنهنجي ’وعدو ڪيل سر زمين‛ جهڙي سنڌو ماٿريءَ ۾ ٻوساٽيل حالتن جو حوالو ڏنو ته ڪا اربع خطا ڪونه ٿي پوندي.
ڊاڪٽر صاحبه پارليمينٽري جمهوريت ۾ يقين رکي ٿي، آئون حقيقي قومي ۽ سماجي جمهوريت جي واٽ وٺي عوام کي نتيجا ڏيڻ جي ڳالهه ڪندو آهيان. ممڪن آهي ته اسان پاڻ کي اصطلاحن جي بحث ۾ مُنجهائي ويهي رهون، پر اسان کي هڪٻئي جي نيڪ نيتن جو احترام آهي ۽ سمجهون ٿا ته اسان بنيادي طرح تقريباً ساڳي ڳالهه ڪريون ٿا، يعني عوام جي ڀلائيءَ جي ڳالهه! اسان وٽ پارليامينٽري جمهوريت کان سواءِ ڪو ٻيو رستو آهي به ڪونه! پر افسوس! اها به ملڪ جي طاقتور طبقن هاءِ جيڪ ڪري ڇڏي آهي.
خدا جي خلق سان نا انصافين جي تسلسل جي تاريخ مختصر ڪونه آهي. اڄ به هڪ ڪُوڙي جمهوريت جي ماحول ۾ اسان جو ساهه ٻُوساٽجي رهيو آهي. ڪالهه، جنرل ضياءُالحق جي مارشل لا هئي، ۽ ان کان اڳ نوآبادياتي نظام ۾ خلق جو ساهه ٻوساٽيل هو. ان زماني ۾ به سنڌي وڏيرو ۽ سردار دل ۽ جان سان انگريز سرڪار جي خدمت ۾ پيش پيش هو، جيئن هاڻي سنڌي سياستدانَ ملڪي جنرلن جون حاضريون ڀرڻ لاءِ قطارن ۾ رهن ٿا. جيڪڏهن توهان مان ڪنهن کي اعتبار نه اچي ته وڃو! ۽ وڃي هنن چڱن مُـڙسن جي اوطاقن جون ديوارون ڏسو!
ڏسو ته انهن جي ديوارن تي ٽنگيل ’بليڪ اينڊ وائٽ‘ تصويرون ڪيڏو نه ’بلڪ اينڊ وائٽ‛ سچ ٿيون ڳالهائين!؟ انهن تصويرن ۾ توهان کي ڪو نه ڪو انگريز بهادر يا ڪو نه ڪو پاڪستاني جنرل گروپ فوٽوءَ ۾ سڀني جي وچ ۾ ويٺل نظر ايندو. يا وري ڪنهن شڪار جي منظر ۾ جانور يا پکين مٿان فاتح وانگر بيٺل نظر ايندو.
اهو آهي اسانجو سياسي ماضي ۽ اهي آهن اسانجي هاڻوڪن سياسي اڳواڻن لاءِ فخر جهڙيون ڳالهيون ته هنن جي وڏن ڪهڙن حاڪمن جي ڪيئن خدمت گُذاري ڪئي! جنهن ڳالهه تي گهڻو شرم اچڻ گهرجي، اسان ان ئي ڳالهه تي وڏو فخر ڪندا آهيون. ان دور جو موقعي پرست طبقو انگريزن جي خدمت لاءِ پاڻ ۾ ايئن مقابلو ڪندو هو، جيئن اڄ ريس ڪورس ۾ گهوڙا ڊوڙندا آهن. ايئن ايوبي آمريت جي دور ۾ به هو ... ۽ ايئن اڄ به آهي. اسان کي اڄ به انهن پاڪستاني بادشاهن جا فوٽو وڏيرن جي اوطاقن ۾ ٽنگيل نظر اچن ٿا، جن عوام کي معاشي ۽ سياسي ٽياس تي ٽنگي ڇڏيو هو، يا ٽنگي ڇڏيو آهي.
عام سنڌي ماڻهو ، هاري، ابن هاري، ابن هاري، ئي رهيو. هڪ طرف ڪاروبار تي حاوي سيٺيون، ٻئي طرف سياست تي حاوي نواب ۽ وڏو زميندار طبقو، ٽئين طرف تعليم جو شديد ڏُڪار! خدا جي خلق کي اڳتي نڪرڻ جو رستو ملي ته ڪٿان ملي؟ اها ٽيڻي ڦاهي هئي، جنهن ۾ سنڌي مسلمان طبقو سياسي ۽ معاشي طرح ٽنگيل هو.
مون کي پڪ آهي ته ڊاڪٽر صاحبه جي دل ۽ دماغ ۾ اڃا به بيشمار ڳالهيون موجود آهن، هي ڪتاب ته محض هڪ مهاڳ آهي. ڪاش ڊاڪٽر صاحبه ڪجهه همت ڪري ان ساڳي رواني ۽ انداز سان اسان کي ڪي اهڙا تفصيل به ٻڌائي، جيڪي اسان کي ٻيو ڪو به نه ٿو ٻڌائي سگهي!