بڊي ۾ جهنگلي جيوت

بڊي ۾ جهنگلي جيوت
غلام محمد نوحاڻيءَ جي نشاندهيءَ کان پوءِ مون ٻه چار ڀيرا انور کي اتساهيو ته ’بٺي ٿل‘ ماڳ هلي ڏسجي، متان اها ڪا قديم لکت نڪري پوي! ڪهڙي خبر اها برهمي هجي، خروشتي يا پاليءَ جو ڪو نمونو! پر هن ٻُڌو اڻٻڌو ڪري ڇڏيو. هن وقت ٽيم جي اڳواڻي وٽس هئي، سڀني کي سندس مرضيءَ موجب هلڻو هو. مون آسرو لاٿو ۽ فقيرن کان ٻيو حال احوال وٺڻ شروع ڪيم،
”هتي ڪهڙا ڪهڙا پکي ٿين ٿا؟“
”چانهه پکي، مِٺو (طوطو)، جهرڪي، ان جا ڪي ٻه ٽي قسم آهن، انهن مان هڪ کي جابلو جهرڪي چوندا آهن اھا گري رنگ جي اڇي ھوندي آھي. ان جي ماديءَ جي چهنب ڪاري ٿئي ٿي. ٻي عام گهريلو جهرڪي آھي. ھتي ڦوسڙيون به ٽن قسمن جون آهن. هڪ ڪاري جنهن کي پاسن کان اڇا چِٽا هوندا ٿين، ٻي وري سڄي چانهه جي رنگ جي خاڪڙي ... اٿندي ويهندي اها به پڇ هيٺ مٿي پئي ڪندي، ٽيون قسم اسان ان کي مُلون (مُلان) ڪري چوندا آهيون. اهو صفا ڪارو ٿيندو آهي پر پيٽ اڇو ٿيندو اٿس، ايئن جيئن واسڪوٽي ڪبوتر ٿيندو آهي ...
... هتي ڳيرا ٽن قسمن جا آهن. هڪڙن کي ’ڳِرٽ ڳيرو‘ چوندا آهيون. فيروزي رنگ جي سِسِي ٿئيس ٿي ۽ مٿان صفا ڳاڙهو ٿيندو آهي. ٻيو بگو ڳاني ڳيرو جنهن کي ڪارو ڳانو ٿئي ٿو. ٽيون قسم ننڍو آهي پر اهو سڄو ڳاڙهو آهي ان جي مُنڍي به ڳاڙهي آهي ...
... هتي ڪٻرون آهن، توهان ڏسو پيا ... ۽ هيءَ ملهاري آهي جيڪا ٻوليون پئي ڪري! ملهارين جا ٻه قسم ٿيندا آهن ... هڪ وڏي ٻي ننڍي خاڪڙي رنگ جي ڏاڍي سهڻي ٿيندي آهي ... او هوءَ ! ڏس ٻوليون پئي ڪري. هن نم جي هيٺين ٽاريءَ تي ويٺل جهرڪيءَ جيتري هڪ پکيءَ ڏانهن اشارو ڪيو، ”چين... چرچر.. چر“ ملهاري ٻولڻ لڳي هئي. ’او اِهو‘ ٽريڪو ڪيائين!“ هڪ فقير چيو، ”ملهاري ان کان وڏي به ٿيندي آهي.“ ان ۾ ۽ جهرڪيءَ ۾ بظاهر ڪو خاص فرق ڪونه ٿي ڏٺو.
”فرق آهي!“ فقير چيو، ”هيءَ جهرڪيءَ کان ٿوري وڏي آهي، ٻوليءَ ۾ به فرق آهي!“
”هتي بُلبليون ٻن قسمن جون آهن. هڪ کي بلبل ٿا چون ۽ ٻئي کي بُربُر. بُلبل ٻئي قسم کان ٿوري وڏي ٿئي ٿي. مٿي ڪاري، مٿي تي کنڀن جي ٿوري اُڀي چوٽي، اها بلبل آهي. ٻيو بربلو ان کان ننڍو ٿئي ٿو جيڪو اتي آنن تي آري تي ويٺو آهي، ٻچا ٿو ڪري!“
محمد علي ٿوري دير اڳ ان آکير ۾ پيل ٽن آنن جي تصوير ڪڍي آيو هو. اڇي رنگ جا ڪارن چٽن وارا ننڍڙا آنا هڪ ننڍڙي آکيري ۾ وڏي سُک جو نياپو ڏيئي رهيا هئا. آکيرو نرم ڪکن سان گول پيالي وانگر ڏاڍي ڪاريگري سان ٺهيل هو ۽ ڏاڍو نرم پئي لڳو. ان مهل بربلو شايد اڃ اجهائڻ لاءِ پاڻيءَ بوند تي نڪتو هو.
”ٻيا پکي اجهو هيٺ زمين تي هلندا پيا وتن ...“ فقير ڌيان ڇڪايو. ”اسان ان کي ’هيڊڪ‘ به چئون ’مُومو‘ به چئون ۽ مِشُونگڙو به چئون!“ انهن کان سواءِ هتي تتر ٽن قسمن جا آهن. هڪڙو سِيسو تتر، جبل جو جنهن جو رنگ ڇپن جهڙو گرڙو ٿئي ٿو. ان جي نَر جي چهنب ڳاڙهي لال هوندي آهي، چڪور وانگر چٽڪمرو هوندو آهي. ٻاٽيرو به هتي آهي. ان جا به ٻه قسم آهن هڪڙا گهُتوئڙا ٿين، اهي به هتي آهن، اهي مِٽيءَ ۾ ڇَپيا پيا هوندا، ڇَپي ويندا ته ڏسڻ ۾ ڪونه ايندا ... ۽ تتر سنڌي تتر، ڪارو تتر به هتي آهي. سيسو تتر کي هيٺ سنڌ جا ماڻهو ننڍو چڪور چوندا آهن، اهو سنڌي تتر کان به ٿورو هلڪو ٿئي ٿو، سيسُوءَ جو ٻچو دانهن ايئن ڪندو ڄڻ ڪڪڙ جو ٻچو هجي!“ فقير نئنگ ماٿريءَ کي سنڌ کان مٿي جو علائقو سڏيو، جبل جا ماڻهو ايئن ئي سمجهندا آهن.
بگا شير جي فقيرن پنهنجي قدرتي باغيچي ۾ ڪجهه ڪبوتر ٻاهران آڻي ڌاريا پر پوءِ ... فقير جي لفظن ۾، ”يا ته انهن کي هتي رهڻ جو حڪم نه آهي يا وري ٻيا جانور انهن کي کائي ٿا وڃن. اسان جيڪي ڪبوتر هتي آندا انهن کي نور کائي ويا ... جيڪي ڌارياسون اھي ڀڄي ويا ... ڪبوتر هونئن وَس پُڳي ڀڄندا ناهن پر هتئون ڀڄي ويا.“
”هتي قدرتي وڻ ڪهڙا ڪهڙا آهن“
”سامهون ’ڪانهيرو‘ بيٺل آهي، ليار جو وڻ ٿئي ٿو، ڳاڱيءَ جو وڻ، ڪِرڙ، ساوڙي گاهه، نازبوءِ، تلسي، ڪٻهه، اڪ، ٻير، کٻڙ ۽ ڪنڊو هتي جام آهن، اهي سڀ قدرتي آهن“. فقير باغ ۾ چوڌاري نظر ڊوڙائيندي چيو، ”باقي هٿ سان رکيل وڻ ليما، زيتون، توت، ڄمون، گدامڙي، نم، سِرينهن، کجي به هٿ سان رکيل آهي، ميندي ۽ ڇٻر به آھي.“
”ڀلا نانگ بلائون؟“
”جام! نانگ بلائون ڏاڍيون آهن. لُنڊي، ڪوراڙ به آھي جنهن جي منڍي ڪاري، مٿان اٺن چئن آنن جيڏا ڳاڙها ۽ ڪارا ٽڪا ٿين، ان کي ڪارا ۽ ڦِڪا ڇلا ھوندا آھن. ڳاڙهي ڪنڀاري به آھي، ٻي بلا گهوڙاول آھي جيڪا گهوڙي کي کائيندي آهي، ان کي ڊگها پٽا اڇا ۽ ڪارا ھوندا آھن، تڪڙي ڀڄندي آهي تمام تکي آهي، وڻ تي هِتان ٽپ ڏئي ته هن وڻ تي هلي وڃي، هيٺان سڄي اڇي ٿئي ٿي. مٿيان ليڪا اهڙا سنها سڌا ٿينس جو معشوق!“ فقير ٻڌايو، ”سنهڙي ٿئي ٿي جهڙو لَڪڻ!“ فقير آخر ۾ جنهن بلا جا پار پتا ڏنا ان کي لاڙ ۾ ’سگهي‘ چوندا آھن.
”جهنگ جا جانور؟“
” گدڙ ڀوري رنگ جو ۽ ٻيو ڪاري رنگ جو، چراخ يا هاتار ۽ بگهڙ آهي. چٽو شينهن هتي ڪونه آهي، باقي مٿي رک ۾ چون ٿا ته آهي.“ جهنگلي جيوت تي اڃا حال احوال جاري ھو ته ڪنهن سبب ڳالهه اڌور رھجي وئي.
بگا شير ۾ سج جي تپش اُٿڻ نه ڏنو. محمد علي قادريءَ تصويرون ڇڪي پوريون ڪيون ته هڪ پٿر تي مٿو رکي سمهي پيو. بخاري صاحب خاموشيءَ سان ڳالهيون ٻڌندو رهيو، ڪوبه تبصرو نه ٿي ڪيائين. سوال پڇي پڇي آئون به ٿڪجي پيس، فقير ڪونه ٿڪا هئا. انور ساڻن رنگ رچايو ويٺو هو، ”ڀائو! ٻڪريءَ جي ڪچي لسي ڪيڏي مهل ملندي!؟“ انور جو شوق هروڀرو ڪونه هو! چون ٿا ته ٻڪريءَ جي کير جي ڪچي لسي گرميءَ جو ٽوڙ آهي. فقيرن ان سوال جي ڪابه وراڻي نه ڏني ۽ ڏنڊو ڪونڊو ڌوئي ڀنگ گهوٽڻ ويهي رهيا.
ٽپهريءَ ڌاري انور ڪپڙا ڇنڊي اٿيو، ”نگهاول تائين هلون ٿا!“
اسان ٽپ ڏيئي گاڏيءَ تي سوار ٿياسون. غلام محمد نوحاڻي نگهاول لاءِ اسان جو سونهون ٿيو پر سندس نيت ڪا ٻي هئي. هن کي ڪنهن ٻئي پاسي وڃڻو هو، پاڻ سان همراهه به کنيائين، پهرين ”لاسمو ڪمپنيءَ جي آفيس ٿا هلون پوءِ نگهاول!“ همراهه سفر ئي خراب ڪري ڇڏيو. نه پاڻ ڪپنيءَ جي آفيس وڃي سگهيو، نه اسان کي نگهاول تائين پهچايائين ۽ نه وري انور کي ڪچي لسي ملي!
ديهه ڪانڌيءَ ۾ ڪارين ٽڪرين وٽ نئه جي سڌي پٽ تي ٻه فرلانگ ڊگهي پر قد ۾ ننڍي گور بندي ڏنل هئي. صاف پئي ڏٺو ته ان جو ڪم ريٽ جهلڻ هو. ان جي اوچائي ۽ ويڪر هڪ هڪ ميٽر کن هئي. ان گوربنديءَ جا پٿري بلاڪ ڪنهن به مبالغي کانسواءِ تمام سٺي طرح اوساريل هئا.
هاڻي، غلام محمد گهپي ڪري بيهي رهيو، ”سج واٽ ۾ لهي ويندو، اڳتي وڃي نه سگهنداسين ... جبل جو پنڌ آهي، گاڏي کي ت