تعليم

تعليم

مان اڳي ئي لکي چڪو آهيان ته اسان جي ديني خواه دنيوي ترقيءَ جو مدار تعليم ئي آهي. اسان جو بگاڙو يا تنزل هن ڪري ٿيو آهي جو اسان وٽ تعليم يا ته اصل آهي ئي ڪانه يا جيڪڏهن آهي ته اهڙي ردي آهي جو نه هڙ نه حاصل. جنهن صورت ۾ مان تعليم کي ترقيءَ جو يگانو وسيلو ٿو سمجهان تنهن صورت ۾ مون تي فرض آهي ته ٻڌايان ته تعليم اڄ ڪلهه ڪيئن ڏني وڃي ٿي، تعليم جا مقصد ڇا آهن ۽ تعليم ڪيئن ڏيڻ گهرجي، ۽ تعليم جي سڌاري لاءِ ڇا ڇا ڪرڻ گهرجي. ياد رکڻ گهرجي ته ترقي تڏهن ٿيندي جڏهن هر هڪ انسان مرد خواه عورت پڙهيل هوندي، نه رڳو پڙهيل هوندي پر موت جي گهڙيءَ تائين پڙهندي رهندي. پڙهڻ ڪو مشڪل ڪم ناهي. اسان جا ماڻهو هر روز گهٽ ۾ گهٽ ٻه يا ٽي ڪلاڪ اجايا بيهودين ڳالهين يا بيهودن ڪمن ۾ ضايع ڪن ٿا. جيڪڏهن هرڪو ماڻهو فقط اڌ ڪلاڪ هر روز تعليم وٺي ته به ٽن سالن ۾ هو لکڻ پڙهڻ سکي ويندو. پر جي ٽن سالن ۾ نه ته پنجن سالن ۾ ضرور سکي ويندو. پوءِ کيس گهرجي ته ڪتاب اخبارون رسالا وغيره مطالعو ڪندو رهي. اڄ ڪلهه علم پاڻي وانگر مفت ميسر آهي. جيڪڏهن ڪو اهڙو خيرخواه ۽ همدرد نه لڀي سگهي جو هر روز شائقن کي گڏي ڪلاڪ اڌ مفت تعليم ڏئي، ته پوءِ کيس 5 روپيا ماهوار مقرر ڪري ڏجن. جيڪڏهن 15 ڄڻا پڙهندڙ هوندا ته هر هڪ تي مهيني ۾ پنج آنا چار پايون لڳندا. اها رقم ڪا وڏي ڪانهي. هرڪا آڪهه ڪفايت سان ۽ اجاين خرچن ڦٽي ڪرڻ سان گهٽ ۾ گهٽ 3 رپيا مهينو بچائي سگهي ٿي.

هلندڙ صديءَ ۾ تعليمي ڪم بابت ايترا تجربا ٿيا آهن ۽ ننڍن خواه وڏن جي دل ۽ دماغ بابت ايتري کوجنا ڪئي وئي آهي جو تعليم جي هنر ۾ هڪ وڏو انقلاب پيدا ٿي ويو آهي. من وديا ۽ تعليم بابت هزارين ڪتاب لکيا ويا آهن جن جي رکڻ لاءِ ٻه ٽي جايون به پوريون نه پون. ازان سواءِ هزارين ماهوار رسالا تعليم بابت شايع ٿيندا رهن ٿا ۽ ڪيترائي ماهوار رسالا خاص ٻارن ۽ شاگردن لاءِ نڪرندا رهن ٿا. اسان جي مڪتبن ۽ مدرسن جي معلمن اهڙن ڪتابن ۽ رسالن جو رڳو نالو به نه ٻڌو هوندو. سندن تعليم جا رستا اهڙا ناقص آهن جو جيڪو ٿورو گهڻو ڪم ڪن ٿا، تنهن جو به نتيجو چڱو ڪو نه ٿو نڪري. چوندا آهن ته عقل وارن جو رڳو عقل کپي ۽ ڄٽ جي کپي سڄي ڄمار.

اسان جي مڪتبن ۾ پهريان 2 سال فقط قرآن شريف پڙهڻ ۾ لڳايا وڃن ٿا، سو به اهڙيءَ طرح پاڙهيو وڃي ٿو جو ڪجهه وقت جيڪڏهن شاگرد ڇڏي ٿا ڏين ته وسري ٿو وڃين. انهي جو سبب هيءُ آهي جو هو گهڻو ڪري طوطي وانگر پڙهندا ياد ڪندا ويندا آهن. در حقيقت جيڪڏهن بغدادي قاعدو چڱي طرح سيکارجي يعني منڍ کان وٺي جيڪو حرف پاڙهجي سو سڃاڻارائجي به ۽ لکارائجي به ۽ زيرون زبرون پڙهن ته هجي ڪري لفظ پاڻ ٺاهي وڃن. پڙهي به وڃن ۽ لکي به وڃن ته پوءِ سڄو قرآن شريف پاڙهڻ لاءِ 3 مهينا يا وڌ ۾ وڌ 6 مهينا لڳندا. ان مان هيءُ به فائدو ٿيندو جو پوءِ هو سنڌي به هفتي کن ۾ يا وڌ ۾ وڌ مهيني ۾ پڙهي ويندا. ڇو ته سنڌي پڙهڻ لاءِ فقط ڪي ٿورا حرف وڌيڪ کين سکڻا پوندا. ساڳي طرح جيڪڏهن پهريائين سنڌي پاڙهجي ته پوءِ قرآن شريف سيکارڻ ۾ مهينو به مس لڳندو. تنهنڪري بهتر ائين ئي آهي ته پهريائين مادري زبان سنڌي سيکارجي. فطرتي قانون موجب اصول آهي ته ٻارن کي پهريائين سولو ڪم سيکارجي. پنهنجي زبان پڙهڻ سولي آهي. ٻيو فطرتي قانون آهي ته اهو ئي ڪم شوق ۽ آساني سان ڪري سگهندا جو کين سمجهه ۾ ايندو ۽ وڻندو. تنهنڪري بهترين طريقو اهو ڪڍيو ويو آهي ته شروعات ۾ ئي ٻارن کي ننڍڙيون ۽ وڻندڙ آکاڻيون ۽ گيت پاڙهجن، ڇو ته آکاڻيون ۽ گيت کين ڏاڍا وڻندا آهن. ٽئين درجي ۾ ٻارن کي ننڍيون ننڍيون سورتون پاڙهجن پر معنيٰ سان. ڇو ته کين معنيٰ سيکاربي ته وڌيڪ مزو ايندن ۽ هوريان هوريان اسلام جي خبر به پوندي ويندن. بلڪ سورتن شروع ڪرڻ کان اڳ ۾ ڪلمون شريف پڙهڻ، لکڻ ۽ ان جو مطلب سمجهائجي.

اسلامي تعليم ٻئي يا ٽئين درجي ۾ شروع ڪجي. ان لاءِ سنڌيءَ ۾ تمام سولا ۽ ننڍڙا اسلامي ڪتاب تيار ڪرڻ گهرجن. اهي ننڍڙا ڪتاب لوڪل بورڊ اسڪولن ۾ ماسترن کي پاڙهڻ گهرجن. هر روز هڪ ڪلاڪ نه ٿي سگهي ته فقط هفتي ۾ ٽي ڪلاڪ اهي سليس ديني ڪتاب پاڙهڻ گهرجن. مڪتبن ۾ جتي آهن ئي مسلمان ڇوڪرا اتي وڏيرڙا اسلامي ڪتاب پاڙهي سگهجن ٿا ڇو ته انهن ۾ پوءِ اسڪولي درسي ڪتابن ۾ ڪجهه پاڙهڻ جو ضرور ڪونهي. انهن ئي ڪتابن ۾ ڪجهه دنيوي سبق به وجهي سگهجن ٿا. ساڳي طرح ديني تعليم جو سلسلو (هفتي ۾ 3 ڪلاڪ) انگريزي اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ به هلڻ گهرجي. ڪم از ڪم 4 درجا سڀني شاگردن کي پاس ڪرڻ گهرجن اها آهي ابتدائي تعليم.

خاص ديني مدرسن ۾ يا ته لوڪل بورڊ اسڪول جا چار درجا پڙهيل شاگرد داخل ڪجن يا جيڪڏهن لوڪل بورڊ اسڪول ڳوٺ ۾ يا ويجهونه هجي ته پاڻ 4 درجا پاڙهي پوءِ مٿاهين تعليم شروع ڪجي. مدرسن ۾ پهريائين پارسي پاڙهي وڃي ٿي پوءِ عربي. پارسي نڪي اسلامي زبان آهي نڪي اسان جي مادري زبان آهي. اڳي پارسي پڙهڻ لاءِ هي سبب هو جو بادشاهن جي مادري زبان پارسي هئي ۽ سرڪاري لکپڙهه ۾ فقط پارسي ڪم آڻبي هئي. هن وقت پارسي پاڙهڻ جو ڪو ضرور ڪونهي. فقط هڪ ڳالهه آهي ته سنڌي زبان وسيع نه آهي منجهس ڪارآمد ۽ چيدا لفظ ٿورا آهن تنهنڪري پارسي ۽ عربي لفظن جي مدد سان ئي ان کي ڪجهه وسيع ڪيو ويو آهي ۽ اڳتي به وسيع ٿيندي ويندي. پر ساڳيو ئي مقصد اڙدو پاڙهڻ سان به حاصل ٿي سگهندو. اڙدو وڌيڪ آسان آهي. جتي ڪٿي اها ٻولي ڳالهائڻ ۾ اچي ٿي تنهنڪري ان جو سکڻ گهڻي قدر ضروري به ٿي پيو آهي. ازان سواءِ اڙدو زبان ۾ ڪارآمد لٽريچر جو وڏو ذخيرو موجود آهي. پارسي بابت چيو وڃي ٿو ته ان جي پاڙهڻ بعد عربي سيکارڻ ۾ آساني ٿئي ٿي ور نه سخت تڪليف ٿي ٿئي. ائين سمجهڻ ۾ هن ڪري ٿو اچي جو اڄ تائين اهو دستور هليو آيو آهي. هندستان ۾ اڳي ئي جهونو رواج ڇڏيو ويو آهي. ڪي اڙدو ڪتاب مثلن عربي بول چال ۽ عربي ڪي قواعد نڪتا آهن جن جي وسيلي عربي تمام آسانيءَ سان پاڙهي سگهجي ٿي. سنڌيءَ ۾ به ڊاڪٽر عمرالدين دائود پوٽي ڊي - پي - آءِ سنڌ عربي ۾ ٻه ڪتاب لکي ڇپايا آهن ۽ وڌيڪ ڇپارائي پيو. اهي اهڙي طرز سان لکيل آهن جو اميد ٿي ڪجي ته آئينده سنڌ جا مولوي تمام گهڻي آساني سان عربي تعليم ڏئي سگهندا.

مون اڳي ئي چيو آهي ته ابتدائي تعليم درجي تائين هئڻ گهرجي. اوتري اڳيون صفحو-0--1-گذريل صفحو