تـَراڙي- ڪافر قبرون

ٿـُوھر ڪانڙو پٿري قطار

”ھِن علائقي (مھير جبل) ۾ ڪي ٻيا ويجھا آثار سُجھندا ھجنئه ته ٻڌاءِ !‟ مون يعقوب کي منٿ ڪئي. ھاڻي سج لھڻ تي ھو، ھونئن به سياري جي سج کي ڏاڍي تڪڙ ھوندي آھي.

ھن ٻين ٻن ڪوٽيرن جا ڏس ڏنا، ”ھڪ ڪوٽيرو ٿـُوھر ڪانڙي ويجھو آھي ۽ ٻيو مول روڊ تي ونگي (Wange) واري (ونگ وارو) جاءِ تي آھي.‟

ٿوھر ڪانڙي وارا آثار ڏسڻ لاءِ اسان کي جيپ ھڪ ھنڌ ڇڏڻي پئي. اڳتي ڍوريون ۽ اُڀيون ٽَڪرڙيون ھيون. ھتي آثار گھٽ پر پوڄا پاٺ ۽ مابعد الطبيعاتي ڳالھين جو سلسلو وڌيڪ ھو.

”اڃا به ڪو ٻيو ويجھو آثار؟ سج ڄاڻ لٿو، وقت سجايو ڪجي !‟ مون چيو.

”ته پوءِ ھيڏانھن ھلو ! اتي پٿرا لڳا پيا آھن. چون ٿا اتي ڪا جنگ لڳي ھئي؟‟ يعقوب ڏس ڏنو ۽ اسان ھلي پياسون. ھاڻي اسان مھير جي ڏکڻ ۾ ڪنھن ھنڌ ھئاسون.

ان کان اڳ جو سج جبلن ۾ ٽٻي ھڻي گم ٿي وڃي، اسان ھڪ اھڙي ميدان ۾ اچي بيٺاسين جتي ھڪ قطار ۾ کُتل اُڀن پٿرن جو سلسلو ھو. ھيءَ تپي واڻڪنڊ جي ديھه تراڙي ھئي. سڀ کان ويجھي ڳوٺ جو نالو ٿُوھر ڪانڙو ھو. ان ڪري ھنن آثارن کي مون ’ٿــُوھر ڪانڙو پٿري قطار‛ (Stone – row) جو نالو ڏنو.

ڳوٺ جا ماڻھو انھن پٿرن جي تاريخ کان نا واقف ھئا. ھنن وٽ انھن پٿرن جي حوالي سان ڪا به ڪھاڻي ڪو نه ھئي. بس، ايترو چيائون، ”شايد ھتي ڪا جنگ لڳي ھئي!‟ ان ڪري جڏھن به ڪو ماڻھو ايڏانھن وڃڻ چاھي ته ايئن ئي پڇا ڪري ته ٿوھر ڪانڙي ڳوٺ جي ويجھو جنگ جو ميدان ڪٿي آھي جتي وڏا پٿر قطار ۾ کتل آھن؟

سڌي قطار ۾ بيٺل پٿر ھڪ ٻئي کان اٽڪل 20 فٽن جي فاصلي تي ھئا ۽ قطار جو رخ اُتر کان ڏکڻ ھو. اُتر وارو پٿر سڀ کان وڏو ۽ با سلامت بيٺل ھو. باقي پٿر ڪي بيٺل ته ڪي ڊٺل ھئا، ۽ انھن مان ڪي ماپ ۾ ھڪ فٽ جا مس ھئا.

سڀ کان اُتر واري پٿر جي اوچائي ساڍا پنج فٽ ۽ ويڪر ڏيڍ فٽ ھئي. ھيءُ پٿر قدرتي صورت ۾ بيڊولي گول لَٺ جي شڪل ۾ ھو ۽ ان کي گـَھڙڻ جي ڪوشش نه ڪئي وئي ھئي. ھي پٿر جيڪڏھن اڪيلو ھجي ھا ته آئون ان کي روھِي يا لَٺ (monolith) چوان ھا. ان پٿر جي خاص ڳالھه ان تي اُڪريل ڪي جاميٽريڪل علامتون ھيون.

پٿر جي ھيٺئين حصي تي ھڪ چوڪنڊو اھڙي طرح چِٽيل ھو جو ان چوڪنڊي جون ٻه عمودي اُبتڙ ڪُنڊون ھڪ ھيٺ ۽ ٻي مٿي (اھڙي طرح ھڪ اولھه ۽ ھڪ اوڀر رخ ۾) ھئي. اھو چؤڪنڊو ٻن پُور وِڇوٽ لِيڪن سان چئن خانن ۾ ورھايل ھو.

ان نشان کان مٿي ، ھڪ ڪُنڍيدار عمودي ليڪ کي ھڪ افقي ليڪ (صليبي نمونو) ڏيئي، ھيٺين گونِين ڪُنڊن وٽان وري ٻنھي طرف ھڪ ھڪ ليڪ ڇڪي وئي آھي.

ٻنھي نشانن کان ٿورو مٿي ۽ پاسيرو نشان انگريزي اکر ‘F’ وانگر آھي. مٿئين اڌ ۾ افقي ۽ عمودي لِيڪن سان ٺھيل صليب نما انساني شبيھون آھن.

انھن کان مٿي ٽي عدد ننڍيون اُڀيون ۽ پُور وڇوٽ ليڪون ٺھيل آھن، انھن ئي لِيڪن جي ڀر ۾ ھڪ قطار ۾ ٽي عدد ٽُٻڪا اُڪيريا ويا آھن. انھن نشان کان مٿي انگريزي عدد 7 جھڙو نشان آھي، ۽ ان کان مٿي ٻه پُور وڇوٽ ۽ ننڍيون ليڪون ھڪ افقي ليڪ سان جُڙيل آھن.

ھنن نشانن مان ڪجھه ته ٿرڙو ٽڪريءَ (گُجو – ٺٽو ضلعو) جي نشانن سان ڪافي مشابھه آھن، باقي ٻيا نشان به مختلف سھي، پر ساڳئي قبيل جا محسوس پئي ٿيا.