تقدير، دين ۽ دنيا، رزق، موت

تقدير، دين ۽ دنيا، رزق، موت

تقدير جي مسئلي تي اڳ ئي بحث ڪيل آهي. حديث سڳوريءَ ۾ آهي ته انهي مسئلي جي پيچيدگين ۾ نه پئو انسان جو فرض آهي ڪوشش ڪرڻ ۽ الله تعاليٰ کان مدد ۽ فتح گهرڻ. انهيءَ ڪوشش جو ساب پوڻ يا نه پوڻ تنهن جو مدار الله تعاليٰ تي آهي. اڄ ڪلهه مسلمان چوندا آهن ته اسان سڃا هن ڪري ٿيا آهيون، جو اسان کنيو آهي دين ۽ ڪافرن کنئي آهي دنيا. سندن خيال موجب دين ۽ دنيا مخالف آهن، پر ائين هرگز ناهي. قرآن شريف ۾ دعا آهي ته ”رَبَّنَاۤ اٰتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَۃً وَّ فِی الْاٰخِرَۃِ حَسَنَۃً- يعني اي رب اسان جا! اسان کي دنيا ۽ آخرت جي چڱائي ڏي؟“ اهڙيون حديثون به ڪيتريون آهن جن ۾ رزق جي ڪشادگيءَ لاءِ سوال ڪيل آهي. هڪ حديث سڳوريءَ ۾ آهي ته ٻن قسمن جا انسان ريس ڪرڻ جا لائق آهن يعني اهي بلڪل چڱا آهن، هڪ اهي جيڪي دولت مند آهن ۽ دولت کي في سبيل الله خرچ ٿا ڪن، ٻيا اهي جيڪي علم وارا آهن ۽ علم في سبيل الله ٻين کي ٿا سيکارين. هاڻي ڪيئن چئبو ته دولت خراب شيءَ آهي؟ ٻي حديث آهي ته جيڪو دولت انهيءَ نيت سان ڪمائيندو ته پنهنجي اهل اولاد ۽ ٻين تي خرچ ڪيان سو قيامت جي ڏينهن اهڙو ٿي اٿندو جهڙو چوڏهين جو چنڊ. رسول الله ﷺ جن سستيءَ کان پناهه گهرندا هئا. جنهن جو مطلب اهو آهي ته اسان کي روزگار ڪمائڻ لاءِ محنتي ٿيڻ گهرجي. قرآن شريف ۾ اجايو خرچ ڪندڙن کي شيطان جا ڀائر سڏيو ويو آهي ۽ حڪم ڪيو ويو آهي ته نڪي ڪنجوس ٿيو نڪي هٿ ڦاڙ ٿيو. هنن آيتن ۽ حديثن مان معلوم ٿيو ته دولت لاءِ خوب ڪمائجي ۽ اسراف نه ڪجي ۽ دولت کي پنهنجي ۽ قوم جي ترقي لاءِ خرچ ڪجي. فقط هڪڙي ڳالهه آهي ته دنيا جي محبت سڀني خرابين جو بنياد آهي. محبت فقط الله ۽ الله جي رسولﷺ لاءِ هئڻ گهرجي ۽ خود دولت کي به خدا جي محبت ۾ خرچ ڪرڻ گهرجي.

هي جو چيو ويندو آهي ته رزق مقسوم آهي تنهن جو اهو مطلب ناهي ته ڪم نه ڪجي ماٺ ڪري ويهي رهجي، پاڻهي رزق آسمان مان لهي اچي ملندو. جئن ڪيترن ئي قصن ۽ ڪهاڻين ۾ بيان ڪيو ويندو آهي، ائين هجي ها ته پيغمبر سڳورا ۽ اصحاب ڀلارا واپار ۽ ڌنڌا ۽ مزوريون نه ڪن ها.

ساڳيءَ طرح چيو ويندو آهي ته موت جو وقت مقرر آهي. تنهنڪري ڪيترا به حيلا ۽ علاج ڪبا ته به موت ضرور ان وقت ايندو، پوءِ ڇو حيلا هلائجن؟ اهو خيال به غلط آهي، موت جو وقت جيڪڏهن مقرر آهي ته به اهو علم الله تعاليٰ کي آهي. رسول الله ﷺ جن پاڻ علاج ڪندا هئا ۽ دعا به گهرندا هئا، ۽ اصحاب سڳورن کي به صلاح ڏيندا هئا ته بيمارين ۾ علاج ڪرايو.