ته عيد ٿئي!

روزا شروع ٿي ويا آهن، عيد اچڻ واري آهي. مارئي اڃا نه موٽي آهي. مارئي موٽي ته عيد ٿئي. مارئي موٽي ته ملي ته پوءِ ڪهڙي عيد! شاهوڪار، بازارين ڏانهن نڪتل آهن ۽ دڪاندار سندن آڏو زرق برق پوشاڪون پکيڙي رهيا آهن. ايلفي، طارق روڊ ۽ ريشم گليءَ ۾ جهرمر آهي. خريدار عيد جون تياريون پيا ڪن، دڪاندارن جي عيد شروع آهي ۽ ماروئڙا مارئيءَ جي اوسيئڙي ۾ آهن. مارئي جيڪا انهن جو هصو آهي. مارئي موٽي ته عيد ٿئي. اها موٽي ته ملي ته پوءِ ڪهڙي عيد! في الحال ته کانئن خوشي ۽ خريداري وسري وئي آهي.

عيد آهي اميرن جي يا واري واپارين جي، پورهيت ماڻهوءَ لاءِ ته وڃي بچي آهي فقط عيد جي نماز يا وري، سندن ٻارڙن لاءِ ڳنڍا گولا، لايون، پڪوڙا ۽ ٻيو ڪن ڪچرو جنهن کانپوءِ کين اسپتالن ۾ عيد ملهائن جي قيمت ڀرڻي پوندي.

فقير، ڀٽائيءَ جو سڄو رسالو اٿلائي پٿلائي ڏٺو آهي. جت جت عيد براد جو ذڪر اهي اتي لال لطيف لڙڪ ڪيريا آهن. بکن ۽ ڏکن جا قافلا آهن، جيڪي هلندا ٿا نظر اچن. ”خوشي“ نالي جي ڪا شيءِ نه آهي، جيڪا ماروئڙن يا جوڳيئڙن جي ڀاڱي ۾ آئي هجي! عيد ته انهن لاءِ آهي جن جي گنديءَ ۾ داڻا هجن ۽ جن وٽان مارئي نه کڄي وئي هجي. مارون وٽ نه آهن ان داڻا ۽ نه وٽن مارئي بچي آهي. بچي آهي ته بک، اڃ ۽ ڏاڍي جي ڏاڍ جا نشان. جيڪي سندن من ۽ بت تي چٽيل آهن. مارون وٽ نه رڳو اهي ٽي شيون بچيل آهن پر اها بچت ايتري گهڻي اٿن جيتري ٿر جي واري. اڃ ايڏي جو ”سمنڊ منهن ڪيان ته سرڪيائي نه ٿئي!“ بک ايڏي جو بگرين ۾ وجهي جڃ ڪندا وتن“ ۽ ڏاڍ ايڏو جو مارئي به کڄي وئي!

جڏهن اڃ، بک ۽ ڏاڍ جي اها صورتحال هجي تڏهن مارون جي ڪهڙي عيد! مارئي موٽي اچي ته عيد ٿئي، ٿر جي اڃ لهي ته عيد ٿئي، بک لهي ته عيد ٿئي!

مارئي ڇا کڄي وئي آهي ديس ئي دک ۾ ويڙهجي ويو آهي. جن جو جيون ئي دک ٿي وڃي، تن جي ڪهڙي خوشي ۽ ڪهڙي عيد سماجي اڻبرابريءَ ۽ طبقاتي تضادن جي صورتحال وڃي اها بيٺي آهي ته جيڪا عمر سومري لاءِ عيد آهي سا ماروئڙن لاءِ سوءِ ورتل آهي. ماروئڙن جي ڏڪاريل زندگي ۾ جيڪا ڪڏهن ڪڏهن برسات وانگر خوشي جي پوند پوندي هئي سا به عمر ڦري ورتي آهي. مارئي ماڙيءَ ۾ آهي. ماڻهن جي خوشي ”ڪوٽ“ ۾ آهي، ماڻهو جدائيءَ ۾ ڦٿڪي رهيا آهن. وڇوڙي جا روزا ختم ٿين ته وڃي ڪا عيد ٿئي!

عيدن برادن جو واسطو آهي دل سان. خوشي ۽ ڏک سال ۽ مهيني جي مخصوص تاريخن سان ٻڌل ناهن. مندون ته من ۾ هونديون آهن. جي ايئن نه هجي ها ته عيدن جو ذڪر ڪندي ڀٽائيءَ جي اکين مان لڙڪ نه ٽمن ها! عيد جو سڌو تعلق وڇڙيل مارئيءَ جي ماروئڙن سان موٽي ملڻ ۾ آهي. وڇوڙا ۽ عيدون گڏ گڏ نه ٿيندا آهن.

صبح ساڻ اٿي اڇا اجرا ڪپڙا به پائي سگهجن ٿا، تيل ڦلهيل به ٿي سگهن ٿا، نماز ۽ خدا آڏو سجدا به ٿي سگهن ٿا پر جي مارئي تاهه ملير ته ماروئڙن جي عيد ڪهڙي!

اِها ته اُها عيد ٿي جيئن قيدي قيد خاني جي بيرڪن ۾ يوم آزادي ملهائيندو آهي. آزاديءَ جو تعلق به هن سان آهي. چوندا آهن ته اهي ديوارون ناهن جيڪي قيد بنائين ٿيون. قيد هڪ ڪيفيت جو نالو آهي جيڪا ديوارن کانسواءِ به طاري ٿي سگهي ٿي. ساڳي طرح، اجرا ڪپڙا پائي عيدگاهه ڏانهن وڃڻ کي ”عيد“ چئي نٿو سگهجي. عيد به هڪ ڪيفيت اهي جيڪا سڌي سنئين مارئيءَ جي موٽ سان مشروط آهي. مارئي موٽي ته عيد ٿئي.

عيدن کان محروم هڪ طبقو ته اهو اهي جيڪو عمر جي ڏاڍ هيٺ اچي ويو آهي ۽ ٻيو طبقو وري اهو آهي جنهن پنهنجي لاءِ اهڙي واٽ جي چونڊ ڪئي آهي جنهن ۾ کيس اڃ، بک، بدحالي ۽ سور جي بربٽن مان لنگهڻو پوي ٿو. عيدن کان پري انهن ماڻهن جي دنيا ئي ڪا ٻي اهي. جو نه رڳو طعام جي ضرورت محسوس ڪو نه ڪن پر پاڻيءَ بدران ”اوتيو پيئن اڃ.“ اهي ماڻهو وري پاڻ ”مارئي“ آهن جن کي ”ملير“ جي تلاش آهي ۽ ڏينهن رات وڃائي وجود کي پنهنجي اصل “ سان ملڻ جي لوچ آهي.”اصل“ ملي ته عيد ٿئي! ”جز“ ۽ ڪل، فرد ۽ عوام جو هڪ ٿيڻ ضروري آهي. جيسين ايئن ناهي، تيسين ته ماروئڙن جي عيد آهي جن کان مارئي کسجي وئي آهي ۽ نه ڪا پڙين (مارئيءَ) جي، جن کي اصل سان ملڻ جي لوچ آهي. لوچ ۽ وڇوڙي واري ان صورتحال ۾ ايئن ٿيو آهي جو:

جا براد بتن جي، سا اڃ بک آديسين،

روزا رند رکن، عيد نه اوڏا ڪا پڙي.

(هيءَ سين آچر 24 اپريل 1988ع روزاني هلال پاڪستان ڪراچي)