تونسه شريف پير پٺاڻ

تونسه شريف پير پٺاڻ
جمعو 10- نومبر 1989ع
ٻيڙين جو سفر شروع ڪرڻ کان اڳ تونسه شهر ڏسڻ ضروري هو، تنهن ڪري صبح جو 6 لڳي ڌاري جيپ تونسه ڏانهن ڊوڙڻ شروع ڪيو. جيپ تونسه بئراج تي ٺهيل شاندار ريسٽ هائوس ڇڏي بئراج ٽپي الهندي ڪناري تي پهچڻ کانپوءِ سر اُتر طرف وڌي. بانگ اچي چڪي هئي، نمازي نماز پڙهڻ ۾ مصروف هوندا. ٿڌ هئي پر گهٽ. هاڻي اسان انهن پٽن ۽ جبلن کان گهڻو هيٺ هئاسون جيڪي برفاني دور ۾ برف هيٺ دٻيل هئا. اسان کي فقط ٻن ڪلاڪن جو وقت ڏنو ويو. تونسه ڏسڻ، ماڻهن کان حال احوال وٺڻ، فوٽو گرافي ۽ وڊيو ٺاهڻ لاءِ ...پر هڪ ڪلاڪ اسان کي پنڌ ۾ لڳي ويو، ان ۾ واٽ تي چانهه پيئڻ جي عياشي شامل هئي. اسان جي پهچڻ کان اڳ شهر جاڳي چڪو هو. هوٽلن گرم ۽ خوشبوءِ دار ناشتي لاءِ ڇڪ ڪئي پر وقت ڪونه هو. ننڍيون ننڍيون هوٽلون ۽ دڪان، شهر جي هڪ ڇيڙي تي بس اسٽينڊ.
اهي مسافر جيڪي رات پوڻ سبب شهر ۾ ٽڪي پيا هئا، خواجه محمد سليمان جي درگاهه کان نڪري ڳنڍون ۽ هڙهون ٻَڌي بس اسٽينڊ ڏانهن پئي پيا. انهن رات پڌر تي گذاري هوندي يا درگاهه جي آڏو ننڍڙين هوٽلن ۾. مون سائن بورڊ پڙهڻ شروع ڪيا:
”ڪراچي جنرل اسٽور ... سليماني پلازا ... سليماني هوٽل ...پير پٺاڻ هوٽل ... سليماني ميڊيڪل اسٽور.“ سڀ سليماني.
شايد ان ڪري جو درگاهه خواجه محمد سليمان جي آهيجيڪو پاڪستان جي سڀ کان وڏن بزرگن جي قطار ۾ شامل آهي. هيءَ تمام وڏي روحاني گادي آهي. اهو به ممڪن آهي ته سليمان جبل جي نسبت سان سڀ ڪجهه سليماني ٿي ويو هجي. خواجه محمد سليمان کي مقامي ماڻهو ’پير پٺاڻ‘ سڏين ٿا.
پير پٺاڻ جي شاهي درگاهه جو مکيه رستو هاڻي سوڙهو ٿي ويو آهي. ان رستي، جنهن کي گِهٽِي چئجي ته بهتر، جي ٻنهي پاسن کان ننڍا ننڍا دڪان کلي چڪا آهن. جيتوڻيڪ اهي دڪان به ڪافي پراڻا ٿي ويا آهن پر انهن جو ڪو خاص ڪاروبار هلندو نظر نه آيو. باقي درگاهن جي در تي ميلي دوران ٿيندڙ ڪمائي سڄي سال نه ته اڌ سال لاءِ ڪافي اٿن. دڪانن تي ٻئي سامان سان گڏ حيدرآباد جون چوڙيون اسان خاص طور تي نوٽ ڪيون.
گهٽي هڪ وڏي در تي پوري ٿئي ٿي. جتيون دروازي تي لاهي، ننڍي ڏيڍي مان لنگهي ماڻهو هڪ وڏي پڌر ۾ داخل ٿئي ٿو. آڏو هڪ شاندار ۽ شاهي قد ڪاٺ جو مقبرو بيٺو آهي. پڌر ۾ داخل ٿيڻ سان ٻه عمارتون ڌيان ڇڪائين ٿيون. پهرين عمارت ڪاشيءَ جي سهڻي ڪم واري درگاهه آهي. خبر ناهي ته ڇو مونکي ڀٽائيءَ جو روضو ياد اچي ويو. ڪافي هڪ جهڙائي هئي شايد اها هڪجهڙائي ڪاشيءَ جي سهڻي ڪم پيدا ڪئي هئي. درگاهه ۽ پڌر جي وچ ۾ صاف سٿرو ۽ عاليشان ورانڊو آهي. ورانڊي کي آڏو ست محرابدار در آهن. وچين دروازي جي مٿان مناري نما اڏاوت آهي جتان سڄي پڌر جي نظرداري ڪري سگهجي ٿي. سڀئي محرابدار دروازا اڇي سنگ مرمر سان سهڻي طرح گهڙي تيار ڪيا ويا آهن. مقبري ۽ گنبذجو نمونو ساڳيو ملتاني آهي پر هي اڇو گنبذ نارنگيءَ جي ڦاڪن وانگر آهي، جنهن تي سوني نيل پري کان ڏسجي ٿي. قبي هيٺ پير صاحب جي قبر جي چوڌاري اڇي سنگ مرمر جو شاندار ڪٽهڙو آهي. ڀر ۾ ٻيون قبرون به آهن.
مقبري جي ڀر ۾ پٿر سان جڙيل ٽه ماڙ عاليشان عمارت گادي نشين جي شاهوڪاريءَ جو وڏو دليل آهي. حويلي جو شاهي در ڪنهن قلعي جي شاهي دروازي جي ڏِک ڏئي ٿو. شاهي در مٿان اوچو ٽاور بيٺو آهي. ٽاور جو وچون حصو چوڪيدار جي ڪوٺي آهي، ان مٿان هڪ وڏو گهڙيال ۽ ان مٿان لائوڊ اسپيڪر. ڇاڪاڻ ته حويلي ٽه ماڙ آهي تنهن ڪري پڌر مان چڱيءَ طرح پئي ڏسجي، پٿر جي اڏاوت، ان ۾ سنگ مرمر جا محراب ڪٿي ڪٿي ڪاشيءَ جو ڪم. اڏاوت جي لحاظ کان هر شيءِ شاندار هئي، جيتري تعريف ڪجي اوتري گهٽ. صفائي به ٺاهوڪي هئي پر گادي نشين جو رويو اسان کي نه وڻيو. هو صوفين کان وڌيڪ ڪٽرپڻي ڏانهن مائل هئا.ڪٽرپڻو به اهڙو جو نه رڳو پاڻ قبرن کي سجدو ڏين پر هر ايندڙ ويندڙ تي به دٻاءُ وجهن ته اهي به سجدو ڪن. اهو ئي سبب هو جو عام ماڻهو گادي نشين کي عزت نه پيا ڏين ۽ سرٻاٽن ۾ انهن کي خراب ٿي چيائون.
گادي نشين، صاحبِ درگاهه کي حضرت شاهه سليمان سڏيو . عام ماڻهن جو خيال هو ته گادي نشين پاڻ کي سيد سڳورو ثابت ڪرڻ لاءِ خواجه سليمان کي سيد ثابت ڪري ٿو جڏهن ته هو اصل ۾ پٺاڻن جي هڪ قبيلي، جعفر سان تعلق رکندڙ هو. گادي نشين جڏهن اسان کي پير پٺاڻ جو شجرو ٻڌائي رهيو هو ته هڪ اُمتيءَ وچ ۾ پنهنجي راءِ پئي ڏني. اُمتيءَ جو خيال هو ته پرديسين کي اصل تاريخ کان اڻڄاڻ نه رکجي ڇو ته جيڪڏهن اُهي (اسان) غلط معلومات کڻي ويا ۽ ڪٿي ڇپي ڇڏيائون ته پوءِ وارن وقتن ۾ تاريخ غلط رخ ۾ مڙي ويندي. هن اُمتيءَ سچ پچ ته وڏي همت ڪئي هئي. گهڻو ممڪن آهي ته اسان جي وڃڻ کانپوءِ گادي نشين کيس ڪاسيکت ڏين يا درگاهه تي اچڻ کان منع ڪري ڇڏين. ان جو اندزو اسان کي ان مهل ٿيو جڏهن گادي نشين امتيءَ کي زوردار ڇڙٻ ڏني.
”توکي ڪهڙي خبر! تون بوزدار کيتيراني ... مان ته پاڻ درويش جي خاندان مان آهيان ... مون کي توکان وڌيڪ خبر آهي.“ اُمتي ڇڙٻ ٻڌي کسڪي ويو. پوءِ گادي نشين درويش بابت ڪٿا کنئي.
”حضرت خواجه شاهه سليمان جو وصال 1267 هجريءَ (1851ع)۾ ٿيو. سندس مقبرو حاجي الله بخش 1306 هجريءَ ۾ مڪمل ڪرايو. اهو سن درگاهه تي به لکيل آهي. تعمير کي سؤ سال کن ٿيا آهن. درويش پاڻ ڪنهن به ٻوليءَ ۾ شاعري نه ڪئي پر جاميءَ جو ڪلام پڙهندو هو. هو صاحب گرگوجي دروگ کان آيو جيڪو سليمان جبل ۾ آهي. اها تحصيل مرزاخيل کان 40 ڪلو ميٽر ڏکڻ ۾ آهي ... سندن والد صاحب جو نالو محمد ذڪريا آهي، والده جو نالو زليخا بيبي هو. سندن تعلق قوم جعفر پٺاڻ سان آهي پر (هن ’پر‘ تي زور ڏنو) هو اُتي رهڻ سبب جعفر ٿيو آهي ... اصل ۾ سندن سلسلو حضرت امام جعفر صادق سان ملي ٿو. ان حساب سان هو سيد آهي ... جو جعفر قوم ۾ رهندي جعفر مشهور ٿيو آهي، اصل ۾ هن جو خاندان جعفر ناهي ... هونئن سندن ڇڏيل ورثي ۾ هڪ اڌ جاءِ تي اهو لکيل آهي ته جڏهن هو پنهنجي شيخ حضرت قبله رحمة الله خواجه نور احمد وٽان فيضياب ٿي هتي آيو تڏهن هن وٽ ٽي سيد زاديون آيون پر جڏهن هنن کي خبر پئي ته هيءُ پٺاڻ آهي ته هو هليون ويون. پوءِ پاڻ کين سڏي چيو ته، ”مان سيد آهيان ... مان سيد آهيان ... مان سيد آهيان!“ فقط هڪ جاءِ تي اها ڳالهه ملي ٿي باقي هر جاءِ تي پٺاڻ ۽ گرگوجي وغيره جو احوال آهي. پر سندن والد جو نالو يا سندن والده جو نالو اتي جبلن ۾ توهان کي ڪو به ٻڌائي نه سگهندو.
خواجه محمد سليمان جو دور سکن وارو زمانو هو. هن علائقي ۾ گهرن جي تعمير ۽ ٻيون اڏاوتون شروع شروع ۾ هڪ سک مستري جهنڊا سنگهه ڪيون هيون. هتي اڄ تائين ٻه چار مندر آهن. جڏهن کان هتي مهاجر آيا آهن تڏهن کان هنن انهن مندرن ۾ گهر ٺاهي ڇڏيا آهن. هڪ مندر ۾ اسڪول قائم ڪيو ويو آهي.
گادي نشين ٻڌايو ته سليمان ج�