توهان ماڻهو ٽنگي سگهو ٿا، خيال ۽ آدرش نه

13 نومبر 1995ع
توهان ماڻهو ٽنگي سگهو ٿا، خيال ۽ آدرش نه

”آفريڪا جي جهنگن مان رڳو چانهه جي سوغات“ نه ايندي آهي، اتان اهڙيون خبرون به اينديون آهن جو لڱ ڪانڊارجي وڃن! اڳي يوگنڊا جو عيدي امين هو جنهن جي ريفريجريٽر مان انساني گوشت جون ٻوٽيون نڪتيون هيون ۽ هاڻي 10 نومبر 1995ع تي لاگوس نائجيريا مان خبر آئي ته اقليت جي حقن جي ڳالهه ڪندڙ 8 ڄڻن سميت سندن اڳواڻ ڪين سارو ويوا، کي ڦاهي چاڙهيو ويو آهي. خبر ناهي ته نائجيريا جي پورٽ هارڪورٽ جيل جي ڦاهي گهاٽ ڪيرن سياسي قيدين کي ڦاهي چڙهندي ڏٺو، پر هي قيدن ان لحافظ کان مختلف هئا ته دولت مشترڪه جي 52 ملڪن سميت انساني حقن جي ڪافي تنظيمن هنن لاءِ معافيءَ جي اپيل ڪئي هئي.
ڪين سارو ويوا ۽ سندن ساٿين کي خونن جي ڏوهه م موت جي سزا ٻڌائي وئي. فوجي صدر رحم جي هر اپيل نامنظور ڪري ڇڏي ۽ ثابت ڪيو ته ”ضياءُ الحق“ اڃا جيئرو آهي. ڪين سارو ويوا ۽ سندس ساٿين جي ڦاسيءَ جو ٻڌي پاڪستان جي مقبول اڳواڻ مسٽر ڀٽي جي ڦاسي وارا واقعا هڪ هڪ ڪري سامهون اچن ٿا. هتي به ايئن ئي ٿيو هو جيئن هتي ٿيو آهي. ڪين سارو ويوا ۽ سندس ساٿين کي ڦاهيون ڏيڻ کانپوءِ انهن جا لاش به مائٽن کي نه ڏنا ويا ۽ کين رات جي اونداهيءَ ۾ فوج جي سخت پهري ۾ دفن ڪيو ويو. فوجي حڳڪومت سجهيو هو ته مسٽر ويوا ۽ سندس ساٿين کي ڦاهي ڏيئي هو اوگوني قبيلي جو آواز بند ڪري سگهندا پر ايئن نه ٿيو ۽ سندن موت پڙاڏو بڻجي سڄي دنيا ۾ ظلم خلاف طاقتور احتجاج جي صورت ۾ پکڙجي ويو. بقول شيخ اياز ”سڏ کي ڪي هڏ ناهن جو اهي ٽوڙي سگهن....... ٽوڙ جي ٽوڙي سگهين!“
مسٽر سارو ويوا ڪو عام ماڻهو ڪو نه هو. هو هڪ ناميارو ۽ مقبول اديب هو پر هنن سڀني تي هڪ خوني ڪيس هلايو ويو ته هنن حڪومت جي حامي چئن اوگوني قبائلي سردارن کي 1994ع ۾ قتل ڪيو هو. سارو ويوا جو اصل ”ڏوهه“ اهو هو ته هن اوگوني اقليت لاءِ حق خود اختياريءَ جي مهم هلائي هئي. سندس مطالبو هو ته سندن مادر وطن جي ماحوليات نه ڦٽائي وڃي جيڪا تيل جي پرڏيهي سيڙپڪارن هٿان تباهه ٿي رهي هئي. سارو ويوا جا مطالبا سڌيءَ طرح سان پنهنجي ڌرتيءَ جي ماڻهن، وڻن ٽڻن ۽ ماحوليات سان ڳنڍيل هئا، تنهنڪري اهڙي ڪنهن به مونجهاري جي گنجائش نه هئي جو انساني حقن جي ڪا تنظيم هٻڪي پوي.
نائجيريا سرڪار 9 قوم پرستن جي ڦاهيءَ کي سياسي قتل مڃڻ لاءِ تيار نه آهي. ڪا به آمر حڪومت سياسي قتل کي سياسي قتل سڏڻ لاءِ قيامت تائين تيار نه ٿيندي آهي. آمرن اياز سمي کي به قاتل سڏيو هو، ناصر بلوچ کي به ۽ مسٽر زيڊ اي ڀٽي کي به. نائيجيريا جي حڪمران فوجي ڪائونسل ته دير ئي نه ڪئي، عدالت قوم پرست اڳواڻن کي اڃا هڪ هفتو اڳ موت جي سزا ٻڌائي هئي جنهن جي توثيق فوجي ڪائونسل 8 نومبر تي ڪري ڇڏي ۽ 10 نومبر تي ڦاهيون به ڏيئي ڇڏيون.
قبيلي جي ماڻهن کي اها توقع ئي ڪو نه هئي ته ڪو فوجي حڪومت ايڏي تڪڙ ڪندي پر آمر ڊڄڻو به هوندو آهي. هنن رات وچ ۾ پنهنجن ارادن تي عمل ڪري ڇڏيو ان هوندي به ماڻهن جا هشام ان وقت مڙي آيا جڏهن سندن جرئت مند اڳواڻن جا ٿڌا ٿيل جسم جيل کان باهر آندا پئي ويا. جيل تي سخت پهرو رکيو ويو هو ته جيئن ڪو وڳوڙ نه ٿئي، آخر به، هي انهن ماڻهن جا لاش هئا جن لاءِ دولت مشترڪه جي 52 قومن کي ڳڻتي هئي. اتفاق سان هي، اهو موقعو هو جڏهن دولت مشترڪه جي 52 قومن کي ڳڻتي هئي. اتفاق سان هي، اهو موقعو هو جڏهن دولت مشترڪه جي سربراهي گڏجاڻي نيوزيلينڊ ۾ نه رڳو جاري هئي پر مهاراڻي ايلزبيٿ ان جي صدارت به ڪري رهي هئي. ان ئي موقعي تي ڪامن ويلٿ اڳواڻن قيدين لاءِ رحم جي اپيل ڪئي هئي ۽ انگريز شاگردن ۽ شاگردياڻين آفريڪي اڳواڻن جي سياسي قتل تي پنهنجن واتن تي پٽيون ٻڌي ۽ پلي ڪارڊ هٿن ۾ کڻي مظاهرو ڪيو هو.آمرن کي اڪيلو ٿيڻ ئي گهرجي، ان ڪري دولت مشترڪه جي اڳواڻن نائجيريا جي خلاف سخت موقف اختيار ڪري في الحال ان جي رڪنيت معطل ڪري ڇڏي آهي. افسوس! 1977ع کان 19988ع جي وچ واري عرصي ۾ پاڪستاني آمريت جي خلاف عالمي سطح تي ڪنهن به فورم اهڙو رويو اختيار نه ڪيو ۽ ضياءَ کي پنهنجائپ ۾ ڊگهي رسي ڏني وئي.
دولت مشترڪه پنهنجن اجلاسن ۾ نائجيرين قيدين لاءِ سوچيندي ۽ ڪميٽيون ٺاهيندي رهجي وئي پر دنيا ۾ جمهوريت اڳتي وڌڻ بدران پوئتي هٽي وئي. دنيا ۾ جيڪڏهن ڪنهن به هنڌ تي غير جمهوري قدم کڄي ٿو ته ”جمهوريت جي پيش قدمي“ واري دعوا کي ڪيئن قبول ڪبو؟ 54 سالن جي ڄمار وارو مسٽر سارو ويوا پنهنجي ملڪ توڻي پرڏيهه ۾ قلمڪار، دانشور ۽ سياستدان طور ڄاتو سڃاتو ٿي ويو ۽ سڀني کي خبر هئي ته هو پنهنجي ديس جي معدني دولت (تيل) مان قوم کي بنيادي حصو طلبي رهيو هو، بالڪل ايئن جيئن بدين جا ماڻهو تيل تي رائلٽي گهرن ٿا يا ٿر جا ماڻهو ڪوئلي تي پنهنجو هق سمجهن ٿا. بدقسمتيءَ سان بدين، ٿر يا سڄي سنڌ اڃا تائين مسٽر سارو ويوا جهڙو بي لوث، ذهين ۽ جرئت مند اڳواڻ پيدا نه ڪيو آهي جيڪو معدنيات تي مقامي ماڻهن جي حقن لاءِ ڏيهه پرڏيهه تائين آواز اٿاري سگهي!
نائجيريا دولت مشترڪه جي پليٽ فارم تي موجود آهي. ڏهن اڳواڻن جي قتل واري ڏينهن تي نائجيريا جي نمائندگي ڪندڙ پرڏيهي وزير پنهنجي قبائلي لباس ۾ پنهنجي جاءِ تي ڏاڍي فخر سان ويٺو هو، بالڪل ايئن جيئن سنڌ، پنجاب، سرحد ۽ بلوچستان جا رئيس، چوڌري، خان ۽ سردار قومي لباس ۽ وڏا پٽڪا پهري ۽ مڇن کي تاءُ ڏيئي قومي اسيمبليءَ ۾ اچڻ تي فخر ڪندا آهن. پنهنجي قوم تي ظلم ڪندڙن کي پنهنجو قومي لباس پائي ڪنهن اسيمبلي يا ڪنهن ٻئي فورم ۾ وڃڻ تي شرم اچڻ کپي ڇاڪاڻ ته اهو باوقار لباس سندن ظلم جو نشان بڻجي ڏيهي پرڏيهي لوڪن جي ذهنن تي ويهجي رهجي ٿو. پنهنجي قوم جي لباس کي جيترو بڇڙو نائيجيريا سميت دنيا جي اڪثر ”بادشاهن“ ڪيو آهي، اوترو ڪير ڪري سگهندو؟
انساني حقن جي ڀڃڪڙي تي نائيجيريا جي آمر حڪومت کي سزا ملڻ شروع ٿي وئي آهي. اٽليءَ جي سفير ان خبر تي ”صدمي ۽ خوف“ جو اظهار ڪيو. هن نائجيريا جي هڪ عملدار کي چيو، ”مون کي تمام زور سان ۽ چٽيءَ طرح چوڻ ڏيو ته توهان ماڻهن کي ٽگني سگهو ٿا پر سوچن ۽ آدرشن کي ڦاهي ڏئي نٿا سگهو!“
دولت مشترڪه سوچي رهي آهي ته انساني حقن جي ترجماني ڪندڙن کي ڦاسي ڏيڻ تي نائجيريا خلاف اڃا سخت قدم کنيا وڃن، انهن ڦاسين سان دولت مشترڪه ۾ ويٺل فوجي حڪومتن طرف هڪ خاص رويي جنم ورتو آهي. ڪامن ويلٿ کي ڦاسين تي ته ڏک آهي ئي پر ان ڳالهه تي وڌيڪ ناراضگي آهي ته جڏهن ڪامن ويلٿ جي اڪثر ميمبرن رحم جي اپيل ڪئي ته انهن کي ڇو نظر انداز ڪيو ويو؟ في الحال آمريڪا، فرانس، برطانيا، اٽلي ۽ ڏکڻ ڪوريا سميت ڪيئي ملڪن نائجيريا مان پنهنجا سفير واپس گهرائي ورتا آهن، نائجيريا جي امداد بند ڪئي وئي آهي ۽ دولت مشترڪه نائجيريا جي رڪنيت معطل ڪري ڇڏي آهي، نائجيريا جيڪڏهن باقي 43 سياسي قيدين کي، جن ۾ مشهور جمهوري اڳواڻ دبيولا به شامل آهي جلد آزاد ڪيو �