Bootstrap Example
تِمر جا ٻيلا : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-07-01
داخلا نمبر 392
عنوان تِمر جا ٻيلا
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2183
داخلا جو حوالو:

هن داخلا لاءِ تاريخ جا حوالا موجود نه آهن

هن داخلا جون تصويرون نه مليون

تِمر جا ٻيلا جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

تِمر جا ٻيلا - مان نڪتل ٻيون شاخون-

تِمر جا ٻيلا


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا2
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0--1-گذريل صفحو

تِمر جا ٻيلا



وڻ، زندگيءَ لاءِ ڪيڏي اهم جنس آهي، اهو انهن کان پڇجي جن وٽ وڻ ناهن. سنڌ جا اوڀر ۽ اولهه وارا پاسا ۽ جابلو پٽ وڻڪار کان وانجهيل هئڻ ڪري جياپي لاءِ ڏاڍا ڏکيا آهن. ان ڪري ماحوليات جي ماهرن جو بنيادي نعرو آهي، ”وڻ ناهن ته مستقبل ناهي.“ پر اها به حقيقت آهي ته، شعور جي کوٽ سبب اهي علائقا به خطري ۾ پئجي پيا آهن جتي، وڏا ٻيلا آهن. سڄي دنيا ۾ جتي جتي به آلودگي وڌي رهي آهي ماحولياتي تبديلي اچي رهي آهي يا وڏي تعداد ۾ وڻ وڍجي رهيا آهن، اتي زندگيءَ جو توازن تيزي سان ڦِٽندو پيو وڃي.

سنڌ ۾ ٻيلن جا ٻه قسم آهن. هڪڙا اهي جي ڪشمور کان ڄامشوري جي وچ ۾ سنڌوءَ جي ٻنهي ڪپن تي آهن ۽ ٻيا سنڌوءَ جي ڊيلٽا ۾ آهن. ٻنهي قسم جي ٻيلن ۾ دلدلي ٻيلا جن کي تِمر جا ٻيلا چون ٿا، وڏي خطري ۾ آهن. سبب؟ ان ڪري ته ماحولياتي تبديلي ٿي رهي آهي. ماحول ۾ تبديلي آڻڻ فطرت جو ڪم سهي پر وڏو هٿ خود ماڻهن جو آهي. خاص ڪري بئراج پوڻ کان پوءِ جيئن ته مٺي پاڻيءَ جو ڇوڙ ۽ ان سان گڏ ايندڙ لٽ، مٽي ۽ واري گهٽجي وئي آهي، تنهن ڪري سمنڊ جو کارو پاڻي درياهي واتن ۾ ڪاهي پوي ٿو.

جيئن ته درياهه جي ڇوڙ وٽ اها سموري معدنيات اچي ڪٺي ٿئي ٿي، جيڪا تمر جي واڌ ويجهه لاءِ ضروري آهي، تنهن ڪري اتِي تِمر تيزي سان وڌي ۽ ويجهي ٿو. ڇاڪاڻ ته اها گهڻي معدنيات ۽ حياتيءَ لاءِ ڪارائتا جُزا تمر جي وڻ خاص ڪري ان جي پاڙن جو حصو ٿين ٿا، تنهن ڪري سامونڊي زندگي، تمر واري علائقي ۾ رهڻ پسند ڪري ٿي. سامونڊي مخلوق کي تمر جي پاڙن مان طاقتور خوراڪ ملي ٿي، جنهن ڪري نه رڳو ننڍيون مڇيون ۽ جهينگا دلدلي ٻيلن ۾ پلجن ٿا پر تمام ننڍڙي (Micro Scopic Plant life) سامونڊي نباتات ۽ جيوڙا به پيدا ٿين ٿا، جيڪي مڇين ۽ انهن جي ٻچن لاءِ خوراڪ بڻجن ٿا. دلدلي مٺي کاري پاڻي (Brackish Water) ۾ حياتيءَ کي هٿي ڏيندڙ سگهه جو اندازو ان مان سولائي سان هڻي سگهجي ٿو ته، ان تي تمام ننڍڙي سامونڊي نباتات وڏي تعداد ۾ اڀري ٿي.

حياتيءَ جي بقا جو هڪ پنهنجو سرشتو آهي. جيڪڏهن ان سرشتي ۾ ڪٿي به رنڊڪ يا ڦيٽارو پوي ٿو ته، سڄي حياتي متاثر ٿئي ٿي. جيڪڏهن تمر جا ٻيلا ختم ٿي ويندا ته، سامونڊي مخلوق ڪناري کان پري هلي ويندي، ڇو ته ان جو مکيه سهارو باقي نه رهندو. سنڌوءَ ۽ ان جي ساٿي ندين تي جڏهن کان بئراج پيا آهن، تڏهن کان مٺي پاڻيءَ جو ڇوڙ ۽ لٽ پلٽجڻ جو عمل گهٽجي ويو آهي، جنهن ڪري سنڌ جو ڊيلٽا ڏاڍو متاثر ٿيو آهي. سامونڊي مخلوق هوريان هوريان ڪنارو ڇڏڻ لڳي آهي. ان ڪري هاڻي سامونڊي مخلوق اِتي آنا به گهٽ لاهي ٿي.

لَٽَ ته شايد هر ندي آڻي ٿي پر لٽ کي ويهارڻ ۽ گڏ ڪرڻ ۾ تمر جو وڏو ڪردار آهي. تِمر، لَٽ کي پنهنجين پاڙن جي مدد سان جهلي ٿو. جنهن ڪري هر سال زمين وڌي ٿي ان ئي زمين تي تِمر اڃا پکڙجي ٿو. پر جڏهن درياهي پاڻي سمنڊ ۾ داخل نٿو ٿئي تڏهن، سمنڊ درياهي ڍورن ۾ ڪاهي پوي ٿو ۽ پوءِ اهي ڍورا سامونڊي وِيرن جي لاهه چاڙهه سبب سامونڊي دهشت گرديءَ جو شڪار ٿي وڃن ٿا، مِٺي زمين کاري ٿي پوي ٿي. زمين ۾ لوڻياٺ وڌي ٿي، کوهه کارا ٿين ٿا. تمر جا ٻوٽا مرڻ لڳن ٿا. دلدلي مخلوق لڏڻ ۽ مرڻ لڳي ٿي، انساني آباديون ڊهڻ لڳن ٿيون ۽ جياپي جي بقا جو سڄو سرشتو ڊانواڊول ٿي وڃي ٿو. تازو ٿائيلنڊ ۾ ٿيل مهاڻن جي هڪ ايشيائي ڪانفرنس ۾ ٻڌايو ويو ته، پاڪستان ۾ دلدلي علائقي ۾ ماحولياتي آلودگيءَ سبب، سامونڊي مخلوق وڏي تعداد ۾ ڪنارو ڇڏي چڪي آهي، جڏهن ته کلئي سمنڊ ۾ ڪوريا ۽ تائيوان جي ٽرالرن جنهن جديد طريقي سان مڇي مارڻ شروع ڪئي آهي، ان سبب، مقامي مهاڻا هاڻي اڳي جي ڀيٽ ۾ فقط 10 سيڪڙو شڪار ڪري سگهن ٿا، پوءِ کڻي انهن وٽ وڏيون لانچون ۽ هُڙا ئي ڇو نه هجن. سنڌوءَ جي ڇوڙ وٽ، سامونڊي مخلوق کي وڌائڻ لاءِ، اٽل آهي ته ڊيلٽا جو ماحولياتي سرشتو بحال ڪيو وڃي. ان ڏس ۾ پاڪستان جي ٻيلي کاتي ۽ سامونڊي اڀياس واري کاتي هاڻي اکيون پٽيون آهن. 1970ع واري ڏهاڪي جي مهڙ ڌاري، اهو تسليم ڪيو ويو آهي ته، تمر ۽ ڊيلٽا جو علائقو ملڪ جي اقتصاديات ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري رهيو آهي، جنهن تي هن کان اڳ ڪڏهن سوچيو به نه ويو هو.

هڪ اندازي موجب، گذريل صدين ۾، سنڌو پنهنجي لٽ جي ذريعي هر سال اٽڪل ويهه هزار ايڪڙ نئين زمين پيدا ڪندو رهيو آهي پر جڏهن کان بئراج پيا ۽ گهربل مقدار ۾ مٺو پاڻي لٽ سميت سمنڊ ۾ نٿو لهي، تڏهن کان سنڌ جون ڏاکڻيون حدون سمنڊ جي موٽ سبب گهٽ ٿينديون پيون وڃن. اهڙو مشاهدو خاص طور تي تعلقي ساڪري، کاري ڇاڻ، ڪيٽي بندر، جاتي، شاهه بندر ۽ ڀرپاسي ۾ ڪري سگهجي ٿو.

سنڌ جي ڊيلٽا کي بچائڻ لاءِ گهٽ ۾ گهٽ ڪيترو پاڻي سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪرڻ کپي؟ ان بابت ڪراچيءَ ۾ ڪوٺايل هڪ ڪانفرنس ۾ پاڪستان جي (اڳوڻي) صدر غلام اسحاق خان ٻڌايو هو ته، ”گهٽ ۾ گهٽ پنجهتر هزار ڪيوسڪ.“ پر جڏهن اسان اوشينوگرافيءَ واري کاتي جي واسطيدار عملدار کان اهو سوال ڪيو ته، هن بنا هٻڪ جي چيو ته، ٻه لک ڪيوسڪ پاڻي روزانو سمنڊ ۾ پوڻ گهرجي. پاڪستان جو صدر ماحولياتي ۽ آبپاشيءَ مان ڪنهن به شعبي جو ماهر نه آهي، ممڪن آهي ته هن کي غلط معلومات ڏني وئي هجي.

هڪ اڀياس موجب، دنيا ۾ تمر جون ڪل ٽيونجاهه جنسون آهن، جيڪي ٿلهي ليکي اٺن قسمن جي ٻارهن نمونن ۾ ورهايل آهن. تمر جا اهي ٻيلا ٻه ڪروڙ ٽيهه لک ايڪڙن تي پکڙيل آهن. سنڌو ڊيلٽا ۾ تمر جون اٺ جنسون آهن، جڏهن ته مڪران جي سامونڊي ڪناري لڳ پنج جنسون آهن، پر اهي قد بت ۾ ننڍيون آهن ۽ هوريان هوريان ختم ٿي رهيون آهن، ان جو سبب شايد اهو ئي آهي ته اتي درياهي لٽ گهٽجي رهي آهي ۽ بلوچستان جون ننڍيون جابلو نديون تمر جي واڌاري لاءِ مناسب ماحول برقرار رکي نه سگهيون آهن.

سنڌو ندي، دنيا ۾ ڇهون نمبر وڏي ندي آهي. جڏهن ته اپکنڊ ۾ ٻئي نمبر تي وڏو ڊيلٽا سنڌوءَ جو آهي. پهرين نمبر تي وڏو ڊيلٽا گنگا ۽ برهمترا وارو گڏيل ڇوڙ جو علائقو آهي، جنهن تي سندر بن ٻيلا آهن. سندر بن ڪو هڪ ٻيلو ناهي ان جا مختلف حصا بنگلاديش ۽ اولهه بنگال ۾ آهن. اهي ٻه نديون پاڻ سان گڏ نه رڳو هندستان پر ڪشمير ۽ نيپال ندين جو پاڻي به آڻين ٿيون، جنهن ڪري سندر بن ٻيلن ۾ تمر جا تمام وڏا ٻيلا به پيدا ٿيا آهن. اهي ٻيلا مختلف ٻيٽن تي پکڙيل هئڻ ڪري Sundar Bans سڏجن ٿا.

تمر کي يورپي ٻولين ۾ مينگرو (Mangrove) سڏيو وڃي ٿو، اهو نالو آفريڪا مان ان وقت کنيو ويو، جڏهن پورچوگيزن اولهه آفريڪا جي انهن علائقن ۾ قدم رکيا، جتي تمر جا ٻيلا هئا. سندر بن ۾ 607.000 هيڪٽرن تي تمر جا ٻيلا آهن. ڀارت ۾ اڙيسا، اولهه بنگال ۾ (150 چورس ڪلو ميٽر) تامل ناڊو، ڪرناٽڪا، گوار، مهاراشٽر (330 چورس ڪلو ميٽر) گجرات (260 چورس ڪلوميٽر) ۽ احمد آباد ۾ تمر جا وڻ آهن. انهن ٻيلن کي سڀ کان گهڻو هاڃو سن 1777 ۾ برٽش ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ رسايو. ت




ٽوٽل صفحا2
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0--1-گذريل صفحو

تِمر جا ٻيلا ھنن داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
تِمر جا ٻيلا
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون