ابڙو اڪيڊمي Abro Academy
2020-07-01
داخلا نمبر 392
عنوان تِمر جا ٻيلا
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 1219
داخلا جو حوالو:
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
ر (Mangrove) کي آفريڪا ۾ مين گائو (Mangue) چيو ٿي ويو. هن وقت سندر بن ۾ تمر جا ٻيلا دنيا ۾ سڀ کان وڏا سمجهيا وڃن ٿا. هندستان ۾ تمر جي وڻن جي مختلف قسمن جا نالا سُندري (Sundri)، گورن (Garan) گيون (Geon) ڪيوڙا (Keora) ۽ گول پته وغيره آهن. (ڀارت ۾ تمر بابت اها معلومات مون کي ڪلڪلتي جي ڊاڪٽر جوتيندر راءِ چوڌريءَ، ٿائيلينڊ جي سونکلا يونيورسٽيءَ ۾ هڪ ڪانفرنس دوران ڏني. ڊاڪٽر جوتيندر جو تعلق هندستان جي هڪ غيرسرڪاري تنظيم (N.G.O) ڪوسٽل پُوئر ڊيولپمينٽ ايڪشن نيٽ ورڪ سان هو ۽ هن تمر جي وڻ تي ست سال اڀياس ڪيو هو.)
چوندا آهن ته، هر شيءِ جو سڀ کان وڏو دشمن ان جي پنهنجي اندر ۾ هوندو آهي. تمر جون خوبيون تمر جون دشمن ٿيون آهن. تمر تمام سخت ڪاٺ آهي ان ڪري مختلف ملڪن ۾ اهو ڪاٺ فرنيچر ٺاهڻ جي ڪم اچي ٿو. هندستان ۾ ٻيڙيءَ جي مٿانهين حصي تي ڪٽهڙا ان مان ٺاهيا وڃن ٿا. مهاڻا ته جيڪر ان کي ونجهه ۾ چپوءَ طور به استعمال ڪن ها پر ڇاڪاڻ ته بانس (Banboo) ۽ ٻيو ڪاٺ هلڪو ٿئي ٿو تنهن ڪري ڪجهه بچاءُ ٿيو آهي. البت ماڻهو تِمر سان دشمنيءَ کان نه مڙيا، جهوپڙين ۾ ٿنڀي طور تي ان جو ٿڙ استعمال ڪن ٿا. تمر جو گهيرو ڏيڍ ٻه فوٽ به ٿئي ٿو. هندستان ۾ ڀولڙا ”ڪيوڙي” ۽ ”گيون“ جو ڦل کائين ٿا، پاڪستان ۾ اٺ، ٻڪريون ۽ ٻيو مال ته ڄڻ تمر جي پنن جو عاشق آهي. سنڌ جي ڊيلٽا ۾ پلجندڙ اٺن جا وڳ گهڻو ڪري تمر تي پلجن ٿا، جيڪي پوءِ عربستان، ٿر، ڪوهستان ۽ بلوچستان ۾ وڪامجن ٿا. جتن جو وڏو ڪاروبار اٺن جي پالنا تي آهي. جيڪڏهن تمر جي چاري طور استعمال تي بندش نه وڌي وڃي تڏهن به تمر کي گهڻو نقصان نه ٿيندو. تمر جو اصل دشمن ماڻهو آهي. جيڪو وڻ وڍي ڪاٺيون ٻاري ٿو. ان ڪري چئي سگهجي ٿو ته سنڌ ۾ اُٺ تمر کي کپائي نٿا سگهن پر انسان ئي ختم ڪري سگهي ٿو. بک ته لهي سگهي ٿي، هٻڇ نه.
تمر جي ٻين فائدن ۾ ماکي به شامل آهي، سندر بن جا اڪثر ماڻهو ماکيءَ جي لالچ ۾ شينهن جو شڪار ٿيندا آهن.
تمر جو ٻوٽو رڱڻ جي ڪم به اچي ٿو، ان جي ڇوڏي ۾ رڱڻ جي صلاحيت گهڻي آهي. تمر جا ٻيا اهم ٻيلا نِگر (Nigar) نديءَ جي ڊيلٽا ۾ آهن. نگر ندي آفريڪا جي ٽيون نمبر وڏي ندي آهي، جنهن جي ڊيگهه 4185 ڪلوميٽر آهي. اها ندي اولهه آفريڪا ۾ مالي، نگر ۽ نائيجيريا ملڪن مان لنگهي ٿي. ڏکڻ آمريڪا ۾ اورينوڪو (Orinoco) به هڪ اهم ندي آهي، جنهن جو شمار ڏکڻ آمريڪا جي ٽن وڏين ندين ۾ ٿئي ٿو، اتي به تمر جا ٻيلا آهن جيڪي 7800 چورس ميل (20.2000 چورس ڪلوميٽرن) واري ڊيلٽا ۾ آهن. 2575 ڪلوميٽر ڊگهي هيءَ ندي وينزويلا ۽ ڪولمبيا مان ٿيندي ايٽلانٽڪ ۾ ڇوڙ ڪري ٿي.
پاڪستان ۾ تمر جي ٻيلن جي پکيڙ 1966ع ۾ 249.486 هيڪٽر ڪٿي وئي هئي. جيڪا گهڻي ڀاڱي سنڌو ڊيلٽا ۾ آهي. ان طرح سنڌو ڊيلٽا ۾ تمر جو تعداد دنيا ۾ پنجين ڇهين نمبر تي آهي. مڪران واري ڪنڌيءَ تي تمر، ويهن هيڪٽرن تي هوندو. 1947ع کان اڳ واري برطانوي رڪارڊ کي سامهون رکي ڏسي سگهجي ٿو ته، ڪجهه ئي سؤ سالن جي مُدي اندر سنڌو ڊيلٽا ۾ وڏي تبديلي آئي آهي. ان وقت سنڌوءَ جا مکيه وهڪرا، ڪراچيءَ لڳ سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪندا هئا. تمر جا وڻ هاڻي جي ڀيٽ ۾ وڏا ۽ گهڻا هئا. اندازو آهي ته ڪڇ واري رڻ ڏانهن، آخري ڀيرو ڇوڙ وقت، اولهه پاسي تمر جا ٻيلا گهٽيا ۽ ڏکڻ طرف وڌيا. درياهي ڇوڙ ۾ تمر جي ٻيلن ۾ اها ڦيرگهير هاڻي به جاري آهي.