جتي ٻار ٿاڻن منجهه مرن – سو ديس مسافر!

31 ڊسمبر 1995ع
جتي ٻار ٿاڻن منجهه مرن – سو ديس مسافر!

سال جي پڄاڻي ۾ اڃا هڪ ڏينهن باقي آهي تنهنڪري هو چئي نٿو سگهي ته اها سنڌ ۾ هن سال جي آخري خراب آهي ته ڏيڍ ورهيه جي سبحانه به پنهنجي ٽن ورهين جي ڀين صنم وانگر ٿاڻي ۾ ٿڌي پٽ تي ٺري مري وئي. هو ٻئي گهوٽڪي ٿاني ۾ بند هيون ۽ کين پنهنجي ماءُ سان گڏ ”گرفتار“ ڪري ورانڊي ۾ رکيو ويو هو. هڪ رات وڏي ڀيڻ سيءَ جي سٽ نه سهي اکيون پوريون ۽ ٻيءَ رات ننڍي ڀيڻ ابدي ننڊي سمهي پئي. ان مهل ڊسمبر جي پڇاڙيءَ جون ڪوئيٽا کان هلندڙ هوائون زوزاٽ ڪنديون ٿي وتيون. اهڙو سيءُ جنهن ۾ جوانن جو رت ڄمي وڃي، ٻه ابهم نينگريون ڪيئن ٿي سٽ جهلي سگهيون. جنهن مهل سياري جي تيز هوائن ٿاڻي ۾ بند هنن ٻارڙين جا ڦڦڙ ورتا هوندا، ان مهل ٿاڻيدار ۽ پهريدارن جا ٻار گرم بسترن ۾ محفوظ هئا. افسوس! ٿاڻيدار ۽ پهريدارن کي سيءَ ۾ ڏڪندڙ قيدي ٻار ڏسي به پنهنجا ٻار ياد ڪو نه آيا. ظالم کي صرف ظلم ڪرڻ ايندو آهي، ظلم جي آڏو جذبن ۽ انساني حياتين جي ڪا به قميت ڪو نه هوندي آهي. شايد ان ڪري ئي چوندا آهن ته زور آڏو زاري آهي.
سبحانه ۽ صنم ٿاڻي ۾ ڇو بند هيون؟ ڇا انهن ڪا چوري ڪئي هئي يا ڪو خون ڪيو هو؟ پوليس کي شڪ هو ته هنن جو هڪ اهڙي ڪٽنب سان تعلق هو جنهن جو ڪو فرد ڌاڙيل آهي يا ڌاڙيلن سان تعلق ۾ آهي. پوليس ان شڪ جي بنياد تي گهڻيئي عورتون ٿاڻي ۾ آڻي ويهاري ڇڏيون. انهن مان هڪ عورت شهزادي جي قسمت! جو اها به پنهنجي مڙس غوث بخش چاچڙ ۽ معصوم ٻارن سميت قيد ڪئي وئي! هن وقت غوث بخش ۽ شهزادي ٽن ڏينهن جي ضمانت تي آزاد آهن. شايد ان لاءِ ته اهي ڀلي آزاديءَ سان سبحانه ۽ صنم جي موت جو سوڳ ملهائين ۽ جنهن مهل سندن لڙڪ ختم ٿين ته وري موٽي اچن ته جيئن سندن اکين ۽ نصيب لاءِ نوان لڙڪ لکيا وڃن.
جنهن ديس ۾ ڏيڍ ۽ ٽن ورهين جا ٻار ٿاڻي ۾ مرندا هجن، اسان ان ديس جا رهواسي آهيون. جنهن ديس جي پهريدارن جو ضمير ختم ٿي چڪو هجي، اسان ان ديس جا رهواسي آهيون. جتي چور جي سزا چور جي مائٽن کي ڏني وڃي، اهو اسان جو ملڪ آهي. قيد ۾ مري ويل معصوم ٻارڙين جا ماءُ پيءُ ٿاڻي مان لاش کڻي اهو شڪر ادا ڪندا نڪتا هوندا ته هاڻي هو ٽي ڏينهن آزادي سان روئي سگهندا ۽ سندن ٻيا ٻار موت کان بچي ويا آهن. ٿاڻي جي ”احسان“ کانپوءِ هو عدالت ۾ سڌي ايف آءِ آر داخل ڪرائڻ جهڙا به ڪو نه رهيا هوندا ته سندن معصوم ٻار ٿاڻي ۾ سيءَ ڏيئي قتل ڪيا ويا! هي سڌا سنوان قتل جا واقعا آهن ۽ انهن جي سڌي ايف آءِ آر ڪٽجڻ گهرجي. جيڪڏهن مائٽ خوف کان ايئن نٿا ڪن ته گهوٽڪي شهر جي ڪا سماجي سياسي تنظيم، ڪو وڪيل، انساني حقن جو ڪو پرچارڪ آزاد شهريءَ جي حيثيت ۾ پنهنجو حق ادا ڪري سگهي ٿو.
صنم ۽ سبحانه جو قتل ڪنهن هٿيار سان ڪو نه ٿيو، نه ئي پهريدارن کين گهٽا ڏيئي ماريو. هنن ته کين سيءَ ڏيئي ڏيئي ماريو ۽ جڏهن اهي مرڻ لڳيون ته کين موت کان بچائڻ لاءِ ڪا به مدد نه ڪئي. سياستدانن تي تنقيد ٿي ڪجي ته چڙن ٿا ته اسان تي تنقيد ڇو ٿا ڪيو. هاڻي سياستدان پاڻ ٻڌائين ته ٿاڻي ۾ ٻن ٻارن جي قتل جو ڪيس ڪهڙي سياسي ۽ سماجي تنظيم وڙهندي؟ غوث بخش چاچڙ ۽ شهزاديءَ جي هن بي وسيءَ واري مهل ۾ ڪير سندن واهرو ٿيندو؟
ڳالهه اتي نٿي کٽي! اصل ۾ سبحانه ۽ صنم ٿاڻي ۾ مري سماج جي هڪ هڪ فرد جو دامن جهلي پڇيو آهي ته، ”ٻڌايو! اسان جو ڏوهه ڪهڙو هو؟“ هو خدا جي نالي تي خيرات پنندڙ فقيرن وانگر ايندڙ ويندڙ جو دامن ڪو نه جهلي رهيون آهن، هو ته صدر پاڪستان کان وٺي مزدور پاڪستان تائين زندگيءَ جي هر شعبي سان تعلق رکندڙ هر فرد کان آئيني سوال پڇي رهيون آهن ته ڪنهن ڌاڙيل کي ڦاسائڻ لاءِ کين ڇو موت جي سزا ڏني وئي؟ اڃا ته هنن ڪجهه ڏٺو به ڪو نه هو، اڃا ته هنن اهو به ڪو نه سوچيو هوندو ته رات ۽ ڏينهن ڇو ٿا ٿين ڇا سندن ڳوٺ کان ٻاهر به ڪو جهان آهي؟ هو ڪنهن به سوال تائين پهچڻ کان اڳ ۾ ئي جهان جون حدون ٽپي ويون.
پاڪستان ٽيلي ويزن تي هر روز انساني حقن جو پاٺ پڙهايو ٿو وڃي. ”عورتن تي ظلم ڏوهه آهي، ٻارن تي ظلم ڏوهه آهي، بنا وارنٽ گرفتاري ۽ بنا وارنٽ تلاشي ناجائز آهي. گرفتاريءَ کان 24 ڪلاڪن اندر قيديءَ کي ڪنهن مئجسٽريٽ جي آڏو پيش ڪرڻ پوليس لاءِ لازمي آهي.“ هاڻي پاڪستان ٽيلي ويزن ڇا ٿو چوي ۽ ڇا ٿي چوي وزارت انصاف؟ گهوٽڪي ٿاڻي هڪ ئي وقت ٻارن، عورتن ۽ مردن تي ظلم ڪيو. ان حد تائين جو ٻه ٻار ٿاڻي ۾ مري ويا. هنن کي ڪو به وارنٽ ڪو نه ڏيکاريو ويو ۽ کين ڪنهن به مئجسٽريٽ جي آڏو پيش نه ڪيو ويو، کين ڪو به ڏوهه نه ٻڌايو ويو، صرف پڇيو ويو ته فلاڻو ڌاڙيل ڇا، ڇو ۽ ڪٿي آهي؟
هاڻي ٿيڻ ته ايئن کپي ته وزارت انصاف پنهنجي پاٺ جي لڄ رکندي پنهنجو پاڻ گهوٽڪي ٿاڻي جي ٿاڻيدار ۽ پهريدارن جي خلاف ايف آءَ آر داخل ڪري ۽ عوام کي ٻڌائي ته وزارت انصاف سجاڳ آهي ۽ اها ڪنهن به وردي پوش جي ٽوپي زور آور جي پٽڪي ۽ ڏاڍي جي لٺ کي ڪو نه ٿي مڃي. انصاف، انصاف آهي جيڪو گنجي ۽ گوڏ ۾ ڦرندڙ ماڻهن کي ضرور ملندو ۽ جيڪڏهن عوام کي انصاف وٺڻ جي سگهه نه هوندي ته انصاف پاڻ پنڌ ڪري مظلوم جي در تي پهچندو! پر، اسان کي خبر آهي ته ايئن ڪو نه ٿيندو. پاٺ پنهنجي جاءِ تي اهي ۽ عمل پنهنجي جاءِ تي! اشتهار بازي پنهنجي جاءِ تي آهي ۽ سر زمين تي جيڪي ٿئي پيو، سو پنهنجي جاءِ تي!
جهڙيءَ طرح ڌاڙيل پنهنجن گرفتار ساٿين کي ڇڏائڻ لاءِ بيگناهه ماڻهن کي باندي بڻائيندا آهن، جهڙي طرح هاءِ جيڪر پنهنجي ساٿين کي ڇڏائڻ لاءِ مسافرن کي يرغمال بنائيندا آهن، تهڙي طرح پوليس وارا به ڌاڙيلن کي جهلڻ لاءِ سندن مٽن مائٽن کي يرغمال ڪري رکندا آهن. ڪو به سڌريل يا اڻسڌريل ماڻهو ڌاڙيل، دهشتگرد ۽ پوليس جي ان فعل ۾ فرق ڪري نه سگهندو. جهاز هاءِ جيڪ ڪرڻ جي سزا موت آهي. ڀنگ لاءِ ماڻهو اغوا ڪرڻ جي سزا موت آهي پر اهو سڀ ڪجهه انهن لاءِ ناهي جيڪي وردي پوش آهن. ڌاڙيل ۽ دهشتگرد حڪومت تي دٻاءُ وجهڻ لاءِ باندين کي هڪ هڪ ڪري قتل ڪندا آهن، اهو ئي ڪم گهوٽڪي ٿاڻي وارن ڪيو آهي، هڪ رات صنم کي سيءَ ڏيئي ماريو ويو پر جڏهن گهربل ڏوهاريءَ گرفتاري پيس نه ڪئي ته ٻيءَ رات سبحانه کي به مرڻ ڏنو ويو.
اسان چئي نٿا سگهون ته ڇا سچ پچ غوث بخش ( جنهن کي گهٽ ۾ گهٽ ڌرتيءَ تي ڇوٽڪارو نه مليو) ۽ شهزادي (جنهن جي مائٽن کيس شهزادين جهڙو ڏسڻ گهريو هوندو پر قيد خاني ۾ اولاد جو موت ڏٺائين) واقعي ڪنهن ڌاريل جا مائٽ آهن يا اهو به محض پوليس جو شڪ آهي. پر، فرض ڪجي ته هنن جو ڪو مائٽ ڏوهاري اهي، ته به ان ۾ سندن ڪهرو ڏوهه آهي؟ ساڌ جو ڀاءُ چور ۽ چور جو پٽ ساڌ ٿي سگهي ٿو. هڪ شخص جي سزا ٻئي کي ڪيئن ڏني ويندي ۽ هڪ شخص جي گرفتاريءَ لاءِ هن جو سڄو ڪٽنب ڪيئن يرغمال ڪري ٿاڻي تي ويهاريو ويندو؟ گهوٽڪي پوليس ڪهڙيءَ ريت پنهنجي ناجائز عمل کي جائز ثابت ڪندي ۽ پاڻ کي صنم ۽ سبحانه جي خونن کان ڪيئن آجو ڪرائيندي؟