جنازي تي گوليون هلڻ نه ڏنيون ويون پر ...

14 ڊسمبر 1995ع
جنازي تي گوليون هلڻ نه ڏنيون ويون پر ...

12 ڊسمبر جي ڏينهن تي ڪراچي واسين جو ساهه مٺ ۾ هو، سبب فقط اهو هو ته ان ڏانهن تي الطاف حسين جي ڀاءُ ۽ ڀائيتي جي تدفين ٿيڻي هئي، جن کي گمنام دهشتگردن ڪجهه ڏانهن اڳ اغوا ڪري قتل ڪيو هو. ماڻهن جو ساهه مٺ ۾ ان ڪري هو ته حڪومت جي اطلاعن موجب ڪي دهشتگرد ”جنازي تي گوليون وسائڻ“ جي تيارين ۾ هئا. حڪومت پنهنجي پر ۾ پوري تياري ڪئي ۽ ”زبردست“ انتظام ڪري ان ڏينهن تي ڪو وڏو هاڃو ٿيڻ نه ڏنو. نه ته ڪجهه بعيد نه هو ته جيڪڏهن ڪي دهشتگرد جنازي تي گوليون وسائڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ها ته ان ڏوهه جي ايف آءِ آر به صدر پاڪستان کان وٺي وزيراعظم، گورنر، وڏي وزير ۽ نصيرالله بابر خلاف ڪٽائي وڃي ها!
ايم ڪيو ايم تدفين جي موقعي تي وڏو تماشو ڪرڻ جو ارادو رکيو ٿي، اها خبر ڪنهن اخبار ۾ ڪو نه ائي آهي پر ڪراچيءَ جون ڪي ميمڻ برادريون ٻڌائين ٿيون ته کين فاروق ستار وٽان هدايتون پهتيون هيون ته هر ميمڻ برادريءَ مان ويهه ويهه هزار ماڻهو جنازي ۾ ضرور شريڪ ٿين. واضح هجي ته ڪراچيءَ ۾ اٺ ڏهه وڏيون ميمڻ برادريون آهن. ان ريت ايم ڪيو ايم جو ارادو هو ته تدفين جي موقعي تي ڪراچي، حيدرآباد ۽ ميرپورخاص سميت جتان جتان ممڪن هجي، ماڻهو گڏ ڪجن ۽ لکن جو ميڙ جمع ڪجي! ان ۾ ڪو به شڪ نه آهي ته حڪومت جي انتظامي اپائن سبب ميڙ اوترو وڏو ٿي نه سگهيو پر اهو مڪمل سچ ان ڪري به نه آهي جو خود اڙدو اخبارن جي رپورٽن وجب ان ڏينهن تي 10-15 سيڪڙو ٽريفڪ روڊن تي ائي. جڏهن ”ساهه مٺ“ ۾ هجڻ جي ڳالهه ڪجي ٿي ته ان جو مطلب اهو نه آهي ته فقط انهن طبقن جو ساهه مٺ ۾ هو جيڪي ايم ڪيو ايم سان نه آهن. حقيقت اها آهي ته ضلعي سينٽرل جا خاموش اڪٿريت وارا شريف ماڻهو به پنهنجن پنهنجن گهرن جا دروازا بند ڪري ويٺا هئا. جڏهن جنازي تي گولين جي مينهن وسڻ جو خوف هجي تڏهن ڪهرو لاتعلق ماڻهو سر تريءَ تي کڻي نڪرندو؟ جن جن ماڻهن سمجهيو ته کين پنهنجي موجودگي ضرور ڏيکارڻ گهرجي، اهي اتي پهتا،جن ماڻهن کي غم جي شدت ڏيکارڻي هئي، اهي طبيعت خراب ٿيڻ سبب بي هوش به ٿيا، جيئن اشتياق اظهر ڪيو!
ساڳئي ڏينهن تي ممڪن آهي ته جنازي تي گوليون به هلن ها! ٽين هٽي وٽ جيڪو پوليس مقابلو ٿيو، ان ۾ پنج دهشتگرد هئا، ٽي مارجي ويا، چوٿون زخمي حالت ۾ گرفتار ٿيو ۽ پنجون ڀڄي ويو. هنن وٽان خودڪار هٿيار به مليا آهن. جيڪڏهن اهي دهشتگرد جنازي تي گوليون وسائڻ نٿي ويا ته پوءِ خودڪار هٿيار کڻي اوڏانهن ڇو وڃي رهيا هئا؟ حڪومت پنهنجي ذميواري پوريءَ طرح نڀائي ۽ ڪنهن به وڏي امڪاني دهشتگرديءَ کي ڪاميابيءَ سان روڪيو ۽ جنازا گولين جي وسڪارن کان بچي ويا پر ان کي ڇا چئجي جو پوءِ به عالمي نشرياتي ادارن تان چيو ويو ته پهرين قتل ڪيو ويو ۽ پوءِ جنازي ۾ شريڪ ٿيڻ کان جهليو ويو!“ شايد اهڙي ئي موقعي لاءِ ڪنهن چيو آهي ته ”چڱائي کي چار ڳڻي هڻجن موچڙا!“ مشڪل اها آهي ته چڱائي ڪرڻ چڱي جي نه رڳو مجبوري پر ذميواري به آهي. ان ڪري ٿيڻ ۽ ڪرڻ اهو ئي گهرجي جيڪو چڱائيءَ لاءِ ضروري آهي. چڱائيءَ جي موٽ ۾ چڱائيءَ جي اميد رکجي پر جيڪڏهن پوري نه ٿئي ته دل نه لاهجي!
جنهن قبرستان ۾ الطاف حسين جي ڀاءُ ۽ ڀائيٽي کي دفن ڪيو ويو، لياقت آباد وارو قبرستان اتان گهڻو پري ڪو نه آهي جتان هڪ بيگناهه دوست محمد چانڊئي جو لاش مليو آهي. دهشتگردن هن کي اغوا ڪري، تشدد کانپوءِ گوليون هڻي قتل ڪري ڇڏيو هو. هو ڪنهن به ”وڏي ماڻهوءَ“ جو ڀاءُ ڪو نه هو، گولاڙچيءَ لڳ ڳوٺ بادل چانڊئي جو هڪ غريب ماڻهو هو، جنهن ٿي سگهي ٿو ته سنجر چانڊئي ۽ آدم چانڊئي سان گڏ ايم آر ڊيءَ واري هلچل دوران جمهوريت جي حق ۾ نعرا به هنيا هجن! دوست محمد چانڊيو ڪجهه سالن کان ڪراچيءَ ۾ مزدوري ڪندو هو ۽ 11 ڊسمبر تي لياقت آباد مان اغوا ٿيو هو.
ايم ڪيو ايم جي چيف کان وٺي ان جي ڪنهن به ادنيٰ ڪارڪن تائين ڪنهن به شخص دوست محمد چانڊئي جي موت تي نه حڪومت خلاف مظاهرو ڪيو، نه هڙتال جو سڏ ڏنو ۽ نه وري ڏک ظاهر ڪيو! جيڪو ڪهرام مچڻو هو، سو ڳوٺ بادل چانڊئي ۾ متو! لياقت آباد، عزيز آباد ۽ لنڊن ۾ ويٺل ايم ڪيو ايم قيادت ان ڏينهن تي ڪجهه ٻيون حڪمت عمليون ٺاهڻ ۾ رڌل هئي! دوست محمد چانڊئي جي شهادت تي صرف ان ڪري هڙتال ڪو نه ٿي جو هو ايم ڪيو ايم جو دهشتگرد ڪو نه هو. جيڪڏهن هو به سندن تنظيم جو ڪو نامي گرامي دهشتگرد هجي ها ته پڪ ئي پڪ ايم ڪيو ايم سوڳ ۾ هلي وڃي ها!
دوست محمد چانڊيو چپ چاپ قتل ٿي ويو ۽ هاءِ ڪورٽ جو ڪو به جج جاچ لاءِ مقرر نه ٿيو پر الطاف حسين جي ڀاءُ جو قتل دنيا ۾ وڏو پڙاڏو بڻجي گونجيو، ايترو وڏو پڙاڏو جو آمريڪي حڪومت ڳالهايو، ”حڪومت پاڪستان ايم ڪيو ايم سان ڪجهه ڏي وٺ ڪري ڪراچيءَ ۾ امن ڪرائي!“ آمريڪا پنهنجي ڳڻتي ظاهر ڪري ايم ڪيو ايم کي هٿي ڏني آهي. آمريڪي پرڏيهي کاتي جي ترجمان نڪولس برنس حقيقت ۾ ڪلنٽن انتظاميا جي ترجماني ڪئي آهي جنهن کي ايم ڪيو ايم خطن ذريعي ”دانهن“ ڏني آهي. جڏهن آمريڪا ڪا هدايت ڪري ته حڪومت ٿرٿلي ۾ اچي ويندي آهي بلڪل ايئن جيئن سنڌ جي وڏي وزير وٽ پرائم منسٽر سيڪريٽريٽ مان ڪا هدايت ملڻ تي چيف منسٽر هائوس ۾ هلچل وڌي ويندي آهي. نيٺ، صدر پاڪستان ۽ وزيراعظم پاڻ م گڏجاڻي ڪئي ۽ ڪراچيءَ بابت آمريڪي بيان تي غور ڪيو ۽ ان ئي نتيجي تي پهتا ته ”ڪراچيءَ ۾ امن لاءِ ڳالهين جو رستو اختيار ڪيو وڃي، معيشت ۽ سياسي استحڪام لاءِ امن اڻٽر آهي.“
ڪراچيءَ ۾ امن لاءِ آمريڪا ڪو نئون حل تجويز ڪو نه ڪيو آهي پر جڏهن آمريڪا به ساڳيو حل تجويز ڪيو آهي (جنهن تي حڪومت جي مڪمل همخيالي آهي) ته پوءِ ان ”هدايت“ جي اهميت اڃا به وڌي وڃي ٿي. پر حڪومت آخر حڪومت آهي، اها ڪنهن ٻئي ملڪ جي حڪم تي اکيون پوري هلي پوي، اها حڪومت جي توهين آهي. انڪري، حڪومت پاڪستان کي چوڻو پيو ته”اها پاڪستان جي اندروني معاملن ۾ مداخلت آهي!“
ٽين دنيا جي ڪنهن ملڪ کي آمريڪا وٽان چپ چپات ۾ هدايتون بلڪ ڌمڪيون ملڻ ڪا نئين ڳالهه نه آهي. اصل سوال اهو آهي ته آمريڪا بهادر اها ”تجويز/هدايت“ کلئي عام ميڊيا تان ڏني آهي، جنهن جو مقصد اهو آهي ته حڪومت دٻاءُ ۾ اچي ۽ ٻڌايو وڃي ته آمريڪي حڪومت ايم ڪيو ايم کي سياسي وزن ڏئي ٿي. هاڻي پاڪستان سرڪار آمريڪي حڪومت وٽ پنهنجي صفائي پيش ڪندي چوندي ”ڪراچي مسئلي بابت ڪلنٽن انتظاميا جو اندازو صحيح ناهي!“
ڪراچيءَ جي حالتن بابت ڪلنٽن انتظاميا جو اندازو واقعي درست نه آهي. مسٽر ڪلنٽن کي شايد اها خبر نه پئي هوندي ته جڏهن ناصر حسين ۽ عارف حسين کي دفن ڪيو ٿي ويو تڏهن جنازي واري جلوس، جنهن کي سنڌ حڪومت گولين جي مينهن کان بچايو، نعرا هڻندو رهيو هو ته ”ڇين ڪر لينگي آزادي... هر حال ۾ لينگي آزادي!“ مسٽر ڪلنٽن ٻڌائيندو ته اها ڪهڙي آزاديءَ جي ڳالهه آهي ۽ ڪنهن کان آزادي وٺڻ جي ڳالهه آهي؟ هاڻي ته ملڪ ۾ انگري�