جنڙا اِزم

ڪڏهن ڪڏهن ويٺي ويٺي مصيبت ڳچيءَ ۾ پئجي ويندي آهي ۽ ماڻهوءَ جي حياتي دوزخ ٿي پوندي آهي پر هاڻي ته ماڪ ۾ بد عنوانين ۽ رشوتن جو حال اهو آهي جو ماڻهن انهن کي مقدر ڪري ڀانئيو آهي ۽ اهڙي مصيبتن کي ڳچيءَ ۾ پايو هلندا ٿا وتن. سنڌباد سيلانيءَ جي ديومالائي ڪهاڻيءَ ۾ هڪ آئٽم. خور جنڙي جو ذڪر آهي. سنڌباد کي الائي ڪهڙي کٽيءَ کنيو هو جو رحم کائي کيس ڪلهن تي کنيو هئائين ۽ هن وري ڳچيءَ ۾ به رشوتن ۽ بدعنوانين اهڙي قينچي وڌي آهي جو جند ئي نه ٿي ڇٽين.

ماڻهن جي ڳچيءَ ۾ ته الائي ڪهڙن ڪهڙن جنڙن قينچي وڌي آهي.ڪنهن ڪنهن کان جند ڇڏائين! هڪ هڪ ماڻهوءَ کي جنات جي پوري قوم وڪوڙي وئي آهي. هڪڙا ماڻهو سمجهن ٿا ته جيڪڏهن ڪو ڪم ڪرائڻو آهي ته ڪنهن کان چٺي وٺي وڃجي، ٻين جو تجربو آهي ته ڏوڪڙ بهادر کان وڏو ڪو پهلوان ناهي. ماڻهن جي ڳچيءَ ۾ ته مسئلا بڻجي ويا اهن. اهي حل لاءِ وٽ سٽ به کائين ٿا. پر حل ڪيئن ٿين؟ ڪو علاج ڪونهي سواءِ هڪ جي ته ماڻهو سنڌ باد وانگر جنڙن کان جند ڇڏائين. ڪو سهڻو وجهه وٺي کين ڌرتي تي ڦهڪائي هڻن ۽ ڪو ڳرو پٿر کڻي سندن ميڄالو ڦيهي وجهن.

في الحال ته ماڻهن جي ڳچيءَ ۾ قينچي پئي آهي ۽ جنڙي جنڙن جي مٿن سواري جاري آهي. ماڻهن کي مسئلا آهن، مسئلا پنهنجو حل گهرن ٿا ۽ ماڻهو مسئلن/جنڙن کان جند ڇڏائڻ لاءِ آتا به آهن. مسئلن کي حل به ٿيڻو آهي پر ڪيئن ٿين؟

ڪن ماڻهن حالتن سان ٺاهه نه ڪيو آهي ۽ جنڙي کي ڌونڌاڙي ڪيرائڻ ۾ رڌل آهن. ڪن ماڻهن حالتن سان سمجهوتو ڪري ڇڏيو آهي ۽ جنڙن جي قانون کي قبول ڪري ورتو آهي ۽ هر مسئلي جي حل لاءِ جنڙن جي رٿيل رٿائن مان راهه ڪڍڻ ۾ عافيت ڀانئي آهي. مسڪينن کي اها خبر ئي نه ٿي پوي ته اهي رٿائون ماڻهن بدران جنڙن لاءِ ترقياتي رٿائون آهن. هيترا نڪاتي پروگرام سڀ جنڙن جي ڀلائيءَ لاءِ هوندا آهن.

جيڪي ماڻهو سمجهن ٿا ته هو هيترن ڪ هيترن نڪاتي پروگرامن ذريعي ڀلائي حاصل ڪندا تن کي سمجهڻ گهرجي ته سندن ڀلائيءَ جا صرف ٻه رستا آهن يا ته هو پاڻ به جنڙن وانگر جن ٿي وڃن يا وري ماڻهن وانگر ماڻهو ٿين ۽ جنڙن سان اها ئي ڪارڪن جيڪا سنڌ باد سيلانيءَ ڪئي هئي. انهن همراهن کي اها به ڳالهه سمجهڻ گهرجي ته هڪ وقت يا ته جنڙو ٿي سگهجي ٿو يا ماڻهو. جيڪڏهن ڪو همراهه جنڙن جي ترقياتي پروگرامن هيٺ عافيت وٺندو ويندو ته سندس سڃاڻپ به جيئن پوءِ تيئن تبديل ٿيندي ويندي ۽ هڪ ڏينهن پاڻ به سنڌ باد واري جنڙي وانگر ماڻهن جي ڳچيءَ ۾ قينچي هڻي ويهي رهندو.

ڪي ماڻهو پنهنجن مفادن جي پورائيءَ لاءِ جنڙا ازم کي هٿي ڏيندا آهن ۽ مختلف رٿائون تيار ڪري رشوت ۽ بدعنوانيءَ جا نوان وسيلا پيدا ڪندا آهن پر ڪي ماڻهو پاڻ کي مجبور ۽ ڪمزور سمجهي سنهي ٿلهي رعايت حاصل ڪرڻ لاءِ جنڙا ازم جي وهڪري ۾ لڙهي ويندا آهن.

سنڌ جي هر ڳوٺ وانگر تعلقي ٿاڻي بولا خان جي ڳوٺ سريءَ ۾ به حياتي جي بقا جا شديد ترين مسئلا آهن. سندن مسئلا ڪيئي ڀيرا اخبارن ۾ آيا آهن پر حل نه ٿيا آهن. ڇو؟ ان جي وضاحت اڳ ئي ٿي چڪي آهي ته هيترا ڪ هيترا نڪاتي پروگرام صرف جنڙن لاءِ هوندا آهن ۽ جيڪي مسئلا حل ڪرڻا آهن ته سنڌ باد سيلانيءَ جي پيرن تي هلڻو پوندو. نه هلبو ته مسئلا حل نه ٿيندا.

ڳوٺ سريءَ وارن به جنڙا ازم جي وهڪري ۾ وهي جنڙن جي دربار ۾ مسئلا پهچائڻ لاءِ هڪ اخبار جي ايڊيٽر کي رشوت آڇي آهي. ڪيتري؟ اها ثانوي ڳالهه آهي. ٻه رپيا يا ٻه هزار. ڳالهه ساڳي آهي. رشوت، رشوت هوندي آهي.

اها ڳالهه تسليم ڪجي ٿي ته جنڙن جي راڄ ۾ صحافت جو مقدس پيشو به شديد بدعنوانين جو شڪار ٿي ويو آهي. پر ايئن به ناهي ته ڪو سڀ ايمان وڪڻي چڪا آهن. اڄ به اسان کي گهٽ ۾ گهٽ هڪ اخبار (وڌ ۾ وڌ ڪيتريون به ٿي سگهن ٿيون) اهڙي به سمجهي جنهن جو ادارتي عملو صحافت کي صحافت ئي سمجهي ٿو.

سريءَ واري همراهه کي گهريو هو ته پاڻ کي مجبور سمجهي جنڙا ازم جي وهڪري ۾ وهڻ بدران اهڙي نشاندهي ڪري ها ته صحافت جي ساک کي ڪٿي ۽ ڪيئن نقصان پهچي يا پهتو آهي.

اسان کي سريءَ واري همراهه سان گڏ سوچڻو پوندو ته اسان جو سماجي بڇڙاين ڏانهن ڪهڙو رويو هئڻ گهرجي؟ ڇا اسان کي انهن جي مڪمل خاتمي لاءِ اٿي بيهڻ گهرجي يا اهڙا شارٽ ڪٽ ڳولهجن جيڪي ڪنهن بند گهٽيءَ تي ختم ٿيندا هجن. مسئلا حل ڪرنا هجن يا مسئلن جي حل لاءِ آواز اٿارڻو هجي، ٻنهي صورتن ۾ رستو اهو ئي اختيار ڪرڻ گهرجي جيڪو صحيح آهي. ڇا غلط طريقن جي استعمال سان ڳوٺ سريءَ جا مسئلا حل ٿي ويندا؟ فارسيءَ جي هڪ شاعر چيو آهي ته ”رستو صحيح وٺ چاهي ڊگهي هجي“ جو ان ۾ منزل ملڻ يقيني هوندي آهي. ٻيءَ صورت ۾ هيءَ جنڙن جي راڄ ۽ ظلم واري دنيا آهي جنهن ۾ هر شارٽ ڪٽ بند گهٽي آهي ۽ گهٽين جي اهڙي ڄار ۾ انصاف صدين کان ڀٽڪندو يو وتي.

هيءَ سين (هلال پاڪستان ڪراچي، آچر 20 مارچ 1988)