جنڙن جو نه، ماڻهن جو قانون گهرجي

جنڙن جو نه، ماڻهن جو قانون گهرجي

سنڌ باد سيلانيءَ جي ڪنڌ تي سواري ڪندڙ جنڙي مان مس مس وڃي جند ڇٽي آهي. عوام موقعي جي تاڙ وٺي آدمخور وحشيءَ جو مٿو چٿي ڇڏيو آهي. سنڌ باد سيلانيءَ وري خطرناڪ سمنڊن ۾ سفر شروع ڪيو آهي. ڏسجي ته سندس جهاز خير خوبيءَ سان منزل ڏانهن وڌي ٿو يا وري ڪنهن نئين مصيبت ۾ ڦاسجي ٿو.

اهو جنڙو اسان سڀني ڏٺو، جيڪو هر وقت ٽيليويزن جي اسڪرين تي چڙهي ڏند ڪرٽي هليو ويندو هو. هزارين ماڻهن جو ماس کائڻ کانپوءِ ٽي وي جي اسڪرين تي اڀري ڏند ڪرٽي وري هليو ويندو هو.

مس وڃي جند ڇٽي آهي. هن کان اڳ عوام جنهن کي ٽي وي تي ڏسڻ نه چاهيندو هو؛ سو چڙهيو ويٺو هوندو هو ۽ جنهن کي ڏسڻ ٿي چاهيو اهو نٿي اچي سگهيو. جيئن ئي جنڙو ويو، ان جو ٽڪساٽ به ڀڄندو ڀرندو نظر پيو اچي. هن ڇا نه ڪيو هو؟ سماج جي هر هڪ عضوي جو حليو بگاڙي ڇڏيو هئائين ۽ هر اهو قانون ٺهڻ لڳو هو جيڪو جنڙن جي مفاد ۾ هو. فقير جيڪا ڳالهه ڪري رهيو آهي. ان جو مطلب هرگز هرگز اهو ڪونهي ته جنڙن جو ٿڪاٽ بالڪل ڀڄي ڀري پيو آهي ۽ هر اهو چهرو نظر اچڻ لڳو آهي جيڪو ماڻهو ڏسڻ چاهين ٿا.

فقير دراصل اهو چئي رهيو آهي ته جنڙن جي راڄ کي ”چڱي کاشي“ شڪست ملي آهي ۽ هن کان اڳ ٽيليويزن تي نظر ايندڙ جنن جو راجا هاڻي موٽي نه ايندو.

2 ڊسمبر تي ماڻهن جي حڪومت موٽي آئي آهي. ان ڏينهن وزيراعظم بينظير ڀٽو ٽيليويزن تان عوام کي خطاب ڪندي چيو ته ماڻهن کي جنڙن جي ان قانون کي ڪنهن نه ڪنهن ريت ناقص ڪري ڇڏيو، جيڪو هنن ماڻهن کي قيدي رکڻ لاءِ بڻايو آهي. بينظير ڀٽو چيو ته اڄ کانپوءِ قانون واري وزارت عوام جي حق ۾ قانون ٺاهيندي. وزيراعظم جي سڄي تقرير خوبصورت هئي، پر اهي جملا خوبصورت ترين جملن ۾ شامل هئا.

قانون، جيڪو جنڙا، عوام خلاف ٺاهيندا هئا هاڻي نه ٺهندو جيڪوعوام جي حق م هوندو. عوام کي ٻيو ڇا گهرجي؟ پهرين ڳالهه آهي ته عوام جي حق ۾ قانون جو ٺهڻ، ٻيو مسئلو آهي ان قانون کي قانون سمجهڻ ۽ ٽيون مسئلو آهي قانون تي عمل ٿيڻ. جيڪڏهن انهن مان ڪا به هڪ شيءِ گم ٿي وئي ته سمجهبو ته ”قانون“ نالي ڪا به شيءِ وجود نه ٿي رکي.

جڏهن، جنڙا قانون ٺاهيندا آهن ته اهو ماڻهن جي خلاف هوندو آهي ۽ جڏهن ماڻهو قانون ٺاهيندا آهن ته اهو ماڻهن جي حقن ۾ هوندو آهي. جنڙن جو قانون جنڙن جون ملڪيتون بچائڻ لاءِ ٺهندو آهي ۽ ماڻهن جو قانون ماڻهوءَ جو وقار بحال ڪرڻ لاءِ ٺهندو آهي.

ڪيوبا جي اڳواڻ فيڊل ڪاسترو انقلاب جي مستحڪم ٿيڻ کانپوءِ هڪ ڀيرو نوجوان وڪيلن کي مخاطب ٿيندي چيو ته نئين ڪيوبا جا نوجوان خوش قسمت آهن جن کي موقعو مليو آهي ته هو انسانن جي عام ڀلائيءَ وارا قانون پڙهن ٿا ۽ اهو قانون نٿا پڙهن جيڪو سرمائيدارن ۽ وڏيرن جي ملڪيتن جي بچاءَ لاءِ ٺاهيو ويو هو. ڪاسترو، انقلاب کان اڳ قانون جو شاگرد هو. هن پنهنجي تقرير ۾ شرمندگي ظاهر ڪئي هئي ته هن؛ اهو قانون پڙهيو هو جيڪو عوام بدران حاڪمن جي فائدي ۾ هو.

ڪاسترو جيڪو قانون پڙهيو ان ۾ سندس ڪو به ڏوهه ڪو نه هو، ڇاڪاڻ ته اڃا انقلاب ڪو نه آيو هو ۽ اها به سندس بدنصيبي هئي ته ان وقت ڪيوبا جا نوجوان سنڌ جي اڄوڪن نوجوانن وانگر فقط ڊاڪٽر، انجنيئر يا وڪيل ٿيڻ چاهيندا هئا. ڪاسترو به وڪيل ٿيو پر جنڙن جو قانون پڙهڻ کانپوءِ به جنڙن جي ملڪيتن جي حفاظت نه ڪيائين ۽ انقلابي عمل ۾ شامل ٿي ويو.

اصل ڳالهه اها آهي ته قانون ٺاهيندڙ ڪير آهي ۽ اهو ڪنهن جي حق ۾ آهي؟ هاڻي جڏهن ملڪ جي عوام جنڙن جي راڄ کي ڊاهي وجهڻ عمل شروع ڪيو آهي ته ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته هڪدم اهي سڀ قانون رد ٿين؛ جيڪي جنن پنهنجي حق ۾ ٺاهيا هئا ۽ عوام کي بنيادي حقن ۽ وقار کان محروم ڪري ڇڏيو هو. ان سان گڏ ان جي به ضرورت آهي ته جلد اهڙا قانون ٺهڻ لڳن جن سان ملڪيتون ٺاهڻ ۽ دولت جمع ڪرڻ جو سلسلو بند ٿئي، اوليت پورهئي کي ملي ۽ معاشري ۾ عزت جو معيار دولت بدران تخيلي پورهئي ۽ پورهيت کي بڻايو وڃي.

(هيءَ سين خميس 8 ڊسمبر 1988ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي)