جنگي سرڏانهن

جنگي سرڏانهن

اڏيري مندر تي شام جا چار ٿي ويا. پتڻ تان پتو پيو ته اها ٻيڙي ٺٽي واري پل وٽان ڀاڙي تي کنيل هڪ ڊاٽسن پڪ اپ تي چاڙهي وئي هئي، جو درياهه ۾ پاڻي گهٽ هو. اسان جي هتي پهچڻ کان اڳ ٻيڙي اڏيري پتڻ تان جنگي سر لاءِ رواني ٿي وئي آهي، ٻيڙيءَ تي فقط ٽي مسافر آهن. ائين ٿو محسوس ٿئي ته، اڄ قافلو ٽن حصن ۾ ورهائجي ويو آهي. مورڙئي ۽ نوريءَ جا مسافر به هڪ ٻئي کان جدا آهن.
واٽ ۾ الآصف شگر مل نظر اچي ٿي. جنهن وڏي علائقي ۾ ماحولياتي آلودگي پکيڙي آهي. مل جي ڪچري ۽ گندي تلاءَ جي ڪري چوڌاري ميلن ۾ بدبوءِ ڦهلجي وئي آهي. ملڪ هونئن ئي ڪلر لڳو پيو آهي، شگر مل ويتر گند پکيڙيو آهي. ان گندگيءَ کان ڪجهه پهرين يعني ڳاڙهي شهر کان اورتي، ڪن ڪن هنڌن تي ناريل جا باغ ۽ ڪٿي ڪٿي کجيءَ جو وڻ ڏسي ڪجهه نه ڪجهه اطمينان ٿيو هو، جنهن تي بدبوءِ غالب اچي وئي. درياهه جي پاڇاڙ واري هن علائقي ۾ ڳاڙهي ڳئون جام ڏسجي ٿي. ڳئونءَ جو اهو قسم ٿر ۾ نٿو ڏسجي، البت ڀارت کان ٿائيلينڊ ۽ آسٽريليا تائين ڳاڙهي ڳئون جو نسل پکڙيو پيو آهي. ڳاڙهي ڳئون، ٻئي نسل جي ڀيٽ ۾ گهڻو کير ڏئي ٿي.
ڳاڙهي شهر ۾ ماني کائڻي هئي، پر انور پيرزادي خبر ناهي ته پروگرام ۾ ڪهڙي سبب ڪري دخل اندازي ڪئي ۽ اسان کي بک ماري ڇڏيو، تان جو قافلو جنگي سر پتـڻ تي اچي پهتو. ڳاڙهي کانپوءِ، واٽ تي ٻگهاڻ شهر آهي. هن علائقي ۾ نوٽ ڪرڻ جي خاص ڳالهه اها آهي ته، ڪنهن وقت ۾ هتي ڳاڙهو چانور جام ٿيندو هو پر هاڻي هتي ڪا ٻي خاص پوکي راهي ناهي، البت ناريل، ڪيلي ۽ کجين جا باغ جام آهن. ٻين اکرن ۾، اڄڪلهه هتي جنهن کي زمين آباد ڪرڻ جو خيال اچي ٿو، هو باغ هڻڻ لاءِ سوچي ٿو.
علائقي ۾ باغن کان سواءِ ڀاڄيون به چڱيون ٿين ٿيون. خاص ڪري گدرو، ٽماٽو، ڪدو، ڪِلڪيون ۽ ٻيون. هن علائقي ۾ غربت، سڄي ماحول تي حاوي آهي، پر تعجب تڏهن لڳو جڏهن ڳاڙهي لڳ هڪ روڊ تي هڪ تختي پڙهي سون تختيءَ تي لکيل آهي، ”دبئي ايگريڪلچرل فارم، هز هاءِ نيس شيخ رشيد بن سعيد المقدوم، وائيس پريزيڊنٽ اينڊ پرائم منسٽر يونائيٽيڊ عرب امارات رُولرآف دبئي.“ علائقي ۾ دبئي وارن جو هڪ وڏو محل به آهي. اسان کي اهو سمجهه ۾ نه آيو ته دبئيءَ جي حاڪم کي هن غريب علائقي ۾ ڇا نظر آيو آهي؟ شايد شڪار جو شوقين هوندو ۽ سياري جي مند ۾ شاهي ڪٽنب جا ڇوڪرا ٻاڪرا ۽ سنگتي ساٿي پکي مارڻ ايندا هوندا. باقي ڪيلن جو باغ ۽ گدرن جي پوک کيس ڇا ڪمائي ڏيندي هوندي!
پڪي سر مان گهر ٺاهڻ جو رواج چوهڙ جماليءَ کان هيٺ خير ڪو آهي. نه سيمنٽ جا بلاڪ، نه پڪي سر، نه ڪچي سر ۽ نه وري اوڏڪي ڀت. هيءُ سنڌو ڊيلٽا جو سيڪ هيٺ آيل علائقو آهي. جتي ڪلر هر شيءَ کايو وڃي، بس ڪي وڏا ماڻهو ۽ سرڪار ئي سر ۽ سيمنٽ جو شوق ڪن. باقي ماڻهو ويچارا جهڳتون جهوپا ٺاهيو گهر اڏي ويٺا آهن.
هتان جون جهوپڙيون ۽ گهر، سڄي سنڌ جي جهوپڙين کان مختلف آهن. زمين ۾ اُڀيون ڪاٽيون کوڙي انهن تي پاسيريون ڪاٺيون ڪانن سان ٺوڪيو ڇڏين ۽ مٿان جهڙي تهڙي ڇت_ ڪاٺ ۽ ڪوڪا مهانگا هئڻ ڪري ننڍي جهوپڙي ٽي هزار کايو وڃي، وڏي ٺاهجي ته ڇهه ست هزار. ساڪري کان هيٺ، هڪ ننڍڙي ڳوٺ وٽ هڪ ڳوٺاڻي کان جڏهن اسان اهو پڇيو ته توهان پڪي سر يا سيمنٽ بلاڪ ڇو نه ٿا استعمال ڪيو ته چيائين،
”هڪ ته مهانگو آهي، ٻيو هتي ڪو سرون ٺاهڻ ڄاڻي ئي ڪو نه! ڪو پڄت وارو ماڻهو ئي پڪو گهر ٺهرائي سگهي ٿو ... سائين اسان مولائي ماڻهو ايترا پئسا ڪٿا آڻيون؟ ڪاٺ مهانگو، ڪِل مهانگي، ڏونگڙا ملندا آهن ... ۽ وري واڍو، سؤ ڏيڍ رپيا ڏهاڙي وٺيو وڃي ... اهو پيو وڍِيندو ڪٽيندو، ڳنڍ ڪندو ۽ ان ۾ ڪِل لڳائيندو واڍو هفتي ۾ ٺاهي ڪو ٻن ۾ ... اهو قصو ائين آهي!“
علائقي ۾ صوباڻي ٻروچ، مهاڻا، شيخ، لاکا، جوکيا ۽ ڪي ٻيا قبيلا ويٺا آهن. مقامي ماڻهن ٻڌايو ته، هفتو کن اڳ هتي درياهه جو پاڻي مٺو هو پر هاڻي، سامونڊي جوار زورن تي آهي جنهن ڪري پاڻي کارو ٿي ويو آهي ۽ زمين ۾ لوڻياٺ وڌي وئي آهي. جڏهن درياهه جو زور آهي تڏهن پاڻي مٺو آهي پر جڏهن سمنڊ زورن تي آهي تڏهن پاڻي کارو، ٿيو وڃي. اها صورتحال سانوڻ سياري ۾ ڦرندي رهندي آهي. جر ۾ پاڻي هر هنڌ مٺو ناهي، ڪٿي کارو ڪٿي ٻاڙو ڪٿي مِٺو پاڻي ملي ٿو. ماڻهن شڪايت ڪئي ته، بئراج پوڻ کان پوءِ زمين ڦٽي وئي آهي، ڇو ته لڙاٽو اڇو پاڻي هاڻي تمام ٿورو اچي ٿو. بئراج کان اڳ ۾ هن علائقي جون زمينون به ڪچي واري لٽاسيل زمين وانگر آباد ٿينديون هيون. زمين مِٺي وارياسي هئي.