جهپير، کجي ۽ تاڙيءَ جو نشو

جهپير، کجي ۽ تاڙيءَ جو نشو

جتي جهمپير جي تاريخ ۽ روايتن جو ذڪر اچي، اتي کجين ۽ تاڙيءَ جو ذڪر رهجي وڃي، اهو ممڪن نه آهي. ڪينجهر جي ٻين ڪنڌين تي ڪٿي به کجين ايئن گهاٽ نه ڪيو، جيئن جهمپير وٽ ڏسبو هو. ان جو سبب شايد اهي ئي چشما آهن، جيڪي ’هيم ڪوٽ‘ وٽ صدين تائين جاري رهيا. هاڻي ته ماحولياتي سوڪهڙي سبب انهن چشمن جا لڙڪ به سُڪي ويل ٿا لڳن.

رسول بخش درس انهن سُڪي ويل چشمن جو ذڪر ڪندي لکي ٿو، ” اڄ جهمپير ۾ چشما نالي ڪا شئ ڪونهي. جهمپير جا چشما سڪي ٺوٺ ٿي ويا آهن. جتي اڳي ڏڪار ۾ به صاف شفاف پاڻي رهندو ئي رهندو هو، سڌي پَٽ ۽ رستن تي شيشي جهڙو صاف پاڻي بوڙيا ڪري ڍوريون ٺاهي وڃي ڪنهن باغائيءَ جي تلاءَ ۾ گڏ ٿيندو هو ... باغائي تلاءَ مان ڪَسين ذريعي ڀاڄيون بڪر پوکي گذر سفر ڪندا هئا ... جهمپير جي چؤڌاري ڪينجهر جي ڪناري چار پنج چورس ميلن ۾ چشما نظر ايندا هئا ... زمين ۾ ڪٿي ڪٿي هڪ ٻه فٽن تي پاڻيءَ جي سطح هئي ۽ هر گهر ۾ گوڏي جيتري کُهي هوندي هئي

جر جو پاڻي سڪي وڃڻ سبب جهمپير جي ساوڪ ۽ کجين جا باغ به سڪي ويا آهن. کجيءَ کي پاڻي چڱي مقدار ۾ گهرجي ڇاڪاڻ ته ان جون پاڙون پکيڙ نه ڪنديون آهن. يڪو ٻُٿ جو ٻُٿ ٿيندو آهي. هن وقت جهمپير جي کجي، بقول رسول بخش درس 95 سيڪڙو ختم ٿي چڪي آهي، نه ته روزانو سوين مڻ کجي ريلوي ذريعي ڪراچي ۽ ٻين شهرن ڏانهن ويندي هئي. ڪافي ماڻهن جو گذران کجيءَ تي هو، ڪي ماڻهو کجي وڪڻندا هئا، ڪن ڦڙها وڍي جهوپڙيون ٿي ٺاهيون، ڪن رسا ٿي ٺاهيا ته ڪن تَڏيون ۽ ٻهارا!

درس جهمپير ۾ تاڙيءَ جي نشي ۽ ڪاروبار جو ذڪر ڪندي چوي ٿو ته، ”1971 کان اڳ ورجيانا ڪمپنيءَ جو ٺيڪو هوندو هو. جهمپير جي کجين مان تاڙي نڪرندي هئي. هر صحتمند کجيءَ جي ڳچيءَ ۾ ٺِڪر جو مَٽڪو پيو لڙڪندو هو. تاڙي عجيب شئ هئي. ڪجهه جذباتي نوجوانن تحريڪ هلائي ۽ تاڙيءَ جو لائسنس رد ٿي ويو. ان جي جاءِ تي هيروئن، چرس، ڪُپي ۽ ٺَرو عام ٿي ويو. اسان پنهنجي اکين اڳيان اهڙا ماڻهو ڏٺا جيڪي ويٺي ويٺي تاڙيءَ جو سڄو مَٽ پي ويندا هئا، اها جلد هضم ٿي ويندي هئي ۽ پياڪ ڳاڙهو ڳٽول ۽ صحتمند نظر ايندو هو. تاڙيءَ تي جهمپير ۾ وڏيون محفلون ٿينديون هيون ...“

”... تاڙيءَ جي نشي ۽ ان کي کجيءَ مان ڪڍڻ بابت تمام ٿورن ماڻهن کي ڄاڻ آهي. درس لکي ٿو ته، ” بهراڻين، جاکرن، درسن ۽ مڪرانين جا باغ مشهور هئا، ايتريون ڳُتيل کجيون هيون جو سج جو پتو ئي نه پوي ... جهمپير جي باغن مان تاڙي ڪڍڻ لاءِ هندستان مان ’ڀيا‘ برادريءَ جا ماڻهو گهرايا ويندا هئا ، جيڪي اتر پرديش جا ڏاڍا محنتي ماڻهو هئا ... چاليهه فٽ ڊگهي کجيءَ تي ايئن چڙهي ويندا هئا جو عقل حيران ٿي وڃي. ڪجهه اوزار چيلهه سان ٻڌي مٿي چڙهي ويندا هئا ... جتان کجيءَ جون ڇڙهون ڦٽن ٿيون، اتي ڇِلي صاف ڪري، کجيءَ جي ڪيپراٽيءَ ۾ سوئي سان سوراخ ڪندا. ڳِر جنهن کي ’کڙ‘ چئبو آهي، ان ۾ کجيءَ جو هڪ ڦڙهو ڦاسائي هيٺان ٺِڪر جو مٽڪو ٻڌي ڇڏيندا هئا. تاڙي کجيءَ مان ٽيپو ٽيپو ٿي ڦڙهي وسيلي مٽڪي ۾ ڪرندي هئي. کجي صحتمند هوندي ته صبح ۽ شام مٽڪو چڪار ٿي ويندو ۽ ڪاريگر روز ٻه ڀيرا مٽڪا خالي ڪري ويندا هئا. تاڙيءَ جو رنگ ڇڊي لسيءَ جهڙو، ذائقي ۾ جيڪڏهن کٽي وڌيڪ هجي ، ڪساري هجي ته ان ۾ نشا تمام تکا ٿيندا، پر مٺي هجي ته نشا هلڪا ٿيندا ... نشي کان بچڻ لاءَ تازو مٽڪو لڳائي ان ۾ ٿاڌل جا وکر پستا، بادام، جِيرو وغيره وجهي مٽڪي جو منهن سنهي ڪپڙي سان ٻڌي ڇڏيندا هئا، ۽ سج اڀرڻ کان اڳ پيئبو ته نشو نه ٿيندو ۽ ذائقو شربت جهڙو، رنگ پاڻيءَ جهڙو پر چاش وانگر گهاٽو! ان کي ’نيرو ‘ سڏيندا هئا ... تاڙيءَ جو رنگ صبح جي روشنيءَ تي ٿيندو آهي، اهو عجيب (ڪيميائي) عمل آهي جو ان ۾ تيزابيت پيدا ٿيڻ لڳندي ۽ الڪحل ٺهڻ لڳندي ... صبح جو تاڙيءَ ۾ نشو گهٽ هوندو ۽ جيئن جيئن سج چڙهندو تيئن تيئن نشا گهڻا ٿيندا ويندا“ (رسول بخش درس: جهمپير، تاڙيءَ جو خماريل شهر۽ سڏڪا: ماهوار پيغام ڪراچي).