جوڳيئڙا جھان ۾

جوڳيئڙا جهان ۾
بدر هڪ کاهوڙي، جاکوڙي، سچار، ادب لحاظ وارو، قرباني ايثار جو پتلو، شرم حياءَ وارو، وڏن جو ادب ڪرڻ وارو، هر ڪنهن جي ڪم اچڻ وارو، خود مطلبي ۽ خود پسندي کان ڏور، سادو، سٻاجهو، سلڇڻو، انيڪ خوبين جو مالڪ سڄاڻ اديب، محقق، مصور، سنگتراش، شاعر، ڪھاڻيڪار ۽ الائي ڇا ڇا آهي. شل نه ڪنهن ڪم ۾ هٿ وجهي. مڇڏو ٿي، رڻ، جبل، جهنگل، سمنڊ، گپ، چڪ ۾ ور کنجي ڪاهي پوندو. ايسين نه مڙندو جيسين اتو پتو ڪڍي نه ايندو. ڀلي اونداھا غار هجن، رني ڪوٽ جا ڌاڙيل هجن يا اونچيون پهاڙي چوٽيون هجن، سڀ بدر جي حوصلي ۽ همت آڏو بيوس آهن. تڏهن ته شيخ اياز جھڙي عالم ۽ اديب چيو ته ”جيڪڏهن مون کي بدر جھڙو پٽ هجي ها ته مان به لکڻ ڇڏيان ها!“ اها اياز جي عظمت آهي جو بدر کي ايڏو رتبو ڏنائين پر تڏهن به اياز جو اهو گفتو بدر جي قد ڪاٺ جو ڪي قدر ماپو ته آهي ئي آهي.
مون کي پنهنجون لکيل ڪھاڻيون ڏنائين ته پڙهي ان جون اوڻايون، ڪچايون، ڦڪايون ظاهر ڪري ڪجهه تبصرو لکي ڏيو. مون پڙهڻ شروع ڪيو ته ڪھاڻي پوري ڪرڻ کان اڳ ئي ٿڪجي ننڊ کنيو وڃي. هي ڪھڙي ماجرا! روايتي ڪھاڻي پڙهندي يا ٻڌندي ته ڪا نه ڪا رڳ ڦڙي پوندي آهي ۽ ننڊ ڦِٽي پوندي آهي. بدر سان ذڪر ڪيم ته چيائين ته ڪي ڪھاڻيون شعور جي وهڪري ۾ لکيل آهن. اهو لاشعور ۽ شعور جو وهڪرو اسان ننڍي هوندي شاگرديءَ جي زماني ۾ ايل ڊبيلو هاسٽل (پوءِ جناح ڪورٽس) ۾ وڏن اديبن ۽ دانشورن کان ٻڌو هو. ٻيو به گهڻو ڪجهه کانئن ٻڌو هو مثلاً تصوراتي ادب ۽ ماديت پرست ادب، خيال ۽ مادو وغيره. بس اولڙا جهٽياسون پر خبر ڪانه پئي ۽ نه ئي تهه تائين پهچي سگهياسون. جيتوڻيڪ اڳيان به ڍنگ اديب ۽ دانشور هئا، حشو ڪيولراماڻي، ڪيرت ٻاٻاڻي، جمال الدين بخاري، محمد ابراهيم جويو، سوڀو گيانچنداڻي ۽ ٻيا. اياز ۽ رسول بخش پليجو ذهين هئا. انهن کي ڪو هڙ پلئه پيو هجي ته شڪ ناهي باقي مون پارا ڪيترا ڪوئي کي هريڙ ملڻ جي مصداق هئاسين، پر بدر جڏهن اهڙيون ڳالهيون ڪيون ته ڪن کڙا ٿي ويم. هن يار ته جيل ۾ گهاريندي بنا لائبريري ۽ ريفرنس بوڪس جي، هيڏو سارو ڪتاب ادبي تنقيد جو جائزو لکي ڇڏيو جنهن ۾ سڀ ادبي اڀار هومر کان وٺي هيمنگوي ۽ ٽي ايس اليٽ تائين، زير بحث آڻي ڇنڊي ڇاڻي صاف ڪري رکيا. اسان ته انهن کي رڳو ڇهي سگهيا هئاسون. پوءِ پروڙيم ته اڄڪلهه جا نوجوان اديب نه رڳو محنتي آهن پر پڙهن ڪڙهن ۽ سوچن ٿا.
ڪھاڻيون پڙهي ڏٺم ته ماٺ لڳي ويم. هي سادو سودو نهٺو، بردبار نوجوان، منڇر جي ماٺار جھڙو پنهنجي اندر ۾ ڪو جوالا مکي کنيو پيو هلي. خبر ناهي سيني ۾ ڪھڙو سورن جو سمنڊ کنيو وتي جو جوارڀاٽا مهل به سياري ۾ هلڪڙين ڇولين وارو بحر پيو پسجي. مار! هر ڪھاڻي جوالا. چوي پيو ته ”سنگ نٽهڻ اُس ۾ پچندا آهن ۽ ذهن ڏکن جي کوري ۾!“ الائي ڪھڙي ڏکن جي کوري مان پچي نڪتو آهي. پاڻ ئي چوي ٿو ته ”ڪن سرلا ۽ نگاهون عقاب ٿي ويون!“ بيشڪ ماڻهو جڏهن ڀونءِ سان ناتو جوڙي ٿو ته ايئن ٿئي ٿو. ڪروڙين ساهن جا سهڪا ۽ سڏڪا ڀونءِ مان منتقل ٿي هينئين ۾ پيهي وڃن ٿا. دونهين ۽ ڌڌڙ ۾ ڳيرن جا ساهه به ٻوساٽجي ٿا وڃن ۽ اهي به پر ڦڙڪائڻ ٿا لڳن. ٻيو ڪن به ڇا- ڪجهه ته ڪندا. رڳو هڪڙي ڪھاڻي ٻوساٽ پڙهي ايئن ٿو لڳي ڄڻ ته سڄو گورڪيءَ جو ناول مدر (ماءُ) ڪوزي ۾ بند ڪيو ويو آهي. اهو ڪمال صرف بدر کي ئي حاصل آهي. طبعيت ئي اهڙي ڌيرج ۽ ڌماڪي واري اٿس.
مان پاڻ کي صوفي سمجهندو آهيان. ڪلفت، ڪدورت نفرت کان دور، هر ساهواري سان محبت ۽ محبت جو اظهار خدمت! پر مڃڻو پويم ٿو ته بدر مون کان به وڏو صوفي آهي. وٽس جلال، ويڙهاند ۽ قلندري سڀ ڪجهه آهي. حق جو تلاشي آهي. ”ڳولهيان ڳولهيان ... شال مَ ملان هوت“ واري ڪيفيت اٿس. لوچ سان ٽمٽار آهي. الله ڏينهن ڏئيس.
جمال ابڙو
سومر 2 نومبر 1992
ڪراچي