جڏهن گورک جو رستو کليو ....

جڏهن گورک جو رستو کليو ....
اها 14 آگسٽ 1996ع هئي، جڏهن سيوهڻ ڊيولپمينٽ اٿارٽيءَ گورک تائين رستو ڪڍڻ واري پنهنجي ڪاميابيءَ جو جشن پاڪستان جي 49 سالگرهه سان جوڙي ايئن ملهايو جو اهو سنڌ ۾ 14 آگسٽ جي حوالي سان سرڪاري سطح تي وڏي ۾ وڏو واقعو بڻجي پيو. سيوهڻ ڊيولپمينٽ اٿارٽيءَ ان ڏينهن تي ڪراچيءَ کان گورک تائين موٽر سائيڪل ريليءَ جو اعلان ڪيو هو.
قائداعظم جي مقبري وٽ، 14 آگسٽ تي صبح جو ڊوڙ لاءِ تيار موٽر سائيڪلون گورک تي پهچڻ لاءِ ڄڻڪ هٿن مان پئي ويون. سنڌ جي ٻهراڙين، ڪراچي شهر، پنجاب ۽ بلوچستان جا نوجوان موٽر سائيڪل سوار پنهنجن پنهنجن مشيني گهوڙن جي هينڊلن ۾ ايئن هٿ وجهيو ويٺا هئا ڄڻ اهي منهن زور گهوڙا گورک چوٽي سر ڪرڻ لاءِ بي تاب هجن ۽ شهسوار پوري قوت سان انهن جون واڳون ڇڪيو ويٺا هجن.
جيتوڻيڪ اڃا سيٽي نه وڳي هئي، پر ڪي ڪي موٽر سائيڪلون اوچتو ڊوڙي اڳتي نڪري ٿي ويون، ڪي ته هڪ ڦيٿي تي ايئن اڀيون ٿي پئي ويون ڄڻ ڪنهن ضدي گهوڙي اڳيان سنب مٿي کنيا هجن! ... ۽ پوءِ سيٽي وڳي، اکڇنڀ ۾ ميدان صاف ٿي ويو! پر، موٽر سائيڪل سوار گورک پهچي نه سگهيا. اها ڊوڙ 2500 فٽ اوچي بڊي جبل تي ٺهندڙ نئين شهر وٽ ختم ڪئي وئي. ’ موٽر سائيڪل ڊوڙ انتظاميه‘ کي خطرو محسوس ٿيو هو ته ڪٿي نوجوان موٽر سائيڪل سوار ۽ سندن موٽر سائيڪلون کيرٿر جبل جي ڪرنگهي تان ڊوڙ پائڻ مهل بولاٽيون کائي وڃي کاهين ۾ نه پون! پر سرڪاري طور چيو ويو هو ته ”اوڏانهن امن امان جي حالت ٺيڪ ڪونه آهي!“
ڀلي ته نوجوانن گورک کي للڪاريو هجي، کيرٿر به ڄڻڪ سندن چئلينج قبول ڪري چپن ۾ مـُرڪي رهيو هو. اڪثر موٽرسائيڪل سوارن هن ڊوڙ دوران سپر هاءِ وي تي ڄامشوري تائين ۽ پوءِ انڊس هاءِ تي، سيوهڻ تائين جنهن ڇڙواڳيءَ جو مظاهرو ڪيو، ان سان SDA وارن کي اندازو ٿي ويو هو ته کيرٿر انهن جوانن کي کڻي کڻي اڇلائيندو ۽ جيڪڏهن هيءَ راند جاري رهي ته ميلو ماتم ٿي ويندو.
سيوهڻ تي ئي اعلان ڪيو ويو ته هيءَ ڊوڙ بڊي جبل تي ختم ٿيندي جيڪو اتان چاليهارو کن ڪلوميٽر آهي. ڪن ٿڪل سوارن اطمينان جو ڊگهو ساهه کنيو ته ڪِن کي ڳالهه ڪونه وڻي. ٽنڊي رحيم جو هڪ نوجوان جمالي جنهن پنهنجي ڳري موٽرسائيڪل تي هن ڊوڙ ۾ حصو ورتو هو ۽ ڊوڙ جي سڀني مرحلن ۾ سڀني کان اڳتي ٿي نظر آيو، چئي رهيو هو، ”اسان جو ته هي مُلڪ آهي، ڀلي گورک تائين ريس پڄائين ته جيئن خبر پوين ته سنڌ ۾ به جوان آهن!“ پر هن جوان کي ريس جي پُڄاڻيءَ مهل اهو چئي ڊسڪوائليفاءِ ڪيو ويو ته هن ٻين کان اڳ ضرورو ڪڍيو هو پر هن ريس لاءِ مقرر ٻيا ضابطا ٽوڙيا هئا.
جيئن ته هيءَ هڪ راند هئي ۽ ججن جي فيصلي کي چئلينج ڪرڻ جي گنجائش ڪونه هئي، ان ڪري جمالي صاحب عدالت جو دروازو کڙڪائي نه سگهيو، نه ته هن جو پڪو ارادو هو ته عدالت ۾ وڃي ۽ پنهنجو حق وٺي!
سيوهڻ ۾ جيئن ئي اعلان ڪيو ويو ته ’موٽر سائيڪلن جي ڊوڙ بڊي تي ختم ٿيندي،‘ اسان فيصلو ڪيو ته وقت وڃائڻ کانسواءِ پنهنجي منهن گورک جو رخ ڪجي. گورک چوٽي سيوهڻ کان ٺيڪ 150 ڪلوميٽر پري هئي. هن کان اڳ اسان چوٽيءَ تائين سفر ۾ ٻه ڀيرا ناڪام ٿي اڌ مان موٽيا هئاسون، هاڻي جڏهن اوستائين جيپ جو ڏکيو ۽ خطرناڪ سهي پر هڪ رستو تيار ٿي چڪو هو ۽ اسان اتي پهچڻ جي نيت سان سيوهڻ تائين پهچي چڪا هئاسون، اڌ مان موٽي وڃڻ مهڻي جي برابر هو.
سيوهڻ ڊيولپمينٽ اٿارٽيءَ جي ڊائريڪٽر جنرل بشير انصاريءَ جنهن وڏي جفاڪشي ۽ پنهنجي ٽيم سان کيرٿر جي لَڪن، پٺاڙن، ڪلهن ۽ ڪرنگهي کي ٽُڪي انگڙ وانگر لاهين چاڙهين وارو پيچرو تيار ڪرايو هو، اسان سان تعاون ڪيو. شام جو ساڍي ڇهين لڳي هڪ جيپ ۽ ٻه فور ويل پڪ اپس گورک ڏانهن ڪاهي پيون. هيءُ سفر ڏهه ڪلاڪ جاري رهڻو هو. ٻه ڪلاڪ ٽنڊي رحيم تائين، باقي اڳتي.
سج، جلدي لهي ويو ۽ هر شئ تي اونداهيءَ جو ڪارو رنگ چڙهي ويو. هر منظر اک کان گم ٿي ويو. پر، هي منظر منهنجا گَري جبل تائين ڏٺل هئا. گرو جبل جتي، جنوري 1992ع ۾ اسان جي ڪشادي جيپ جا ٻه ٽائر هڪٻئي پٺيان برسٽ ٿي پيا هئا ۽ اسان، نه اڳتي وڌي پئي سگهياسين ۽ نه پوئتي هٽي ٿي سگهياسين.
جبل، جبل آهي. ان جي آڏو ڪا به حجت نه هلندي آهي. جبل ۾ سفر ڪندڙ هر قافلي کي جبل جي حڪم موجب هلڻو، ترسڻو يا پوئتي موٽڻو پوندو آهي. موٽ جو رستو ڏيڻ به جبل جو صوابديد اختيار آهي. 1992ع ۾ ڪجهه دوستن لاءِ اهو نئون تجربو هوندو پر جبل جا اصول اسان کي ياد هئا ۽ ڪڏهن به نه وسرندا. شاهه لطيف ايئن ئي ته ڪونه چيو ته، ”واڪا ڪنديس وو! مون سين جبل ٿو جاڙون ڪري!“
14 آگسٽ 1996ع واري هن سفر ۾ انور پيرزادو اڪثر سفرن وانگر هن سفر ۾ به منهنجو ساٿي هو. اسان وٽ ان لحاظ کان وقت ڪونه هو ته اخبار جي نوڪريءَ ۾ گُسائي نٿو سگهجي. اسان وٽ فقط ٽي ڏينهن هئا، هڪ چوڏيهن آگسٽ جو موڪل وارو ڏينهن ۽ ٻه ٻيا. 14 آگسٽ جو سج ته سيوهڻ وٽ ئي لهي چڪو هو. گورک تائين پهچڻ ۽ شيڊول موجب موٽڻ فقط تڏهن ممڪن هو جڏهن رات ۽ ڏينهن جي فرق کانسواءِ سفر جاري رکجي (ان شرط سان ته جبل به اهڙي اجازت ڏئي).
مختصر قافلو، اولهه رخ ۾ جهانگارن باجارن کان ٿيندو، نُڪو بٺي، ڪائي (بڊو) کان ٿيندو گاجي شاهه ۽ ٽنڊي رحيم وٽ پهتو. اهي سڀئي ماڳ آرڪيالاجيءَ جي لحاظ کان ڏاڍا اهم آهن. ٽنڊي رحيم پريس ڪلب جي صحافين عباس جنگواڻي ۽ ٻين وٽ گورک ڏانهن ويندڙ رستي تي هلندڙ ڪم جون ڪافي سنهيون ٿلهيون خبرون هيون، البت کين شڪايت هئي ته SDA وارن مقامي صحافين کي بنهه نظر انداز رکيو آهي. ”ڪم دوران فلاڻي جاءِ تي هيترا ڏينهن مشينون کريون پيون هيون ... فلاڻي مزدور جي حياتي وئي، فلاڻي کي زخم رسيا ...“ سنڌي صحافي ديس جي ترقي ۽ مقامي ماڻهوءَ جي ڀلائيءَ جي سوال تي ڪابه سودي بازي ڪري نه سگهندو، ’درد جو رشتو‘ جو ٿيو!
گورک جي ترقي ڪهڙين حالتن ۾ ٿي رهي هئي؟ سال 1994ع ۾ جڏهن سنڌ جي تڏهوڪي وڏي وزير سيد عبداالله شاهه سيوهڻ ڊيولپمينٽ اٿارٽيءَ لاءِ ڪُل ڏهه لک رپيا رليز ڪيا، تڏهن گورک جي ترقيءَ لاءِ ڏاڍو پُرجوش هو. پر اهو جوش گورک جي ترقيءَ لاءِ مخصوص ڪيل هڪ لک رپين جي ’ڪثير رقم‘ مان ظاهر هو. انهن ڏينهن ۾ موٽر رڪشا جي قيمت به ڏيڍ کان ٻه لک رپيا هئي. ان رقم سان گورک جي ترقي ڪيئن ممڪن هئي؟ اٿارٽيءَ ٻيو رستو ڳوليو. بنيادي خيال اهو رکيو ويو ته گورک تائين رسائي ممڪن ڪري، نجي شعبي کي دعوت ڏجي ته ”اچي گورک ته ڊيولپمينٽ ڪريو جنهن لاءِ اٿارٽي نجي شعبي کي مدد ڏيندي.“
في الح