حسين شاهه ڪوٽيرو (ريڪ مقدس دائرو)

�اءِ اولهه ۾ ٽن قبرن جي، جيڪي سنوت ۾ ٺهيل آهن ۽ مرڪزي قبر کان نڪرندڙ پيچري جي سامهون ۽ سڌيون آهن. دائري جي ٻاهران اوڀر ڏکڻ ڪنڊ وٽ هڪ اڏاوت آهي، تنهن جو ٻه ڀِتيون (؟) گوني ڪنڊ ۾ ملن ٿيون. هي ٻه پاسِي اڏاوت ڏسڻ ۾ اهڙي اجهي يا اوٽ جهڙي آهي جتي شايد جنازي جو مذهبي يا سمجي ريتون رسمون ادا ٿينديون هجن. هي ماڳ ڪنهن گهڻي نمايان هنڌ تي نه آهي البت آس پاس واري زمين کان ڪجهه مٿانهينءَ تي آهي، جنهن جي سطح ڪافي سڌي آهي ...

اڏاوتن جي وچ ۾ توڙي آس پاس ۾ گهڻي ڳولا جي باوجود به ٻي ڪا اهڙي شئ هٿ ڪانه آئي جا هنن آثارن بابت ڪنهن به قسم جي وڌيڪ ڄاڻ ڏيڻ ۾ مددگار ٿئي ها. البت هڪ قبر جي پاسي مان (هڪ جي پاسي مان) گنگهرو هٿ آيو جيڪو شايد اتي چرڻ لاءِ ايندڙ مال مان ڪنهنجي ڳاني مان ڇڄي پيو هجي. هن قسم جون يا هن سان ملندڙ جلندڙ ڪي ٻيون اڏاوتون ڪوهستان ۾ ڪن ٻين هنڌن تي به موجود آهن ... (نئين زندگي، آڪٽوبر 1992). بخاري صاحب اهڙيون اڌ درجن ٻيون اڏاوتون 1991ع ڌاري ڪرچات ويندي هڪ اهڙي پيچري سان ڏٺيون آهن جيڪو عام استعمال نٿو ٿئي.



کُڏي -1 پٿري دائرو (Khudi -1 Stone Circle)

ديهه ريڪ اڃا جاري هئي. هي پٿري دائرو ريڪ کان ڪرچات واري رستي تي کاٻي پاسي هو جنهن ۾ ڪُل 22 پٿري تونڪ کتل يا ڊهي پيل حالت ۾ هئا. دائري جو گهيرو تقريباً 50 ميٽر ۽ قطر 18 ميٽر هو. هر ٻن پٿرن جي وچ ۾ فاصلو تقريباً 1.8 ميٽر هو. دائري ۾ کتل پٿرن مان وڏي ۾ وڏو پٿر 2.42 ميٽر اوچو ۽ 0.82 ميٽر ويڪرو آهي.

ماڳ کڏي _1 پٿري دائري تان اسان سواءِ يارهين لڳي واندا ٿي چڪاسين. سفر وري شروع ٿيو. اڃا ٿورو ئي اڳتي وياسون ته بخاري صاحب وري دانهن ڪئي، ”هي ڇا آهن؟ بچيو بيهو! ها بس!“



کُڏي_ 2 مقدس دائرو (Khudi -2 Sacred stone Circle)

هي ماڳ ظهار ظهور ’حسين شاهه جي ڪوٽيري‘ جي طرز جو هو، ڄڻڪ ساڳئي عقيدي وارن ساڳئي مقصد لاءِ هڪ ٻيو ’مقدس دائرو‘ ٺاهيو هو. دائري جو اندريون قطر 13 ميٽر ۽ ٻاهريون قطر 18 ميٽر هو. اڍائي ميٽر ٻٽي ديوار ۾ هن اڏاوت جو دروازو به ٺيڪ اتر – اوڀر ۾ هو. البت ٻي ڪابه اڏاوت دائري اندر يا ٻاهر موجود ڪونه هئي. ممڪن آهي ته محتاط کوٽائي ٿيڻ سان ڪو آثار ظاهر ٿي پوي. هي ماڳ به ريڪ کان ڪرچات ويندڙ رستن تي ساڄي پاسي ۽ ڪي قدر وارياسي زمين ۾ دٻيل هو.

هنن مقدس دائرن بابت اسانجو ابتدائي خيال هو ته اهي ڪي نيم مذهبي سرگرميءَ جو حصو ٿي سگهن ٿيون. منهنجي ذاتي خيال ۾ اهي مڪمل طور مذهبي طرز جون اڏاوتون هيون جنهن ۾ ڪا قربانيءَ جي رسم به ٿي سگهي ٿي. ٿي سگهي ٿو ته اتي تدفين کان اڳ جون رسمون ادا ٿينديون هجن. موت جي رسم به ته نيٺ مذهبي سرگرمي آهي. پر اهي سڀ اندازا آهن. ٿي سگهي ٿو ته اتي سالياني يا مقرر وقتن تي رسم ادا ٿيندي رهي هجي.

اڄ پٿري دائرن جي دريافت ايتري تيزيءَ سان ٿي رهي هئي جو انهن تي ڳالهه ٻولهه جو وقت ئي نه پيو ملي. ”اسان جيڪو کُڏي_ 2 پٿري دائرو ڏٺو ان ۾ وچ تي ڪجهه به ڪونه هو، فقط هڪ دائرو ٺهيل هو. کُڏي _1 جا پٿر به ڪريل هئا يا ختم ٿي ويا هئا پر پاڻ جڏهن سَري – مول هلنداسون ته اتي توهان کي پٿر ملندا. اهي بهتر حالت ۾ بيٺل ملندا پر ڪجهه پٿرن تي مٿان پاسيرا پٿر به رکيل آهن. جيئن ٻن ٺلهن تي سَردري وانگر صليب رکيل هجي!“ بخاري صاحب اڳتي Stonehenge جهڙي ڪنهن پٿري دائري جي موجودگيءَ جو اشارو ڏنو.

ساڍي يارهين لڳي ڌاري اسان سَتي ڍورو ٽپياسون جيڪو ديهه ريڪ کان تؤنگ واري پاسي ويندي ٻنهي ديهن جي دنگ تي آهي. هي زمينون ڏاڍيون ڀليون آهن پر پاڻيءَ جي شديد کوٽ! اسانجي ساڄي هٿ تي جبل جو نالو چانڊام هو، ان کان مٿيون جبل کيرٿر آهي پر اسان جي سامهون يا کاٻي پاسي جبل جو نالو دُنبار هو. ملڪ جهنگ ٻيلو لڳو پيو هو ڄڻ ته جبل هئو ئي ڪونه! سِڌا پَٽ ۽ عاليشان وڏا وڻ!



دنبار گبربند:

تؤنگ اڃا پري هو. هڪ هوٽل ڏسي اسان لڙي پياسون. چانهه گهري سون. دڪان جو مالڪ وريام ڇُٽو پٽ جهنڊو ڇُٽو هو. حال احوال ڏيندي وريام ويجهو ئي هڪ گبربند سلسلي جو ذڪر ڪيو. هن سلسلي۾ گهٽ ۾ گهٽ پنج گوربنديون ٺهيل هيون. اسان ڏسڻ جو شوق ڏيکاريو ته وڏي خوشيءَ سان تيار ٿي ويو. هڪ همراهه کي گهر موڪليائين ته مهمانن لاءِ ماني ڪري وٺو. پوءِ ِ دنبار سلسلي جي لُنڊيءَ ڏانهن جيپ جي رستي سان وٺي هليو.