حيدرآباد

حيدرآباد



سنڌوءَ جي هُن پار حيدرآباد جو شهر آهي. حيدرآباد، سنڌ جي دل ۽ صوبي جو ٻيو نمبر وڏو شهر اڄڪلهه سنڌي مهاجر وڳوڙن ۾ رتوڇاڻ تي نڍال ٿي پيو آهي. جڏهن 1768ع ۾ غلام شاهه ڪلهوڙي هن شهر جو بنياد وڌو تڏهن هڪ دعا قلعي جي دروازي تي هڻائي ڇڏي هئائين، ”يا رب اجعل هذا بلد امنا“

”اي رب هن شهر کي امن وارو ڪر!“

پر هن شهر جي تاريخ ۾ امن ٿوري ٿوري وقفي سان ڦِٽندو رهيو. ان دعا مان قلعو ۽ شهر ٺهڻ جي تاريخ سن 1768ع ڪڍي وئي آهي.

اهو 59_1758ع جو جاگرافيائي واقعو هو، جڏهن سنڌوءَ پنهنجو وهڪرو ڦيرايو. ان کان اڳ درياهه، هالا کان نصر پور طرف وهندو هو. ڪلهوڙن کي مغل، پٺاڻن ۽ ايرانين به ايترو تنگ نه ڪيو هوندو، جيترو سنڌوءَ ڪيو. هُو پنهنجي دور ۾ لڳ ڀڳ هر وقت پنهنجيون گاديون بدلائيندا پئي رهيا. نيٺ هڪ ڏينهن (1758ع ڌاري) درياهه پاڻ فيصلو ڪيو ۽ هالا وٽان سکر ڏکڻ ڏانهن سفر شروع ڪيائين. ان ئي وقت سنڌوءَ جو وهڪرو گدو بندر وٽان جاري ٿيو ۽ ان جو هڪ ڦاٽ ڦليليءَ جي صورت ۾ حيدرآباد جي اتر کان ڦٽي هليو.

ان جا گرافيائي واقعي کان پوءِ حيدرآباد جي ٽڪريءَ جي اهميت وڌي وئي. هاڻي ٽڪري کان اولهه طرف درياهه جو وهڪرو فقط چار ميل هو ۽ اوڀر ۾ ڦليلي ڦاٽ جو وهڪرو هڪ هزار کن قدم پري هو. ڦليلي ڦاٽ مان هڪ واهه ڦٽي حيدرآباد واري ٽڪريءَ جي ڏکڻ وٽ، جتي هاڻي پڪو قلعو آهي، پهتو ٿي. هيءَ ڪنهن شهر لاءِ ڏاڍي محفوظ جاءِ هئي. غلام شاهه کي ان کان بهتر ڪا به جاءِ ملي نه ٿي سگهي. ان کان اڳ هن ڊسمبر 1758ع ۾ اورنگا بندر ويجهو، گُجي جي بستيءَ تي شاهه ڳڙهه نالو رکيو ۽ پوءِ اتي ۽ سامهون بند ٻڌائي، ان جو نالو شاهه بندر رکيائين اهل عيال آڻي رهايو هئائين. پر درياهه وري پنهنجو ٻيو رستو ورتو. اهڙي 59_1958ع ۾ نصر پور وارو پراڻو وهڪرو جيڪو هالا کان شروع ٿي ڏکڻ اوڀر پئي وهيو، سڪي ويو. اهو ستر ميل وهڪرو هو. سنڌوءَ آخري وهڪري وٺڻ کان اڳ لڳاتار ڪيئي سال مسلسل وهڪرا بدلايا هئا.

جڏهن 1768ع (1182 هجري) ڌاري غلام شاهه ڪلهوڙي حيدرآباد تي قلعو ٻڌائڻ جو فيصلو ڪيو، تڏهن هڪ واهه ڦليلي کان قلعي تائين پئي آيو. قلعو فقط ٻن مهينن ۾ ٺهي راس ٿيو. ان واهه کي اڳي فقط ’واهه‘ سڏيندا هئا پر انگريزن جي وقت ۾ ان کي ’ڊومڻ واهه‘ سڏيو ويو. ان واهه ۾ ٻيڙيون هلنديون هيون، جيڪي قلعي جي ويجهو مال لاهينديون چاڙهينديون هيون. اڄڪلهه ان واهه جي حيثيت حيدرآباد جي گندي نالي واري آهي. جنهن مان شهر جو ڪِنو پاڻي خارج ٿئي ٿو.

1843ع ۾ حيدرآباد جي آبادي ويهه هزار ماڻهن تي ٻڌل هئي جڏهن ته 1808ع ڌاري به 15000 کن هئي. غلام شاهه ڪلهوڙي کان سواءِ ٻين ڪلهوڙن حيدرآباد کي گهٽ اهميت ڏني پر جڏهن مير فتح خان 1789ع ڪلهوڙن کان سنڌ ڇڏائي، ان کان پوءِ حيدرآباد اوج طرف وڌيو. اهو ئي وقت هو جڏهن گدو بندر به ٺهيو.