خواب ۽ خيال

نقاد! تو ته ان ڪلام کي به ”لفاظي“ چيو هو، جيڪو ”حڪم لافاني“ ۽ ”ازل جو آواز“ هو. تو ته چِٽن لفظن کي به ”خواب“ ۾ ٻُڌل ڳالهيون پئي سمجهيو، تو تي ڪهڙي ميار!
اي داناءَ! آئون تنهنجي لاءِ معاملو آسان ڪري ٿو ڇڏيان، ۽ چوان ٿو ته هِي منهنجا ”خواب ۽ خيال“ آهن، جيڪي الائي ته ڪنهن منهنجين اکين ۾ ڀريا آهن ۽ زبان سان چوايا آهن. تون بي ڌڙڪ انهن کي به ”لفاظي“ چئي ڇڏ!


•
توکي عجب نه ٿيڻ گهرجي ته ڪالهه جون اوچايون، اڄ هيٺاهيون ڇو نظر اچڻ لڳيون آهن! تون جبل جي پاڙ ۾ بيهي ڏسندين ته فقط بلنديون نظر ايندءِ، پر، جڏهن اتاهين تان بيهي ڏسندين ته فقط وسعتون ئي وسعتون ڏسندين! انڪري پريشان نه ٿيءُ، هيءَ به اها ئي ڳالهه اٿئي جيڪا مون ڪالهه پئي چئي. جيڪڏهن اعتبار نه اچئي ته مٿي جبل تي چڙهي اچ. منظر ۽ نظر ساڳي ڳالهه آهي يا نه؟ اهو سمجهڻ لاءِ سانوڻيءَ جي لهرن ۾ لڙهي ڏس، ڪناري تان بيهي لهرون ڏسڻ ۽ لهرن ۾ لڙهڻ جو فرق پاڻهي معلوم ٿي ويندءِ!


•
جنهن خواب ڏسڻ ڇڏي ڏنا، سو مري چڪو، ۽ جنهن خواب وڃايا سو پاڻ وڃائجي ويو.


•
اي نوجوان! جيڪڏهن تون هِن واٽ تي هلڻ لاءِ منهنجي قبر تي دعا لاءِ آيو آهين ته منهنجي هيءَ ڳالهه غور سان ٻڌ! هن پنڌ ۾، جبل جهاڳيندي ڪڏهن ڪڏهن مون سان ٿوهر به گڏجي ٿي هليا، جڏهن، کيرٿر جي هڪ اڀي لڪ ۾، ڪنهن پاهڻ پاسي نِڍال ٿي ڪِري پيس ۽ وڏي اڃ اوتجڻ لڳي، تڏهن مون ڏٺو ته قافلي وارن لڪ لنگهندي، مون ڏانهن اوپرن وانگر ٿي نهاريو، آديسي ڪنهن لاءِ بيهندا ناهن. ڪو به ڪنهنجي مدد لاءِ اچي نه سگهندو آهي. مون ويندڙ قافلي کي دعا ڏني. اتي ئي، ان ڇِپ جي پاسي ۾ آخري هِڏڪيون ڏنيون، ۽ ٻاروچن تان ٻوجهو لهي پيو!


•
تون وحشتن سان شايد ان خوف کان نٿو وڙهڻ چاهين ته متان ان ويڙهه ۾ تون مري پوين ۽ تنهنجا ٻچا رلي وڃن، پر آئون ان اميد تي وڙهيو آهيان ته ڪاش اسان جو ايندڙ نسل انهن وحشتن کان بچي سگهي، جن مان اسان لنگهي رهيا آهيون.



•
اي نوجوان! آئون به سڄي رات ڪنهن حسينا ڏانهن خط لکان ٿو، ۽ پڙهان ٿو ... پر، سج اڀرڻ کان پهرين ڦاڙي ساڙي ڇڏيان ٿو. الائي ڇو ٿو لکان ۽ الائي ڇو ٿو ڦاڙيان ۽ ساڙيان! اندر ۾ ڪا ته وحشت آهي جو پنهنجو پاڻ کي پرچايان ٿو، ڪو ته سڪون آهي اهي خط ڦاڙڻ ۽ ساڙڻ ۾! ڄڻ ته پنهنجو ئي وجود جلايان ٿو ۽ ٻاريان ٿو.


•
منهنجو قلم تنهنجو ذڪر نه ڪندو، منهنجو توکان اهو ئي انتقام آهي.


•
ڪيڏو نه بي وقوف آهين جو سڄي عمر پاڻ کي پرچائڻ ۾ وڃائي ڇڏيئه، ۽ سمجهندو رهين ته ڪا ڪائنات تخليق ڪري رهيو آهين! تون شداد جو بهشت جوڙي رهيو هئين. تون ته نه شاهه آهين، نه گدا! تون ڇا اڏڻ ۾ لڳي ويو آهين؟ جيڪڏهن تو لاءِ ممڪن هجي ته پنهنجي حياتيءَ ۾ ئي پنهجي قبر ۽ ان تي ڇٽي اڏي وڃ! پر ڪير ٿو ڄاڻي ته تنهنجي مٽي ڪٿان جي آهي ۽ تنهنجي هٿان اڏايل ان ڇٽيءَ هيٺان ڪير ابدي ننڊ ڪندو؟ ڇا توکي خبر آهي ته شاهه رڪن عالم جنهن مقبري ۾ آرامي آهي، اهو ڪهڙي حاڪم پنهنجي لاءِ ٺهرايو هو؟


•
هڪ صوفي ۽ هڪ پاڪباز ۾ اهو ئي فرق آهي، جيڪو هئڻ گهرجي. ڪو ڏينهن رات زهر پيئي ٿو، ۽ هن جوخمار لهي ئي نٿو؛ ۽ ڪو انگور جي رس جو هڪ پيالو پي نٿو سگهي ۽ اُلٽيون ٿو ڪري.


•

اي پرين! اڄ الائي ڇو دل گھٻرائي رهي آهي. ڇا ايئن ٿي نٿو سگهي ته تون اڄوڪي رات خواب ۾ اچي ملين!
ڏس! هـُو چنڊ اڄ ٻٻرن جي مٿان اڀريو آهي، ۽ ڇَر اداس آهي. ڇا ايئن نٿو ٿي سگهي ته تون اها اداسي ختم ڪرڻ لاءِ هِن ڪنڌيءَ تي اچي ٽِلين!؟


•
خدا ڪري ته ٿر تي سدائين مينهن وسندا رهن. تون نه آهين ته آئون پاڻ کي ڪنهن سُڪل ٿوهر جهڙو محسوس ڪري رهيو آهيان.


•
اي سائين! ڪڏهن ته اسان جي به ڪا ڳالهه کڻي رکو ! دل جو نه سهي، درد جو ئي رستو رکو، حياتيءَ جو نه سهي، پَل اَپل جو سهي!

•
مان باک ڦٽيءَ جو هتي ڪجهه رکي ويندو هان! ڪي يادون، ڪي جذبا، ۽ ڪي پيار ڀريون خواهشون! ڪو ماڻهو انهن کي گل چوندو آهي، ڪو دل، يا خواب ڦِٽل سڏيندو آهي! تون انهن جذبن کي ڪهڙي نگاهه سان ڏسين ٿو، اهو تون ڄاڻ! آئون پنهنجيون خواهشون تنهنجي چائنٺ تي رکندو رهندس.



•
جيڪڏهن مور هن رڃ مان نڪتا ته مري ويندا. شهرن ۾ هنن جو ساهه ٻوساٽجي ويندو. هنن کي نه ڇيڙيو، هي هنن جو مسڪن آهي، اڃايل مسافرن جو قافلو هن نخلستان ۾ گهڙي کن جي آرام لاءِ پهچڻ وارو آهي. بس پهچڻ وارو آهي، هوڏانهن ڪن ڏي، پورب کان مست فقيرن جون نفيلون ٻيون ٻڌجن. ڇا اڃا به تون پڇندين ته هنن مورن جو ۽ مست ملنگن جو پاڻ ۾ ڪهڙو تعلق آهي.


•
اي طاقت جي نشي ۾ بد مست هوا ڪجهه هوريان گُهل، هوريـان. ڊيل وانگرآهستي، اڃا آهستي. منهنجو محبوب اڃا تازو ئي هتان پيرڙا گهمائي ويو آهي. انهن قدمن مان مون کي ماڳ جي خوشبوءِ اچي ٿي، مون کي منهنجو ماڳ درشن ٿئي ٿو، مهرباني ڪر، اهي نشان نه ڊاهه! هوريان گُهل، هوريان، اڃا هوريان.


•
اڙي ســـج! ايـــڏو تـــڪـــڙو نه ٿيءُ. وڏي سڃ آهي. ٿورو ترس ته آئون اُڪري وڃان. صحرا ۾ هي چنڊ ۽ تارا منزلن جو ڏس پتو ڏيندا آهن پر آئون اڻڄاڻ آهيان، ۽ انهن جا ڏس پتا نٿو سمجهان.


•
اڙي پَٻ! پانڌين کي ڏسي کـُڙيـون نـه کڻ، اوچو نه ٿيءُ. مون کي رستو ڏي، منهنجو سونهون ٿيءُ ته ڇـمـرن مٿـان اڏري وڃــان!


•
ترس! پاتـڻـي، تون به اٻهرو نه ٿيءُ. ٻَيــڙِي نه ٻڌ . هي سڃا مسافر! پرئين پار ويندا، سندن منزل تمام پري آهي، ۽ توکي پنهنجو ڌرم نڀائڻو آهي.


•
ڪالهه محفل ۾، ڪنهن چيو ٿي ته ”دوستي جــُوئا آهي“ مون به صحرائي سانت ۾ اڪثر هنڌن تي سڏڪا ٻڌا آهن. اهي وئراڳي ويساهه جا ڪٺل ٿي لڳا ... شايد هيءَ سڄي دنيا ويساهه گهاتڪ آهي. هاڻي به ڏس جڏهن سنڌي ماڻهن درياهه بادشاهه کي گلن جي ڀيٽا ڏيئي دعائون گهريون، ۽ درياهه بادشاهه سندن اٿاهه محبت جي موٽ ۾ اٿل کاڌي، تڏهن ڪيڏا سارا ماڻهو بي گهر ٿيا، پر انهن ئي ماڻهن جا پاڙيسري، جيڪي سنڌي به هئا، ۽ قبيلي ڀائي به ، دوست به هئا ۽ گهر ڀاتي به، انهن ئي هنن بي گهر ٿيل ماڻهن جا گهر لٽياقافلا


•
شعور جو پنڌ ته اڻڄاڻائيءَ کان ڄاڻ طرف هوندو آهي، انڪار کان اقرار طرف هوندو آهي، ۽ جهالت کان تحقيق ڏانهن هوندو آهي. جيڪڏهن ڪو ماءَ جي پيٽان علم کڻي آيو آهي ته پڪ ڪو ولي الله هوندو.منهنجي لاءِ ته هي پنڌ دشـت ۾ سفر جهڙو آهي. ڇا هي پنڌ ايئن ئي، اڪيلي سر کٽائڻ ممڪن هو؟ انـڪـار کـان اقـرار تـائيـن ڪـنهـن جي ياد وک وک مون سـاڻ هئـي، اها ڄـڻ ته دعــا هئي، منهنجو تعويذ هو.



•
اي جبل ! هن ويران لڪ ۾ اوچتو ئي اوچتو هـــيءَ قــبر ڪـنهنجي ٺهي؟ فنا جي پنڌ ۾ اڄ ج�