خواب ۽ خيال

�ڳين جو قافلو ڪيڏانهن ويو هو؟



•
اي مهربان ! آئون حيران آهيان ته هن دشت ۾ جڏهن جڏهن آئون ٿڪجي نڍال ٿي ڪنهن هنڌ ڪِري ٿي پيس، تڏهن اهو ڪير شخص هو جنهن مون کي پاڻي ڀري پئي ڏنو، سخت ڪاڙهي ۾ ڪنهن اچي پاڇو پئي ڪيــو؟ هـن دشـت ۾ ته مون جهڙا ڪيئي ماڻهو الائي ڪٿي ڪٿي مئا آهن! ڇا انهن کي پاڻي ڪونه مليو هو؟ ڇا انهن تي مهرباني ڪانه ٿي هئي؟


•
دوستي فقيرن سان يار واويلا!
ٿاريلا! انهن سان، هر ڏينهن ٿوهر جهڙو گذرندو آهي.



•
اي دل ! مون ڀي ٻڌو آهي ته ڪو مستانو هتي وڃائجي ويو آهي. ماڻهو ته تنهنجو نالو ٿا کڻن. پر زخمي مون کي ڪيو اٿائون. هتي مـئڪــدي، منـدر، مـسيــت ۾ ڪٿي ڪـٿـي ٻيا به پاڳـل آهن.



•
هي ته گِـرنار جو گـل آهي، جيڪڏهن تون قبول نه ڪندين ته ڪو ٻيو صدا ۾ ڇنــي ويندو . ڪـو کڻي ويـو ته مون کان هـٿن مان ڦــُري کڻي وينـدو، ڪـو خريدار ملي نه ملي، ڪو سـِڪـايـل پـِنـي ويــنـدو.



•
هي گل آئون جنمن جي پنڌ ۾ پري کان کڻي آيو آهيان، تون ئي چئه ته صـديـن ۾ڪيـر ٿـو رهـي؟ ڪـيـر برهه ڪوٽ تائين وينـدو؟ ۽ ڪير تنهنجو مارڳ درشن ڪندو؟


•
هـن وِهاري تي ڪـا به، ڇِـتِ نـه آهــي جهـان پنـاهه ! پر يقين اٿم ته شـهـنـشـاهه جـي عـاشـقـن کـي اجهـو وڻـي وينـدو!


•
سڄڻ ! جيستائين حياتي آهي ، هي ديوانو هتي ئي، هن ڪنڀ تي پپر جي هيٺان تنهنجي نانءَ جي تسبيح پيو جپيندو ۽ تنهنجو ئي نالو چپن تي کڻي ويندو.


•
هن بي داد نـگر ۾ ڪهـڙيـون دانهـون ڪــجن؟ ڪنهن کي دانهن ڏجي؟ هر طرف منهنجي پنهنجي صورت آهي، هر چهرو منهنجو چهرو ٿو لڳي، ان مهل ڏاڍو شرمندو ٿيڻو پوندو، جڏهن ڪو سامهون آئينو رکـي ويندو. اي دل ! رت جا ڳوڙها ڳاڙڻ شايد تنهنجي ڀاڳ ۾ آهي.


•
ڀــــريءَ بــازار ۾ مــحــبوب جـــو نــــالو کڻان ته ڪيئن کڻان ؟ جيڪڏهن هن مست نالو کنيو ته سڄي شهر جي چپن تي ماٺ جي مـُـهر لڳي ويندي! محبوب جو نالو چـؤ واٽي تــي کڻجي به ته ڪـيـئن؟ احترام جي ڪا تقاضا آهي. اجايو ڪو نه ڪو بي وضو، با وضو بنـده خـُـدا ٻُـڌي ويـنـدو .


•
تنـهنجـا نيـڻ وڻـي ويـا آهـن. ســارا سـُـور پَن پَن ٿي ڇڻي ويـا آهـن.


•
اڄ موکيءَ جي ماٽـيءَ ۾ مئه ٿوري ٿي ڏسجي، شايد متارا اڳتي پنڌ لاءِ پاڻ ساڻ کـڻـي ويـا آهن.


•
سـناٽي ۾ وڏي گونج اٿـي آهي . ڌڻي! سڀ خـواب اڏري ويا آهن. انهن کي ڪڏهن واهيرا نصيب ٿيندا؟


•
اي دوست ! تـون ڀي پـٿر مـيـڙي وٺ، ڪو پوئتي ڇو رهي؟ ٻيا سـڀ هڻي ويا آهن.


•
دل تـي تنـهـنـجــو نـالـو باقي رهـنـدو، ٻيـا پَـڻـي لوڪن وانگر خانه بدوش ٿي ويـا آهـن.


•
فقير! هاڻي ڇا ٿو سوچين ؟ آڌيءَ رات جا گدڙ قلندر جي نگريءَ مان شينهن جو ڪـنڌ لـُـڻي ويا آهن.



•
ڀٽائي! تـُنهنجن لفظن ۾ جادو آهي، اهي گھڙيءَ کن ۾ منهنجي ساري متُ چُڻـي ويا آهن. منهنجو وجود ٻرڻ لڳو آهي. چئه سائين! منهنجي لاءِ ڪهڙو حڪم آهي؟



•
خواب سڄي رات ڇــــني ۾ چانڊوڪيءَ جيان ڇڻي ڇڻي ٿا اچن، ڪو ته آهي جيڪو هن ٿڪل پانڌيءَ جي وارن ۾ نرم آڱرين سان ڦڻي ڏيئي رهيو آهي.



•
او سهڻـي! ســڄي رات اوجاڳو ته اسان ڪيو، ننڊ ته اسانکي نه آئي آهي، نـيـڻ تنهنجا ڇو ننـڊاکڙا آهـن؟



•
چـنــڊ به ڪـو نه ڪو پهر ته ننـڊ ڪـري ٿو، پر اسـان اکيـن ۾ اوجاڳو جـنـمن کان کـڻـي اٽـڪايو آهي.



•
بيخوديءَ جو وڏو جهان هو، وڌيڪ ڇا هو؟ انڪري چئي نٿو سگهان ته ڊگھي رات جو پنڌ گهڙي سوا ۾ ڪيئن گذري ويو! پر ايترو ياد اٿم ته پوئين پهر ملاقات مهل گھـڻـي مـاڪ پئي هئي!



•
هو، جيڪي منهنجي ديس جي مٽيءَ جا نه آهن، الائي ڇو ! اسان کان اڃا به زندگيءَ جو حساب ٿا گھرن. اسان ته ڏنو ئي ڏنوآهي،جڏهن کان ڀُونءِ بڻي آهي!



•
ڪـالهه ڪـو ٻـيـو هـتـي سمــاع ۾ ويــٺل هــو. فقير، اڄ تون سـرنـدي ساڻ پـيـو ڏسـجـيـن!؟ تون ڪالهه ڪٿي هئين؟ سڀان ڪٿي هوندين؟ ڇا ڪالهه به تون ئي هئين، ۽ سڀاڻي به تون هوندين؟



•
ڪڏهن ڪڏهن دل سڏڪي ٿي پوي ۽ چوي ٿي ته ڏک ڪنهن سان ونڊجي ئي نه! دل جي ويران گھٽين ۾ پيو رلجي ... ۽ دل ڪنهن سان به نه ڳنڍجي ... ۽ گھر جو رستو ايئن پيو ڳولجي، جو هن جنم ۾ لڀجي ئي نه! هيءَ ڪهڙي بي وطني آهي؟



•
ڪبير داس سڄو جڳ ڦِري، دهل تي اعلان ڪيو هو ته ’ڪو به ڪنهنجو نه آهي‘. تنهنجا ته هزارين دوست آهن، پر چڱو آهي ته انهن سان فقط دعائن جو رستو رکين، دوست ته فقط هڪڙو هوندو آهي، ”سي چلولا چئجن، جي در در لائين دوستي.“



•
جن جي ڀٽائيءَ سان واٽ نه آهي، سي پڇن ٿا ته ’خيال‘ ڇا آهي؟ جيڪي ’الف‘ کان اڳتي پڙهي ويا آهن، سي پڇن ٿا ’الف‘ کان اورتي ڇا آهي؟ عقل وارا عاشقن کان عقل جون ڳالهيون ٿا پڇن. آئون ڇا ڄاڻان حد کان اورتي ڇا آهي ؟ ۽ حد کان پرتي ڇا آهي؟


•
جڏهن اندر تار ڪنار ٿي اٿلي پوي، ته پوءِ نه وجود جي ڪا حد هوندي آهي، نه سنڌوءَ جي. مون کي ته ڪا حد ڏسجي ئي نه ٿي. ڇا سمنڊ ۽ سنڌو ٻه جدا شيون آهن؟ اڄ ته اَڇ ئي اَڇ آهي. ڇا تو 1942ع يا 2010ع ۾ سنڌوءَ جي ٻوڙا ٻوڙ ڪونه ڏٺي هئي.



•
مئڪدي جو در بنـد ٿي ويـو آهي، پر رِند هيءَ گھٽي ڪيئن ڇڏيندا؟ آئون در جهلي بيٺو آهيان، مئڪدو نيٺ ته کلندو!



•
اسانجا لڙڪ قيمتي آهن، اهي هارڻ لاءِ نه آهن، اسان جهڙين قومن لاءِ اهي پيئڻ لاءِ هوندا آهن.



•
ڪو به دروازو بند ڪري ڇا ڪبو؟ مون کي ڪو به انتظار نه آهي. هاڻي ڪو به نه ايندو. جنهن کي اچڻو هو، سو اچي ويو.




•
اڙي يار! هي هڏ ته آهي ئي ڪو نه. آئون جيڪي چوان ٿو، سو سمجهڻ جي ڪوشش ڪر! تعذير لڳِي ته پرواهه ناهي. هي جو توکي پاڇو نظر ٿو اچي، سو پاڇو ڪو نه اٿيئي، ’پاڻ‘ اٿيئي، ۽ هي جو آواز ٿو ٻڌين، سو به هُو ’پاڻ‘ اٿيئي.
۽ هي جي تون اکر پيو پڙهين، ۽ سمجهين ٿو ته مون لکيا آهن، سي به مون ڪونه لکيا آهن، مان ته آهيان ئي ڪونه، هي ته الائي ڪير ٿو لکي! مون کي ڪهڙي طاقت آهي جو هٿ کي جنبش ڏيئي سگهان، خيال جوڙي سگهان؟ جيڪو اڳي ئي جڙيل آهي، ان کي آئون ڇا جوڙيندس!



•
فقيرن جي من جي دنيا ٿر جي ساٺيڪي کوهه جهڙي ٿئي ٿي. جنهن جو ترو ته نظر نه ايندو آهي پر جر ۾ پاڻي هوندو آهي. هر ڪو ماڻهو ڏول ڀري اڃ اجهائي سگهي ٿو، پر ان ڏول ۾ اهو لعل نه ايندو جيڪو فقير جي دل ۾ چمڪي رهيو آهي، اهو لعل فقير جي مراد آهي، جيڪو اتي ئي رهجي ويندو، ۽ ڪنهن کي به ه�