خيرپور ۾ کجي

خيرپور ۾ کجي

خيرپور ضلعي، جنهن جي اڳوڻي حيثيت خيرپور رياست هئي، جي سڃاڻپ ئي کجي آهي. هونئن ته سڄي ملڪ ۾ کجيون آهن پر جڏهن ڪو ماڻهو قومي شاهراهه تي سفر ڪري ۽ اوچتو محسوس ڪري ته چ‍ؤطرف کجيون ئي کجيون آهن ته پڪ ڄاڻي ته هو خيرپور جي حدن ۾ داخل ٿي ويو آهي. جڏهن کجيون پوريون ٿين ته سمجهي ته خيرپور جون حدون ختم ٿي ويون آهن.
پاڪستان ۾، مختلف ميون جي پوکن ۾ رقبي جي لحاظ کان کجي چوٿين نمبر تي آهي. 84_ 1983ع جي رڪارڊ موجب ملڪ ۾ ٽيهه هزار هيڪٽرن جي ايراضيءَ تي کجي موجود هئي. جنهن مان سنڌ ۾ 11200 هيڪٽر، پنجاب ۾ 9700 هيڪٽر ۽ بلوچستان ۾ 9100 هيڪٽرن تي کجي هئي. ساڳئي سال جي رڪارڊ موجب فقط خيرپور ۾ پريالوءِ، ٻٻرلوءِ، موري، ٺري ۽ پير ڳوٺ لڳ 9374 ايڪڙن تي کجي هئي. ان سبب ڪري ڪجهه نجي ڪمپنين هتي کجيءَ کي صاف ڪرڻ ۽ پيڪنگ جا ڪارخانا هنيا آهن. اها کجي ڏيهي ۽ پرڏيهي مارڪيٽ ۾ پنهنجي جاءِ پيدا ڪري رهي آهي. پر نجي ڪمپنين ۽ مارڪيٽ جي سهوليتن جي کوٽ سبب سنڌ جي کجيءَ کي اڃا گهڻو فائدو نه پهتو آهي. ملڪ ۾ سنڌ مان کجيءَ جو 37 سيڪڙو پيدا ٿئي ٿو.
عام تاثر اهو اهي ته سنڌ ۾ کجيءَ جو ٻج محمد بن قاسم جي لشڪرين پکيڙيو. ڪيئن؟ دليل ڏنو وڃي ٿو ته جڏهن عرب فوجون سنڌ تي حملو ڪرڻ آيون ته پاڻ سان کجي آندائون، جتي ڊاٻو ٿي ڪيائون، اتي کجيون کائي ککڙيون ٿي اڇليائون، ائين سنڌ ۾ کجيءَ جي جنس پکڙجي وئي. پر تاريخي حوالا ٻڌائن ٿا ته جڏهن سڪندر اعظم جي فوج قبل مسيح ۾ بلوچستان مان ڀاڄ پئي کاڌي، تڏهن سندس لشڪرين جو گذارو کجين تي هو. هوڏانهن اهو به سڇ آهي ته عرب ۽ عراق ۾ کجين جو اهو نسل ٿئي ئي ڪو نه ٿو جيڪو سنڌ ۾ موجود آهي.
24_23 جولاءِ 1986ع تي خيرپور ۾ کجين بابت هڪ خاص نمائش لڳي هئي جنهن ۾ کجين جون 80_ کان وڌيڪ جنسون رکيون ويون هيون جڏهن ته اصل تعداد اڃا گهڻو آهي. بلوچستان جي فقط مڪران ڊويزن ۾ کجيءَ جون هڪ سؤ کان وڌيڪ جنسون آهن. هن علائقي ۾ کجي ڪيتري پراڻي آهي؟ چون ٿا ته خيرپور ضلعي جي جبلن ۾ کجيءَ جا پنڊ پاهڻ به ملن ٿا. مون سنڌ ۾ ڪونه ڏٺا آهن پر کجيءَ جي نسل جا وڻ دنيا ۾ 50 ملين سال اڳ به هئا. مهرڳڙهه جي آثارن مان ست هزار سال قبل مسيح ۾ کجيءَ جي پوک جي شاهدي ملي آهي.
کجي بنيادي طرح نيم استوائي خطيsubtropicalجو وڻ آهي، ان ڪري گرمي يا اونهاري جي گهٽ برساتن واري علائقي ۾ عام آهي. کجي سامونڊي سطح کان وٺي 3500 فوٽن جي اوچائيءَ تائين ڪاميابيءَ سان ٿي سگهي ٿي. عام طور تي اتي گهڻي ٿئي ٿي جتي درياهه ۽ چشمن جو مٺو پاڻي آهي. اتي نخلستان قائم ڪريو ڇڏين. کجي، سماجي لحاظ کان به ڏاڍو ڪارائتو وڻ آهي. غذائي جزن جي لحاظ کان ايترو شاهوڪار آهي جو ان کي ’مڪمل خوراڪ‘ جو درجو حاصل آهي. خيرپور ضلعي جي ’اصيل‘ کجيءَ کي ته مٺاڻ ۽ غذائي جزن سبب ’ماکيءَ جي ڀيڻ‘ چون. منجهس 76.51 سيڪڙو کنڊ ٿئي ٿي ۽ جُون مهيني جي ٽئين هفتي ۾ پچي راس ٿئي ٿي.
بلوچستان ۾ کجيءَ جو فصل لهڻ مهل خوشيون ملهائين ۽ گهر گهر ۾ شادمانا ٿين. سنڌ ۾ ايترو سماجي رتبو اٿس جو شادين مرادين ۾ کارڪون ورهائين. کجيءَ جا پن ۽ ٿڙ به ڪم اچن ٿا. غريب ماڻهو جهوپڙيون اڏڻ لاءِ ڪاٺ استعمال ڪن، ڇت لاءِ ٽاريون ۽ وڇائڻ لاءِ پنن مان تڏا جوڙين، ٻيو ته ٺهيو گرم ڌرتيءَ تي پيرين اگهاڙين هلڻ کان بچڻ لاءِ کجيءَ جي پنن کي وٽي سٽي جتيون ٺاهي پائين.
بلوچستان ۾ ميوي جي اپت جي لحاظ کان کجي پهرين نمبر تي آهي پر ٽڙ پکڙ باغ ۽ نخلستان هئڻ سبب صنعت بڻجي نه سگهي آهي. بلوچستان جي سترهن ضلعن مان ڏهن ضلعن ۾ کجي پيدا ٿئي ٿي. اتي کجي هيٺ اٽڪل ڏهه هزار هيڪٽر (9100 هيڪٽر) آهن جن جي مجموعي اپت هڪ لک ٽن هر سال آهي يعني هر هيڪٽر تان 10_ هزار ڪلو گرام. بلوچستان ۾ کجي تربت، پنجگور، خاران، گوادر، خضدار، چاغي، ڪڇي، نصيرآباد، لسٻيلي ۽ ڪوهلو ۾ ٿئي ٿي.
سنڌ۾ کجي صنعت جي شڪل وٺي رهي آهي. ٻه ٽي نجي ڪمپنيون ميدان ۾ لٿيون آهن، جيڪي فقط صفائي ۽ پيڪنگ ڪن ٿيون. پر کجيءَ مان ٻيون شيون به ٺاهي دٻن ۾ بند ڪري پرڏيهه يا ڏيهي مارڪيٽ ۾ اماڻي سگهجن ٿيون. کجيءَ مان جيلي، جام، شربت ۽ اهڙيون ٻيون شيون اڃا ڪو نه ٺاهيون ويون آهن.
86_ 1985ع جي رڪارڊ موجب خيرپور ضلعي ۾ 13564 هيڪٽرن تي کجي هئي، جنهن مان 77192 ميٽرڪ ٽن پيداوار ٿي. ساڳئي سال سڄي سنڌ ۾ 15359 هيڪٽرن تي کجيءَ جي پوک ٿي جنهن مان ڪل پيداوار 90.368 ميٽرڪ ٽن ٿي. سنڌ ۾ کجيءَ جا ٻيا اهم علائقا سکر ۽ شڪارپور آهن.
خيرپور، سکر ۽ شڪارپور کانپوءِ لاڙڪاڻي، حيدرآباد ۽ دادوءَ ۾ به کجي ٿوري گهڻي موجود آهي، باقي ضلعن ۾ کجي خال خال آهي.
سنڌ ۾ ميوا ته جام آهن پر انب کان پوءِ ٻئي نمبر تي وڏي پوک کجيءَ جي آهي. کجيءَ جي وڻ جي خاص ڳالهه اها آهي ته ان ۾ نر ۽ مادي جدا جدا ٿين ۽ انهن جي جزن جو لڳ به جيستائين هٿرادو طريقن سان نٿو ڪيو وڃي، فصل گهٽ لهي ٿو. کجيءَ جي هر باغ ۾ نر ٻوٽا ضرور پوکيا وڃن ٿا، سنڌ ۾ هٿرادو لڳ لاءِ مزدور مادي کجين تي چڙهي نرکجيءَ جا جزا ڇٽين ٿا، هاڻي ڪي ٻيا سائنسي اوزار به ايجاد ٿيا آهن جن سبب وڻ تي چڙهڻ ضروري ناهي پر اڄڪلهه فقط پنجاب ۾ استعمال پيا ٿين.
اصيل کجي سنڌ جي سڀ کان بهترين کجي آهي پر ان فصل جي مارڪيٽنگ ۾ وڏيون ڪوتاهيون آهن. سٺي پيڪنگ ۽ ڪوائلٽي برقرار رکڻ وڏو مسئلو آهي. قيمت باقاعدي مقرر نه ٿي ٿئي، ان ڪري هر باغبان کي خريدار سان پنهنجيءَ پر ۾ ۽ جدا قيمت لاءِ ڳالهائڻو پوي ٿو، پوءِ ڳالهه جتي کٽي يعني باغبان کي اها پڪ ڪڏهن به نه هوندي آهي ته سندس فصل گهڻي قيمت تي وڪامبو . ان ڪري مجموعي طور تي اصيل جو 75 سيڪڙو فصل سڪائي ان مان ڇوهارا ٺاهيا وڃن ٿا. هڪ ته کجيءَ جي مند بنهه گهٽ يعني مشڪل سان ڪجهه هفتا آهي، ٻيو مارڪيٽ غيريقيني آهي. کجيءَ جو وڏو وڪرو رمضان شريف ۾ آهي. باقي مارڪيٽ ڏيساور ۾ ڳولي وڃي ٿي يا وري ڏيهي مارڪيٽ ۾ کپت آهي.