ديـومـالائي شـبـيـھـون

�چيءَ جو رخ ڪيون. شوق پنھنجي جاءِ تي اھم آھي پر روزگار ان کان به وڌيڪ اھم آھي!



نئه سيتا وٽ مختلف گبر بند

سيتا ڏاٺ گبر بند نئه جي منھن تي ٺيڪ ڏاٺ وٽ ٺاھيو ويو ھو، جيڪو مڪمل طور لُڙھي چڪو آھي، البت نئه جي ساڄي ڪَپ تي تاريخ کان آڳاٽن آثارن واري ڀِڪَ سان ان جا ڪي ڊٺل آثار باقي آھن.

وِر (Wir) ڍوري ۾ ھڪٻئي پُٺيان ٽي گوربنديون يا ڪِرھيون آھن. ھتي ڏَنِي گوربنديءَ ۾ 2 x2 فٽ جا ڊيگھه ويڪر جا وڏا پٿر اوساري ٿيل ھئا. ڪِرھيءَ جي اوچائي 13 فٽ ڊيگھه 68 قدم (سلامت) + 100 کن قدم (ياڪجھه مٿي حصو) ڊٺل ھو. ھي ھڪ ٻئي پٺيان گھٽ ۾ گھٽ ٽن گوربندين جو سلسلو آھي جيڪو وِر ڍوري جو پاڻي يا ان جو لَٽ جھليندو ھو. اھو ھن علائقي ۾ آبادي لائق زمينون ٺاھڻ جو ھڪ طريقو آھي، جنھن ۾ پاڻيءَ سان آيل مِٽي يا لَٽ اتي ئي ڪرهين جي رنڊڪ سان سٿجي ٿو ۽ پاڻي ريج ڏيئي سِمي ھليو ٿي ويو.

ھي سلسلو اڄ به جاري آھي. وِر ڍوري مان ھڪ ھنڌ ھڪ پاسيري ننڍڙي گھاري کي اڻگھڙيل پٿري بلاڪن جي اوساري سان بند ڏسي آئون ماپون وٺڻ بيھي رھيس، ھي ’ڪَلر وارو ڪوڇو‛ ھو. قديم ڪِرھي جي اصل ڊيگھه ٻنھي ڪنڌين تي اڏاوت سميت 15+22+25 فٽ ھئي، جنھن جو وچون حصو لُڙھي ويو ھو. ڏِنل گائنچي ٻه سال اڳ ان ڪوڇي جي مالڪي ڪري ان بند جي مرمت ڪئي ھئي، ” اڃا ته ٻه سال ٿيا آھن، برساتن سان ڪجھه لٽ گڏ ٿئي ته پوءِ پٿر ميڙي زمين ٺاھي پوکي ڪندس‟ ڏنل چيو هو. ڏِنل جي مرمت ڪيل اوچائي مشڪل سان ڇھه فٽ ھئي، جڏھن ته اصل ڪرھيءَ جا نشان گھٽ ۾ گھٽ 12 فٽ اوچائيءَ تائين موجو ھئا.

اتي ئي ھڪ گور بندي 8 فٽ اوچي ۽ ڊيگھه ۾ 108 قدم ھئي، باقي حصو ڊٺل ھئس. اتي ئي موجود مالھي گوربندي ڪلر واري ڪوڇي جي اولھه ۾ مٿي مالھي بُٺيءَ تي آھي جنھن جو پاڻي ’ڪلر واري ڪوڇي‛ پاسي ايندو آھي. گور بنديءَ جو منھن ڀڳل آھي. جيڪڏھن گور بنديءَ جو منھن ٻڌي ڇڏجي ته پاڻي مٿي ئي بيھندو ۽ ’ڪوڇو‛ ٺھي پوندو. ساڳئي علائقي ۾ ھڪ ڪِرھيءَ جي اوچائي 15 فٽ، ويڪر 65-60 فٽ ۽ ڪجھه حصو ڊٺل آھي، باقي نمونو ساڳيو آھي. ڪوٽڙي ۽ وِر جي وچ ۾ ھڪ بُٺي آھي. ڪوٽڙيءَ جي ڪنڊ تي ھڪ وڏي گوربندي ھئي جنھن جا پٿر کڻي ماڻھن اھا اوطاق ۽ ڪي گھرڙا ٺاھيا ھئا ، جتي اسان رات گذاري ھئي.



نتيجا

1- نئه سيتا ۾ ٿيل چٽسالي ۾ ڏيکاريل شڪاري طريقا تجويز ڪن ٿا ته ھتي پٿر جي دور جو شڪاري جهان موجود ھو.

2- ٽاڪرو اَجھا ۽ مختصر غارون قديم انساني اجھن طور استعمال ٿيڻ جوڳا آھن.

3- قديم ترين نقاشيءَ ۾ به لباس جو تصور موجود آھي جيڪو گوڏي کان هيٺ تائين هو.

4- هتي اڪثر تصويرون ان وقت جون آھن جڏھن ڍڳو اڃا پالتو نه ٿيو ھو.

5- ڪي موضوع موھن جي دڙي سان ھمعصر ھجڻ جو امڪان آھي.

6- ديومالائي ڪردار ۽ ديوتائي تصور سنڌو تھذيب سان ھڪجھڙائي رکن ٿا.

7- تاريخ کان آڳاٽيون سائٽون موجود آھن.

8- گبربندن جا مربوط سلسلا موجود آھن.

9- اسٽوپا گھٽ ۾ گھٽ پنج ڀيرا اُڪريل آھي، جنھن ڪري چئي سگھجي ٿو ته ھتي ٻُڌ مت جي آبادي ھئي. اسٽوپا اُڪر پوءِ واري زماني جي آهي.

10- ٻن ٿوھن وارو اٺ موجود ھو. جيڪو وچ ايشيا سان لاڳاپن جي تصديق آهي.

11- نئه سيتا ۾ موجود سڄي چٽساليءَ ۾ ڪٿي به بندوق نه آھي، البت تلوارون ۽ تير ڪمان موجود ھئا. يعني هيءَ چٽسالي گهڻي تڻي ٻڌڪي دور جي ۽ ان کان به آڳاٽي آهي. شڪار جا منظر ٻڌڪي دور کان به آڳاٽا آهن ڇاڪاڻ ته ٻڌڪي زماني ۾ شڪار جائز نه هو ۽ پاپ سمجهيو ٿي ويو.

12- نئه سيتا ۾ جانورن ۾ سرھه سڀ کان مقبول جانور آھي، ٻين جانورن ۾ گڊ، اُٺ، گھوڙا، ڪُتا، بگهڙ، شينھن، جهنگلي ڍڳا ۽ ڳئون به آھن.

13- وڌيڪ وقت ڏيڻ سان وڌيڪ نقاشي ملي سگھندي .