ديوتائن جي محل ۾ ڌرتيءَ جي صورتحال تي بحث

ديوتائن جي محل ۾ ڌرتيءَ جي صورتحال تي بحث

ڌرتيءَ جو اڌ صدي پراڻو تڪرار اڃان نه نبريو آهي پر هڪ ڦٽ بڻجي اپکنڊ جي جسم کي ايذائي رهيو آهي. ڪشمير جا جبل هاڻي شفاف چشمن جي پاڻين سان گڏ رت به جاري ڪري رهيا آهن ۽ جبلن تان لهندڙ پاڻين ۾ رڳو پٿر نه، لاش به لڙهي رهيا آهن ۽ ڪشمير گهرن ۾ سخت ٿڌ دوران رڳو چلهه نه، ذهن به دکي رهيا آهن. ڇا هن مسئلي جو ڪو حل آهي؟ هي زخم ڪنهن هنيو ۽ ڇو هنيو؟ ڪڏهن لڳو ۽ ڪنهن هنيو؟ ان زخم تي ڪنهن مرهم ڇو نه رکيو؟ هي سوال علائقي جي امن کي خطري ۾ وجهڻ سان گڏوگڏ هاڻي دنيا کي به ڏکوئڻ لڳو آهي.
اڌ صديءَ جي سفارتي ۽ ڪشمير ۾ گهرو ويڙهه ثابت ڪري چڪي آهي ته هيءَ جنگ ڪڏهن به ختم نه ٿيندي (گهٽ ۾ گهٽ ويجهي مستقبل ۾ اهڙو ڪو به امڪان نٿو ڏسجي جو ”مجاهدن“ جا حوصلا اڃا ست نه ٿيا آهن) پاڪستان ۽ هندستان جي وچ ۾ سفارتي ڳالهيون ڊگهي عرصي کان معطل آهن، آخري اعليٰ سطحي گڏجاڻي، جيڪا پڻ ناڪام رهي، ٻه سال اڳ ٿي هئي. چئني طرف کان فقط هڪ ئي صلاح ڏني پئي وڃي ته هي مسئلو ڳالهين سان حل ٿيندو، پر ڪشمير جو مسئلو اهو آهي ته ڳالهيون ڪري ڪري، ڪنهن سان ڪري ۽ ڪهڙي سوال تي ڪري؟ پاڪستان چوي ٿو ته گڏيل قومن جا ٺهراءَ هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ ڳالهين جا بنياد آهن پر انهن بنيادن کي هندستان مڃي ئي ڪو نه ٿو. هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ هلندڙ تڪرار جيڪو ڪشمير کان شروع ٿيو، هاڻي ڪراچيءَ کان افغانستان تائين پکڙجي ويو آهي ۽ اهو سچ آهي ته هاڻي اهو تڪرار پنهنجيون جاگرافيائي حدون ٽپي رهيو آهي. ان حالت ۾ آمريڪا کي ڳڻتي ٿيڻ لازمي آهي، جنهن جا معاشي ۽ سياسي مفاد ستن ئي سمنڊن تي زيوس ۽ نيپچون ديوتائن جي ناني ويڙهي وانگر قائم دائم آهن.
ڏکڻ ايشيا جو تفصيلي دورو ڪرڻ کانپوءِ ديوتائن جي ايلچڻ ۽ آمريڪي نائب پرڏيهي وزير خارجه مسز رابن رافيل آمريڪي ڪانگريس (جنهن جي حيثيت ”اولپيائي درٻار“ جهڙي آهي) جي بين الاقوامي ڪميٽيءَ کي پنهنجي رپورٽ پيس ڪندي چوي ٿي: 1- ڪراچيءَ ۾ تشدد سياسي محرومين جو نتيجو آهي. 2- ڪشمير جو مسئلو، پاڪستان پاران ڪشميرين کي مادي مدد ملڻ سبب شدت وٺي رهيو آهي. 3- افغان جنگ ۾ ڀارت ۽ پاڪستان ٻئي ملوث آهن ۽ آمريڪا افغانستان ۾ ظاهر شاهه جي اقتدار جي حمايت ڪندو.
اهميت جي لحاظ کان هن پهرين ڪشمير جو مسئلو رکيو ۽ پوءِ افغانستان، ايٽمي هٿيارن، ڪراچي، دهشتگردي ۽ نشي جو ذڪر ڪيو. ڏکڻ ايشيا جي معاملي م آمريڪا کي سڀ کان گهڻي ڳڻتي خود پاڪ ڀارت ناتن ۾ وڌندڙ ڇڪتاڻ تي آهي جن جا ناتا نه رڳو ڏينهون ڏينهن خراب ٿي رهيا آهن پر انهن ۾ بهتريءَ جو به ڪو امڪان نظر نٿو اچي. آمريڪا اهو به سمجهي ٿو ته نااتفاقيءَ جو اصل ڪارڻ ڪشمير آهي پر حل وٽس به ڪو نه آهي.
آمريڪا جو دٻاءُ آهي ته مسئلو ڳالهين جي ذريعي ۽ خود ڪشميرين جي خواهشن موجب حل ڪيو وڃي. آل انڊيا آمريڪي رپورٽ تي خوش نظر آئي جنهن چيو ته ”رافيل جي چوڻ موجب هاڻي ڪشمير ۾ راءِ شماريءَ جي ضرورت نه رهي آهي، معاملو هندستان ۽ پاڪستان جي وچ م ڳالهين ذريعي طئه ڪيو وڃي ۽ پاڪستان ڪشمير ۾ حريت پسندن جي مدد بند ڪري جيتوڻيڪ رافيل جي اهميت ديوتائن جي عيوضيءَ جهڙي آهي پر ڪانگريس ان جي رپورٽ کي نظر انداز نٿي ڪري سگهي ڇاڪاڻ ته هوءَ انهن مان ئي آهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته هن ”معروضي حالتن“ جي رپورٽنگ اهڙي صفائيءَ سان ڪئي آهي جو هڪ پاسو رهي وئي.“
هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ طاقت جي توازن ۾ فرق کي نظر انداز ڪندي رافيل چوي ٿي، ”اسان صحيح ۽ غلط تي ڪو نه پيا ڳالهايون، اصل ڳالهه ٻنهي ملڪن جي عملي مسئلي جي آهي. ٻنهي ملڪن اين پي ٽي تي صحيحون ڪونه ڪيون آهن ۽ ٻئي ملڪ جوهري لياقت رکن ٿا.“ خاتون جو چوڻ هو ته ”سوال اهو آهي ته اسان ٻنهي ملڪن سان علائقي ۾ جدا جدا ڪيئن ڪم ڪيون؟ هي غلط يا صحيح جو نه، اسان جي مفادن ۽ سندن جوهري لياقت جو سوال آهي.“ ظاهر آهي ته ديوتائن کي ماڻهن بدران پنهنجا ئي مفاد عزيز هوندا آهن!
ڪانگريس ڪميٽيءَ ۾ جڏهن کائنس سوال پڇيو ويو وڃي ٿو ته، ”جيڪڏهن ماڻهن کي سندن مقدر جي چونڊ جو حقن نٿو ڏنو وڃي ته پوءِ هو تشدد تي لهي ٿا اچن ۽ ڪشمير ۾ اهو ئي ٿيو آهي... جيڪڏهن ماڻهن کي ووٽ جو حق نه ملندو ته پوءِ هو بندوق کڻندا جيڪڏهن اسان کين ووٽ جو حق ڏيون ته پوءِ اتي حالتون سڌري سگهن ٿيون.“ تڏهن رافيل چوي ٿي، ”معاملو چونڊن کان ڪجهه وڌيڪ منجهيل آهي. سوال اهو آهي ته ووٽ ڪهڙي ڳالهه تي ورتو وڃي ۽ ڪهڙي ڳالهه جي خلاف؟ اهو سوال هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ هلندڙ تڪرار سان ڳنڍيل آهي جنهن ۾ ڪشميري مري رهيا آهن.“ هوءَ وري به چوي ٿي ته ماضي وساري ڇڏيو ۽ مسئلو هندستان، پاڪستان ۽ ڪشميري اڳواڻن جي وچ ۾ ڳالهين جي تقاضا ڪري ٿو. اسان ان لاءِ بار بار ٽياڪڙيءَ جي آڇ ڪئي آهي.“
ڪشمير جي مسئلي سميت ڏکڻ ايشيا بابت آمريڪي پاليسي هڪ خاص رخ وٺندي نظر پئي اچي، جيڪا اڳ کان مختلف آهي. رابن رافيل پاڪستان کي چٽن اکرن ۾ چيو آهي ته ”ڪشمير بابت گڏيل قومن جي ٺهرائن کي وساري ڇڏي، اڳتي وڌي ۽ ماضيءَ جي ڳالهين تي نه هلي.“ هوءَ چوي ٿي ته ”جڏهن اهي ٺهراءُ پاس ٿيا هئا، ان کانپوءِ تاريخ گهڻو اڳتي لنگهي وئي آهي، هندستان انهن ٺهرائن کي هاڻي تسليم ئي نٿو ڪري، ان ڪري حقيقتن کي قبول ڪري اڳتي وڌڻ جي ضرورت آهي.“
مسز رافيل تاريخ، واعدن ۽ معاهدن کي هاڻي بيڪار ٿي ويل ڳالهيون سڏي ڄڻڪ گڏيل قومن کي ”اجايو ادارو“ قرار ڏئي چوي ٿي ته ”هاڻي پوئتي ۽ ماضيءَ جون ڳالهيون ڏسڻ جو وقت نه رهيو آهي، خيال تبديل ڪري سر زمين تي موجوده صورتحال کي نظر ۾ رکڻو پوندو ۽ اهو به ڏسڻو پوندو ته هاڻوڪي سياسي حقيقت ڇا آهي؟“ هن اهي سڀ ڳالهيون هندستان کي نه، پاڪستان کي سمجهائڻ لاءِ چيون. سچي ڳالهه اها آهي ته هن پاڪستان کي چڱي خاصي ڇنڊ به پٽي ته ”پاڪستان ڪشميرين کي مادي امداد ڏيڻ بند ڪري!“ هن ساڳئي وقت ڪراچيءَ جي مسئلي کي به ”سياسي محرومين سان ڳنڍي ڇڏيو، جيڪي بقول سندس تشدد ۽ لاقانونيت جي صورت ۾ سامهون آيون آهن.“ رافيل جون ڳالهيون ٻڌي پاڪستان ڪشمير جي سوال تي ايڏو مضبوط لڳي نٿو، جيترو اسان کي پاڪستان جي پرڏيهي وزارت ٻڌائي ٿي.
آمريڪا ڀارت کي چوي ٿو، ”ڪشميرين جي مستقبل جي سوال تي ڪشميرين کي حقيقي ڳالهين تي آڻيو ۽ پاڪستان مالي مدد بند ڪري.“ آمريڪي ٽيم ڪشميري اڳواڻن کي پنهنجي سياسي حد بابت عقل تي هلڻ جي به صلاح ڏني آهي. ٺاهه ۽ ٺهڻ جا سڀ رستا بند ڏسي آمريڪا ٻنهي حڪومتن تي ڳالهين لاءِ دٻاءُ وڌو آهي ۽ چوي ٿي ته ڳالهين جو ڪو به موقعو نه وڃايو. پر، ڪا به ڌر موقعو اچڻ ئي نٿي ڏئي. آمريڪا کي ڳڻتي اصل ۾ ان تي آهي ته ٻه جوهري طاقت رکندڙ ملڪ وڙهي پيا ته پوءِ ڳالهه ڪنٽرول مان نڪري ويندي. آمريڪا ڄاڻي ٿو ته افرادي قوت ۽ وسيلن سبب هندستان ايڪيهين صديءَ جو هڪ عالمي معاشي ۽ ٽيڪنالاجيڪل پاور آهي ۽ ان سان سندس بهتر ناتا ضروري آهن. ر�