رني ڪوٽ

رني ڪوٽ

تاج صحرائيءَ جون اکيون هيٺ زمين ۾ ڪجهه ڳولينديون رهيون، باقي سڀني جون اکيون رني ڪوٽ جي ديوارن جا ٻيا ڇيڙا ڳولڻ لاءِ انهن جو پيڇو ڪنديون رهيون. مون ڏٺو ته تاج صحرائي ڌرتيءَ تان پٿر جو هڪ بليڊ کنيو، جيڪو تاريخ کان اڳ واري زماني ۾، قديم ماڻهو هن لاءِ ڇڏي ويا هئا. صحرائي صاحب بليڊ اٿلائي پٿلائي ڏٺو، سندس اکيون چمڪيون، هن پنهنجي خاص انداز ۾ ڪنڌ لوڏيو ۽ ماٺ ميٺ ۾ بليڊ قميص جي کيسي ۾ وجهي ڇڏيو ۽ ڪنهن سان به ڳالهه نه ڪئي.
هن پائنٽ تان وڊيو گرافي ۽ فوٽو گرافي مڪمل ٿي، جيپن جو قافلو مرڪزي قلعي ”ميري“ چُرڻ شروع ڪيو. اڳئين جيپ جو ڊرائيور نئه جي پيٽ ۾ جيپ لاءِ وڏي هوشياريءَ سان ٻئي ڀر نڪري ويو، پر پوئين جيپ جا ڦيٿا نئه جي پيٽ ۾، واريءَ ۾ ڦاسي پيا. لڳ ڀڳ اڌ ڪلاڪ جي جدوجهد کان پوءِ ڦيٿا آزاد ٿيا. جيپن ٽي ڀيرا نئه جو پيٽ پار ڪيو، هڪ ڀيرو واريءَ مان ۽ ٻه ڀيرا پاڻي مان. اهو پاڻي هڪ قدرتي چشمي جو آهي جيڪو قلعي جي حدن مان ڦٽي، اٽڪل پنج ڇهه ميل پنڌ ڪري، قلعي جي حدن ۾ ئي زمين ۾ گهڙي وڃي ٿو.
مِيريءَ کان اولهه ۾ مٿي جبل تي، شير ڳڙهه قلعو آسمان سان مٿو گسائيندو نظر اچي ٿو. شير ڳڙهه ڪنهن جادو گهر جي طلسمي قلعي جي ڏِک ڏئي ٿو. ميري 500 فوٽ بلند ٽڪري تي ٺهيل آهي، جڏهن ته شير ڳڙهه جي اوچائي ڏيڍ هزار فوٽن کان گهٽ ناهي. ڪو به ماڻهو سڌي پٽي تي هڪ هڪ فوٽ جا ڏيڍ هزار قدم منٽن ۾ هڻي پورا ڪندو پر شير ڳڙهه تائين پهچڻ ۾ کيس مُنو ڪلاڪ لڳي ويندو.
ڪئمرائن پنهنجو ڪم پورو ڪيو ته ٽيم واپس موٽي. سيوهڻ جي اسسٽنٽ ڪمشنر صديق ميمڻ سن پهچڻ مهل، انڊس هاءِ وي تي پنهنجي جيپ جهلي، موڪلايو ۽ واپس سيوهڻ طرف روانو ٿي ويو. اسان جي جيپ ڏکڻ طرف ڊوڙ ڀري. اسان کي هاڻي ڄامشوري پهچڻ جي ڳڻتي هئي. هر قيمت تي سج لهڻ کان اڳ انڊس هاءِ وي جو سفر مڪمل ڪرڻو هو.
ٽيم، پنهنجو اڄوڪو ڪم مڪمل ڪري چڪي هئي پر مون وٽ رني ڪوٽ جا ڪجهه ٻيا تفصيل به آهن جيڪي هيتري مختصر وقت ۾ هٿ اچي نٿي سگهيا. قلعي جي تفصيلي معائني ۽ تاريخي حوالن کي آڏو رکي مون ڪي ذاتي رايا قائم ڪيا آهن. انهن مان ڪي تفصيل ”رني ڪوٽ_ تاريخ ۽ جاگرافيائي پس منظر ۾“ جي عنوان هيٺ ڪتاب ۾ ڏيئي چڪو آهيان. مختصر طور تي ايترو ورجائي سگهجي ٿو ته، رني ڪوٽ هن مهل دنيا ۾ بيٺل قلعن ۾ وڏي ۾ وڏو آهي. ان جي ماپ ويهه ميل ٻه فرلانگ ۽ ڪجهه فوٽ آهي. قلعي ۾ انساني هٿ جي ديوار پنج ميل آهي، باقي حصو جبلن جون اڀڪپريون آهن، جن کي ڏاڍي مهارت سان فوجي حڪمت عملي ۾ ڪتب آندو ويو آهي. انساني هٿ جي ديوار يڪي ناهي پر انهن جاين تي ٽڪرن ٽڪرن جي صورت ۾ ٻڌي وئي آهي جتان ماڻهو لنگهي سگهندا هجن.
رني ڪوٽ ۾ ٻه ننڍڙا قلعا ۽ شير ڳڙهه آهن، ٻه ننڍا ڪوٽ آهن جن مان هڪ جو نالو موهن ڪوٽ آهي ۽ اوڀر واري ديوار جي ڏاکڻئين حصي تي آهي، جنهن کي ٽالپرن جي دور ۾ مسجد ۾ تبديل ڪيو ويو. رني ڪوٽ ۾ ڪل سٺ برج ۽ چار پُليون هيون، جڏهن ته نئه جي ڪنڌيءَ تي يا ڀرپاسي ۾ چئن پنجن هنڌن تي انساني آبادين جا نشان آهن. سڀ کان قديم آبادي، پٿر جي دور جي ٿي سگهي ٿي، جڏهن ته پڇاڙ ڪا آثار ٽالپرن جا آهن. اڄڪلهه گبولن جو هڪ ننڍو ڳوٺ رني ڪوٽ ۾ آباد آهي ۽ چشمي جي پاڻيءَ تي سنهي ٿلهي پوک ڪري ٿو. رني ڪوٽ ۾ اندر چار قبرستان آهن جن مان هڪ ٽيهارو کن فوٽن جي ڊگهي قبر ڪنهن گمنام اصحابيءَ جي ٻڌائي وڃي ٿي. جيئن ته قلعي جي لڌل آثارن مان ڪو به رانديڪو، چُوٿي ۽ عورتن جا زيور يا اهڙو ئي ڪو ٻيو ٺڪراٽو نٿو ملي تنهن ڪري ان شڪ کي هٿي ملي ٿي ته قلعي ۾ يا ته شهري آبادي نه هئي يا وري اتي ڪا وڏي آبادي نه هئي. منهنجي راءِ آهي ته رني ڪوٽ بنيادي طرح هڪ اهڙي فوجي ڇانوڻي ٿي سگهي ٿي جيڪا ايراني شهنشاهه دارا اول، لڳ ڀڳ پنج سؤ قبل مسيح ۾ ٺهرائي هوندي. پر پوءِ وارن وقتن يعني عربن، مغلن ۽ ٽالپرن جي دور ۾ قلعي ۾ وري وري مرمت، اضافو ۽ ڦيرڦار ڪئي وئي آهي.
رني ڪوٽ جي ديوار، ديوار چين جهڙي پر ان کان ان معاملي ۾ مختلف آهي ته رني ڪوٽ ديوار کي فقط هڪ پاسي کان حفاظتي ديوار آهي. جڏهن ته ديوار چين کي ٻنهي پاسن کان حفاظتي ديوار آهي. رني ڪوٽ وارين ديوارن جي وڌ ۾ وڌ اوچائي 30 فوٽ ۽ گهٽ ۾ گهٽ 15_12 فوٽ آهي. اڪثر ديوارون 20_18 فوٽ اوچيون آهن. سڄي رني ڪوٽ ۾ ڪٿي به ڳاڙهي يا ڪچي سر استعمال نه ٿي آهي، نه قلعن جي ديوارن ۾ ئي نه وري آبادين جي کنڊرن ۾. هر اڏاوت گهڙيل يا اڻگهڙيل پٿرن جي بلاڪن سان ڪئي وئي آهي.
قديم آثارن ۾، مُهين جي دڙي جون ٺڪريون، انساني هٿن سان گهڙيل پٿر واري دور جون غارون، پٿر جا چاقو ۽ مسلم دور جو ٺڪراٽو ملي ٿو.