رولاڪ افغان قبيلو

رولاڪ افغان قبيلو



پَونِدهه (Pawindah) يا ڪُوچي (Kuchi)

ديري اسماعيل خان کان ويندڙ رستو اصل ۾ گومل ماٿريءَ جي قديم شاهراهه آهي، جتان اوائلي وقتن کان افغان قبيلا سياري جي مند ۾ جبلن تان لهي، سنڌوءَ ڪناري تائين سفر ڪندا آهن، ۽ اونهاري ۾ پنهنجن اباڻن ڪکن ڏانهن موٽي ويندا آهن. ان طرح ديري اسماعيل خان کي اتر اولهه کان ايندڙ لاڏائو لوڪن جي آخري منزل طور وڏي اهميت ڏيئي سگهجي ٿي.

ڊيآءِ خان کان رحمان ٺيڙهيءَ جي وچ ۾ هڪ مختصر قافلو جبلن تان لهي سليمان جبل جو ڪاڇو لتاڙيندو مليو. ٽي چار اٺ، ٻه ٽي ڪتا، اٺ ڏهه رڍون ٻڪريون، ٽي چار ٻار، هڪ پير مرد ۽ هڪ جوان جوڙو. پٺاڻن جهڙا ڪپڙا، پير اگهاڙا پنهنجي دنيا ۾ گم.

عورتن ۽ ٻارڙن کي ڀرت ڀريل گهگها. ڀرت جي تعريف لاءِ اکرن جي مجال نه هئي، بس چئي کڻي ماٺ ڪجي! هيءُ پوندهه لوڪ آهن، جيڪي خراسان کان سنڌوءَ جي ڪناري پئي ويا. سندن ٻولي سخت لهجي واري پشتو آهي. اڙدوءَ جو ڪو ڪو لفظ ٺيڪ طرح ڳالهائي پيا سگهن. قافلي جا وڏا اسان سان ٻه اکر ڳالهائڻ لاءِ تيار نه ٿيا. البت هڪ ننڍڙي نينگر اسان تي مهربان ٿي پئي. هن ان روٽ مان اڌ پٽي اسان کي ڏنو جيڪو کيس کائڻ لاءِ مليو هو.

پوندهه لوڪن کي ڪُوچي به چون ٿا. ڪُوچي معنيٰ ”لاڏائو“. هي گهڻو ڪري غِلجي، غِلزئي، خروتي ۽ دُراني ٿين. پاڪستان ۾ انهن کي پوندهه چون. انهن جي آبادي ويهه لک کن هوندي جن مان اڌو اڌ لاڏائو زندگي گذارين ٿا.

رات هنن ويجهو ئي ڪٿي ڊاٻو ڪيو هوندو. پوندهه لوڪ سنڌ ۽ بلوچستان جي بروهي لوڪن جهڙا ئي آهن، ساڳي سياري اونهاري جبلن کان درياهه تائين لڏپلاڻ. مون کي جمال ابڙي جي ڪهاڻي ”پيراڻي“ ياد اچي وئي. پوندهه لوڪن جي مهربان ننڍڙي نينگر ”پيراڻيءَ“ کان مختلف ته ڪونه هئي! ڇا اها ڇوڪري به ديري اسماعيل خان جي ڪنهن ڳوٺ ۾ وڪامجي ويندي؟ مان اداس ٿي ويس.

اسان کي ڏسي پوندهه قافلو بيٺو ڪونه، اهو پنهنجي رفتار سان هلندو ويو، ڄڻ کين منزل تي پهچڻ جي تڪڙ هجي. اٺن جي ڳچيءَ ۾ گهنڊ ۽ پٺن تي لَڏَ جو منظر هزارين سال اڳ به اهڙو ئي هوندو. ننڍڙي نينگر جو ڏنل روٽ ٿوٻيءَ تي پڪل هو. هڪ انچ ٿلهي روٽ ۾ ڪڻڪ ۽ لوڻ جي ذائقي کان سواءِ ٻي شيءِ نه هئي. خشڪ ۽ ڪڙڪ ايترو جو پاڻيءَ کان سواءِ نڙيءَ مان نه لهي. پوندهه لوڪ سڄو ڏينهن پنڌ ۾ گذارين تنهن ڪري قبيلي جون عورتون صبح ويل ڀاتين جي حساب سان سڄي ڏينهن لاءِ روٽ پچايو ڇڏين. نيرن مهل اُٺڻيءَ يا رڍ جي کير سان روٽ چٻاڙي اڳتي هلن، گهڙي سوا مانجهاندو ڪن ۽ پوءِ وري اڳتي.

پوندهه لوڪ بنيادي طرح رولاڪ يا خانه بدوش واپاري آهن، جيڪي اڳين وقتن ۾ سمرقند ۽ بخارا کان دهلي، آگري ۽ ڪلڪتي تائين سفر ڪندا هئا. سمرقند ۽ افغانستان مان غاليچا، خشڪ ميوو، اُوني شيون، رڍون ٻڪرين جون کلون، گهوڙا، ايراني ٻليون ۽ اهڙا ٻيا جانور کڻي ايندا هئا ۽ وڪِڻي هندستان مان خاص جنسون وٺي موٽندا هئا. سندن قافلا هزارها ماڻهن ۽ سون اٺن تي مشتمل ٿيندا هئا. اها صورتحال ان مهل تائين جاري رهي جيسين پنجاب ۾ ريلوي پئي. ريل پوڻ کانپوءِ پوندهه لوڪ ديري اسماعيل خان وٽ پنهنجا جهوپڙا ۽ گهرٻار ڇڏي، ريلن جي ذريعي اڳتي نڪري واپار ڪري وري موٽي ايندا هئا. واپسي ۾ وٽن سوٽي ڪپڙا، ٽامون، چانهه، کنڊ، نير ۽ هندي دوائون هونديون هيون.

واپار ۽ مال سبب پوندهه لوڪن تي جابلو علائقن ۾ ڦورو قبيلا حملا ڪندا هئا، جنهن ڪري پوندهه لوڪن به پنهنجي بچاءَ ۾ هٿيار کنيا. اهڙي طرح پوندهه لوڪ نيم واپاري ۽ نيم ويڙهاڪ قبيلو بڻجي پيا آهن. ان لٽ مار ۽ ويڙهه سبب شايد ئي ڪو پوندهه هوندو جنهن جي جسم تي زخم نه هجي.

ديري اسماعيل خان کان اٽڪل 60 ڪلو ميٽر پري اتر اولهه ۾ رستي تي ”ڪولاچي“ شهر آهي. ڪراچيءَ جو قديم نالو ڪلاچي يا ڪولاچي آهي. اسان پڇا ڪئي پر ٻنهي شهرن جي وچ ۾ نالي جي هڪجهڙائيءَ اتفاقي ثابت ٿي. مقامي ماڻهن ٻڌايو ته ڪولاچي هڪ پٺاڻ قبيلو آهي. هيءُ وڏو قبيلو آهي. ڪولاچي بلوچ به آهن جيڪي ليّه طرف رهن ٿا. اهي پاڻ کي رند سڏائين ٿا. جيڪي سندن دعوا موجب حلب کان هتي آيا.