زراعت

زراعت
آباديءَ لاءِ پاڻي پمپن ذريعي ڦاٽن مان کنيو وڃي ٿو. چؤماسي جي پاڻيءَ جي لاٿ کان پوءِ نڪتل زمين تي ڪڻڪ جي پوکي ٿئي ٿي. پر، ان لاءِ ضروري آهي ته ڍنڍ هر سال سيپٽمبر تائين 113 فٽ جي سطح تائين ڀرجي وڃي ۽ پوءِ آڪٽوبر ۾ 106 فٽ سطح تائين لهي. جنهن سان لڳ ڀڳ 2600 فٽ ايڪڙ زمين پوکي جوڳي ٿئي ٿي. اها سطح پوءِ بخارات سبب اڃا به گهٽجي ويندي آهي.
ڍنڍ جي سڪڻ سان ٻيا نقصان ٿين ٿا. مثال: ڦاٽن تي پوکيءَ جيترو پاڻي به نٿو بچي. مڇيءَ جي بقا کي ڌڪ رسي ٿو جنهن تي مهاڻن جو گذران هوندو آهي. پاڻي بلڪل خراب ٿي وڃي ٿو. چون ٿا ته اڳي هڪ لک ماڻهن جو روزگار منڇر جي مڇيءَ تي هو پر هاڻي تمام ٿورو تعداد ان ڪرت سان آهي.
1950 ۾ منڇر جو شڪار 3000 ٽن في سال ريڪارڊ ڪيو ويو هو، جيڪو 1944 ۾ فقط 300 ٽن وڃي بچيو. ان کان پوءِ سن 2000ع ۾ شڪار 100 ٽن به نه رهيو. 1930 ۾ ٿيل هڪ سروي موجب منڇر ۾ مڇيءَ جون 200 جنسون هيون، جن مان 14 جنسون نابود ٿي چڪيون آهن. انڪري مهاڻا روزگار جا نوان وسيلا ڳولڻ تي مجبور آهن. انهن حالتن ۾ لڳ ڀڳ اڌ لک ماڻهو منڇر ڇڏي ٻين پاسن ڏانهن لڏي ويا. مڇيءَ جي خاتمي جو سڀ کان وڏو سبب پاڻيءَ جو بلڪل گهٽجڻ يا ڍنڍ جو بار بار سڪڻ آهي. يعني، ڍنڍ ۾ گهٽ ۾ گهٽ 4 فٽ پاڻي سراسر هئڻ گهرجي. ان کان پوءِ زهريلي پاڻيءَ ته تباهي آڻي ڇڏي. ڍنڍ فقط تڏهن ڀرجي سگهي ٿي، جڏهن درياهه ۾ وهڪرو 80،000 ڪيوسڪ کان مٿي هجي.
اڳي پاڻيءَ جو اهو وهڪرو وقت سر ايندو هو، پر هاڻي اهو به دير کان دير تر ٿيندو ٿو وڃي. انهن حالتن ۾ ڍنڍ کي ڀرڻ لاءِ ضروري آهي ته سنڌوءَ ۾ پاڻي اڳواٽ/ وقت سر ڇڏيو وڃي، ۽ ڍنڍ کي اڳواٽ ڀريو وڃي.
منڇر مقامي ماڻهن لاءِ پاڻيءَ جو اڪيلو ذريعو آهي.1980ع ۾ جڏهن ڍنڍ مڪمل سڪي وئي هئي، تڏهن پيئڻ جو پاڻي ٽينڪرن ذريعي پهچايو ويندو هو. علائقي ۾ جر جو پاڻي کارو آهي ۽ پيئڻ لائق نه آهي. منڇر جي خراب پاڻيءَ سان پيٽ جون بيماريون ٿيون. ان کان پوءِ هاڻي انتظاميه پاڻيءَ جي فراهميءَ (ڳالهين جي حد تائين) لاءِ ڪن بهتر متبادلن جي تلاش ۾ آهي.
کيرٿر جي نَئِن جو پاڻي ايف پِي بند سان ٽڪرائجي نيٺ منڇر ۾ اچي ٿو. اڪثر سالن ۾ اهو وهڪرو بنهه معمولي هوندو آهي، البت نئه گاج ۾ ڪڏهن ڪڏهن وڏو وهڪرو ايندو آهي. (منڇر جي بقا لاءِ درياهي پاڻيءَ جو اچڻ لازمي شرط آهي).
ايف پِي بند جي اڏاوت کان اڳ 1917ع ۾ هڪ وڏو وهڪرو 119.0 فٽ آيو هو، جيڪو ان وقت ڏيڍ لک ڪيوسڪ جي ذخيري جيترو هو. سڀ کان وڏو پاڻي 1976ع ۾ ريڪارڊ ڪيو ويو جنهن سان منڇر جي سطح 125 فٽ ٿي وئي ۽ ايف پِي بند ڀڃي وڌائين. اهو بند اصل ۾ 117 فٽ سطح لاءِ ٺاهيو ويو هو. ان واقعي ۾ اڍائي لک ڪيوسڪ پاڻي آيو هو.