زرينه بلوچ

جيجي زرينه بلوچ : سـنـڌ سـان پاڻ اَرپـيـل آتما

ھيءَ ڏات ۽ ڏانءَ جي ڳالھه نه آھي دوستو!
پيار جي ڪا پوک آھي، رُوح جو رشتو وڏو
ھن وڏي درگاھه تي
جنھن پاڻ کي عشق ۾ اَرپي ڇڏيو
محبتون ميڙي ويو!
آئون مڃان ئي ڪونه ٿو، ته ڪو پاڻ کان وِڇڙي ويو!
ھُـو ھِتي ئي آھي دوستو!
ھِن ميڙ ۾ ٻيو ڪير آھي؟ تون ئي چئو!
ھي بُربليون ٽارين تي ڇا ٿيون چون؟
ھن چِڪچِڪي سَر تي لُڏي ڇا چيو؟
ھُـو ھتي ئي آھي دوستو!
آئون مڃان ئي ڪونه ٿو ته ڪو پاڻ کان وِڇڙي ويو!

چون ٿا ته جيجي زرينه لاڏاڻو ڪري وئي! ڇا سچ پچ ؟ آئون ڪنھن جسم جي خاموشيءَ کي موت ڪونه سمجھندو آھيان. آئون موت کي تڏھن مڃان جڏھن اسان جي اندر مان ساروُڻيون ختم ٿي وڃن يا جڏھن ان آتما جو پورھيو اثر وڃائي ڇڏي. جيجي زرينه جو رُوح جسم مان ضرور اُڏامي ويو آھي پر آئون ايترو ناستڪ ۽ ’خيال‛ جو انڪاري به ڪونه آھيان جو چوان ته مئڊم زرينه بلوچ اڄ اسان جي وچ ۾ ڪونه آھي. ’خيال‛ ته اڳ ۾ ئي ’خيال‛ جو حصو ھوندو آھي. مئڊم به پنھنجي رُوح ۽ جذبن سميت ’خلق جي خيال‛ سان جُڙيل ھئي. خيال، خالق، خلق ۽ تخليق جدا شيون ته ناھن! ھا! ايترو ضرور آھي ھاڻي ھوءَ ڪو نئون گيت ڳائي نه سگھندي پر ھن جو ڳايل ھر ھڪ گيت ۽ ڳيچ ھر محفل ۾ توڻي اڪيلائيءَ ۾ اسان سان ھوندو.
خوشقسمتيءَ سان جيجي زرينه جا ڳايل سڀ گيت محفوظ آھن. توھان ڪوبه رڪارڊ وڄايو ۽ اکيون پُوري ٻُڌو! جيجي زرينه توھان کي پنھنجي اندر ۾ ويھي ڳائيندي نظر ايندي:
”او امان! او امان! ... جيڪڏھن آئون ماريو وڃان!‟
”اسين ماڻھو لاڙ جا، درياھه جي پاڇاڙ جا ... اُترڙو ٿو لڳي!‟
”ٽِڙي پوندا ٽارئين جڏھن ڳاڙھا گُل ... تڏھن ملنداسين!‟
سنڌ جي ماڻھن جون اھي درد ڀريون آھُون ايتري طاقت سان ڪڏھن به ڪونه اُڀرن ھا جيڪڏھن جيجي زرينه انھن کي روح سان نه آلاپي ھا! سنڌ جا سُور گھڻن ئي فنڪارن آلاپيا، ۽ ڪِن ته وار ڪانڊاري ڇڏيا پر جيجي زرينه جي آواز ۾ اھا دانھن ڌرتيءَ ڌڻين کان واڳ ڌڻين تائين پھتي، بلڪه ستين آسمان تائين ضرور پھتي ھوندي. جيڪو آواز ڌرتيءَ کان آسمان تائين گونجي ، اھو مري نٿو سگھي. جڏھن آواز نٿو مري ته پوءِ ان جو رُوح ڪيئن ٿو مري سگھي! مون کي پڪ آھي ته جيستائين ھڪ به سنڌي ماڻھو ڌرتيءَ تي موجود آھي جيجي زرينه جا آلاپ روح جھومائيندا ۽ چيريندا رھندا!
منھنجو جيجي زرينه سان ادب، احترام ۽ سِنڌ جو رشتو آھي ۽ ذاتي قربت کان محروم رھيو آھيان پر ھوءَ ھميشھه قريب ئي محسوس ٿي آھي. آئون اڃا پرائمري اسڪول ۾ ئي پڙھندو ھئس جڏھن ريڊيو حيدرآباد تان زرينه ۽ روبينه واري جوڙي ءَ جا گيت ٻُڌبا ھئا. اھي لوڪ گيت ڳائينديون ھيون ۽ اسان کي جھومائي ڇڏينديون ھيون. اڳتي ھلي جيجيءَ جي آواز قومي جدوجھد ۽ انسانن سان درد جو رشتو نڀائڻ جي واٽ ورتي. پوءِ، عورتن جا جلسا جلوس ڪڍيائين ۽ ان ريت سنڌ جي قومي سياست ۾ نيون روايتون آندائين. ان سڄي عرصي ۾ اڄ تائين جيجيءَ سان منھنجي فقط ھڪ ملاقات ٿي، سا به ان وقت جڏھن ھوءَ 15 ڊسمبـر 1998 تي لوڪ گيتن جي رڪارڊنگ لاءِ زيب النساءِ ۽ عذرا شيخ سان گڏ ڪراچيءَ جي ممتاز مرزا آڊيٽوريم ۾ آئي ھئي. جيجيءَ ان وقت ”اسين ماڻھو لاڙ جا !‟ ڳاتو ته ماحول تي سحر طاري ٿي ويو. اھو اسم پورو ٿيو ته بابا سائين (جمال ابڙو) جيڪو سندس وڏو مداح ھو، اُٿي بيٺو ۽ ڏاڍي ادب سان فرمائش ڪئي ھئي، ” مئڊم ! ٽِڙي پـَوندا ٽارئين جڏھن ڳاڙھا گُل!‟ مئڊم به بابا سائينءَ جي ڏاڍي عزت ڪندي ھئي. ان ڏينھن ھن اھا وائِي ايترو ته رُوح سان ڳاتي ھئي جو بابا سائين ان گيت دوران سڄو وقت ھٿ ٻَڌي بيٺو رھيو ھو. اھي گھڙيون اڄ تائين نه ٿيون وسرن!
سنڌ لاءِ جيجيءَ جو سڀ کان پيارو contribution لوڪ گيتن تائين محدود نه آھي پر ھن نئين سنڌ جي تعمير لاءِ شيخ اياز جي شاعريءَ کي جنھن ريت آواز ڏنو، اھڙو ڪمال شايد مئڊم نورجھان فيض احمد ’فيض‛ جي شاعري ڳائيندي ڪري سگھي ھجي! جيجيءَ جو آواز شيخ اياز جي ڪلام سان ايئن ٺھڪي آيو جو ان کان بھتر ڪو ٻيو ٿي نه پيو سگھي. ھن اياز جي ’ڪُلھي پاتم ڪِينرو‛، ’ڀونر ڀِري آڪاس‛، ’ڪِي جو ٻيجل ٻوليو‛ کان وٺي ’وڄون وسڻ آيون ۽ ’ راڄ گھاٽ تي چنڊ‛ جو ڪافي چونڊ ڪلام ڳاتو:
’ساوڻ رُت ۾ سانورا، ھيل نه آئين تون!‛
’ٻي خبر ناھه پر مرڻ کان پوءِ توسان گڏجڻ جون حسرتون رھنديون!‛
’ڪيئن ڪريان مان، ڪنھن به ريت منھنجي مَن کي چين ناھي!‛
’ڀونءِ نه آئي ڀانءِ، الا! مان اُڏري ويندو سانءِ!‛
’سَکي پيا کي ملين ته چئجانءِ!‛

شيخ اياز جي رھيل شاعريءَ کي وري اھڙو آواز ڪونه ملندو، نه ئي سنڌ جي ڏکن سُورن ۽ نفيس جذبن کي مِٺڙن سرن ۾ جھونگاريندڙ اھڙو آواز ٻيھر جنم وٺندو!
سنڌ جي ثقافت کاتي مئڊم زرينه جي آواز ۾ جيڪي گيت رڪارڊ ڪيا، سي ضرور محفوظ ھوندا. ھاڻي انھن کي عام ڪرڻ ۽ نھايت چڱي انداز ۾ پيش ڪرڻ جي ضرورت آھي. ڪيترو نه چڱو ٿئي ھا جيڪڏھن ثقافت کاتو پاڻ وٽ جمع ڪيل اھي گيت اڳ ئي عوام آڏو پڌرا ڪري ڇڏي ھا. ان سان جيجي ۽ سندس مداح به مطمئن ھجن ھا! اڃا به وقت نه ويو آھي. ماڻھو ثقافت کاتي تي اڪثر ناراض ڏسبا آھن پر اھو به سچ آھي ته ان کاتي ۾ ڊاڪيومينٽيشن سائيڊ تي ڪافي ڪجھه گڏ ڪيو ويو آھي. ڪاش! اسلام آباد واري ”لوڪ ورثي‟ وانگر ”سنڌ لوڪ ورثو‟ جي نالي سان ھڪ مڪمل ادارو پنھجن لاثاني ورثي ۽ فنڪارن کي ڪيسيٽن ، سِي ڊِيز ۽ دستاويزي فلمن ذريعي گھر گھر پھچائي سگھي! يقيناً، ثقافت کاتو ڪنھن واحد ماڻھوءَ تي ٻڌل ڪمپنيءَ کان وڌيڪ بھتر ۽ گھڻي خدمت ڪري سگھي ٿو.