زوال بابت سائنسي رپورٽون

زوال بابت سائنسي رپورٽون
هاڻي انساني سرگرميءَ سڄو قدرتي نظام ڦِٽائي ڇڏيو آهي. نامناسب رٿابندين سان بند ٻڌجڻ سبب ڍنڍ جو رابطو درياهي سرشتي کان ڇڄي پيو آهي. سکر بئراج ، MNVD ۽ ايف پي بند ان خيال کان جوڙيا ويا آهن ته سنڌوءَ جو آبپاشي نظام بهتر ۽ محفوظ ڪيو ويندو پر انهن جي ٺهڻ کانپوءِ منڇر ۾ MNVD جو زهريلو نمڪياتي پاڻي وڌو ويو، مٺي پاڻيءَ جي آمد جا رستا جهليا ويا ۽ قدرتي ماحول بگاڙيو ويو آهي.
لڳي ٿو ته ويجهي مستقبل ۾ منڇر کي MNVD مان اڃا به وڌيڪ زهريلو پاڻي ملندو. پر RBOD تي ڪم اڃا هلندڙ آهي. ان سلسلي ۾ ساروهه حمل ڪاڇڙي ڍنڍ جي زيرو پوائنٽ کان سيوهڻ تائين ايف پِي بند جي اوڀر کان وڏي سم ناليءَ جو ڪم جاري آهي، جيڪو اڳتي لڪيءَ کان ڄامشوري تائين هلندو نظر ٿو اچي.
RBOD تي ماحوليات جي ماهرن کي LBOD وانگر تمام شديد خدشا آهن. هڪ تباهي ثابت ٿي چڪي آهي ۽ ٻي تباهي جاري آهي. ماڻهن کي احساس آهي ته حڪومت RBOD کي مڪمل ڪري دم پٽيندي، پر اها به پڪ آهي ته اها رٿا نه رڳو ناڪام ويندي پر سنڌوءَ جي اولهندي ڪناري جون زرخيز زمينون به تباهه ڪري ويندي. ماحوليات دوست تمام شدت سان مطالبو ڪري رهيا آهن ته منڇر ۾ RBOD جو ڇوڙ بند ڪيو ۽ اها رٿا ختم ڪري سم جي نيڪال جو ڪو ٻيو متبادل ڳوليو وڃي. ڪنهن کي به ڪو متبادل نٿو سجهي ان ڪري منڇر تباهي جي ڪنڌيءَ تي پهچي چڪي آهي.
هاڻي صورتحال اها آهي ته رواجي سالن ۾ منڇر سياري ۾ فقط 2 چورس ميلن تائين محدود ٿي سگهي ٿي. ان جي سطح RL 100-101 ٿئي ٿي جيڪا گهٽ ۾ گهٽ آهي. ماضيءَ ۾ هي ڍنڍ مڪمل طور سُڪي چڪي آهي. بهرحال، وڏين برساتن وقت ڍنڍ اتر ۽ اوڀر ڏانهن واڌ کائي 100 چورس ميلن تائين پکڙجي وڃي ٿي، جيڪا RL 113 سطح تي 64000 ايڪڙ والاري ٿي. ان صورت ۾ ڍنڍ جو حدون ڏکڻ ۾ جهانگارا، اولهه ۾ شاهه حسڻ، اوڀر ۾ اڙل بند ۽ اتر ۾ ڇنيءَ تائين وڌي وڃن ٿيون. منڇر جا بند RL 116 سطح تائين پاڻي جهلڻ جي سگهه رکن ٿا.
RL 100 سطح تي ڍنڍ ذري گهٽ خالي ٿي ويندي آهي. منڇر ۾ لٽ ڀرجڻ سبب ذخيري جي گنجائش تمام گهٽجي وئي آهي. سروي موجب جڏهن ڍنڍ جي سطح 107-113 فٽ ٿئي ٿي، تڏهن ان وچ ۾ 23 هزار کن ايڪڙ زمين والاجي ٿي. ان زمين تي ربيع جي پوکي ٿيندي آهي. آبادگارن کي پاڻيءَ کان آزاد زمين گهرجي، انڪري انهن آبادگارن جي دٻاءَ ۽ رڙين تي ان مهل منڇر مان پاڻي نيڪال ڪيو ويندو آهي جڏهن پاڻيءَ جي سطح RL 107 کان مٿي هوندي آهي.
ڍنڍ جي تراکڙي هئڻ سبب پاڻي هوا ۾ جلد بخارات بڻجي ضايع ٿيو وڃي، ٻيو پاڻي زمين ۾ جذب ٿئي ٿو. ان نقصان جو ڪوبه ڪاٿو نه هنيو ويو آهي ۽ نه وري اهو سوچيو ويو آهي ته ازالو ڪيئن ڪجي!؟ منڇر ۾ پاڻيءَ جي آمد جو ڪو به ڀروسو نه آهي. ان جو دارومدار ٻوڏن تي آهي. منڇر ۾ پاڻي وڌائڻ لاءِ مختلف طريقا اختيار ڪيا ويا آهن. خطي ۾ سالياني بارش جو سراسر حساب 4.43 انچ (112.5 ملي ميٽر) آهي. جڏهن ته بخارات جو مقدار 80 انچ (200 ملي ميٽر) آهي.
منڇر ۾ پاڻيءَ جا وسيلا برساتي نديون، سنڌو ندي ۽ MNVD آهن. برساتي ندين ۾ سڀ کان اهم گاج آهي. 1995 ۾ گاج ڪيچمينٽ ايراضيءَ ۾ پيل وڏي برسات دوران 3 لک ڪيوسڪ پاڻي ريڪارڊ ڪيو ويو. ان کان اڳ ريڪارڊ ۾ وڌ ۾ وڌ وهڪرو 1،70،000 ڪيوسڪ هو. هن ذريعي مان پاڻيءَ جي آمد تي ڪو به ڀروسو نه آهي ته اهو ڪڏهن ۽ ڪيترو ايندو؟ اهو بي ڀروسو وهڪرو به ٽن سالن ۾ هڪ ڀيرو اچي ٿو. ٻيون نئون شول، تَڪي، نري (نلي)، ڪڪڙاڻي، انگئي، نئنگ. هليلي وغيره آهن. انهن جي پاڻين جا مقدار به ماپيل نه آهن.
منڇر ۾ مٺو پاڻي سنڌوءَ مان ايندو رهيو آهي، جو منڇر سنڌوءَ سان ٽن واهن ذريعي ڳنڍيل آهي. اڳي سنڌوءَ ۾ وڏو چاڙهه ايندو هو ته منڇر به ڀرجي ويندي هئي، هاڻي سنڌوءَ تي بند بئراجون ٻڌجي ويون آهن ته پاڻيءَ جي فراهميءَ ۾ وڏي لاٿ اچي وئي آهي. تربيلا ٺهڻ کا اڳ هيٺ 0.14 ملين ايڪڙ فٽ پاڻي ايندو هو، جيڪو تربيلا ٺهڻ کان پوءِ 0.08 ملين ايڪڙ فٽ رهجي ويو. ڪالا باغ (جيڪڏهن ٺهيو ته) 12 ملين ايڪڙ فٽ پاڻي جهليندو.

اڙل منڇر واهه، اڙل ڇنڊڻ ۽ دانستر
اڙل جي گنجائش 4370 ڪيوسڪ مس آهي پر اهو منڇر کي ڀرڻ جو هڪ مکيه ذريعو آهي. سيوهڻ جي اتر وٽ ان جا دروازا آهن. ان ۾ ٻه در 20 _ 20 فٽ ويڪر جا لڳل آهن ۽ انهن جي سطح RL 100 آهي. ڇنڊڻ مان عام طور 7935 ڪيوسڪ پاڻي خارج ٿئي ٿو. چؤماسي ۾ درياهه جي چاڙهه وقت ان وسيلي منڇر کي ڀري سگهجي ٿو. ان جا ٽي دروازا آهن، هر هڪ 20 فٽ ويڪرو آهي ۽ انهن جي cill سطح RL 980 آهي، دانستر پراڻو induction واهه آهي جيڪو 1972 ۾ آبادگارن جي مطالبي تي ٻيهر فعال ڪيو ويو هو. ان جي گنجائش 500 ڪيوسڪ آهي، اهو منڇر کي ڀرڻ لاءِ سڀ کان اعتبار جوڳو وسيلو آهي. ان جي cill سطح RL 103.0 آهي ۽ هيڊ ريگيوليٽر جي سطح RL 101.0 آهي. خود واهه جي سطح RL 100.0 آهي. واهه جي بحاليءَ جو مقصد ان سطح مان ئي ظاهر آهي ته اهو درياهه جي گهٽ سطح تي به آبادگارن کي پاڻي پهچائي سگهي. جڏهن ته سکر وٽان ڊسچارج 80،000 ڪيوسڪ هجي تڏهن دانستر ۽ اڙل ۾ ننڍا ننڍا پمپ هڻي گهٽ وهڪري واي سطح دوان پاڻي کنيو وڃي ٿو، ڇو ته پمپ درياهه تي نه پر واهه ۾ لڳل آهن. اها مهانگي ۽ وقتي سرگرمي آهي

MNVD
MNVD حمل کان منڇر تائين آهي، ان جي ڊيگهه 111 ڪلوميٽر آهي. ان جو مقصد ساريال جي پاڻي، نئن جي پاڻي کي نيڪال ۽ ڪڇِي ميدانن واري وهڪري کي رستو ڏيڻ هو، جيڪو پاڻي هونئن ڪاڇڙي حمل ڍنڍ ۾ پوي ٿو.
ساڄي ڪپ تان منڇر ۾ سپلاءِ جا ٻه مکيه ذريعا آهن: دادو ڪئنال ۽ راوت ڊرين Ex ميهڙ برانچ.
Pritchard Escape : هيءَ ڊرين / واهه دادو ڪئنال مان 95 ميل وٽان ڦٽي ٿو ۽ 18 ميل ڊگهو آهي، ۽ MNVD ۾ منڇر کان 40 ميل اتر ۾ پوي ٿو. هي دادو ڪئنال ۾ هنگامي حالتن دوران 700 ڪيوسڪ اخراج لاءِ ٺاهيو ويو هو. ان واهه کي منڇر ڀرڻ لاءِ دائمي واهه طور استعمال ڪري سگهجي ٿو.
راوت ڊرين رائيس ڪئنال جي ميهڙ برانچ جي پڇڙيءَ کان شروع ٿئي ٿو. اهو بنيادي طرح 500 ڪيوسڪ اخراج لاءِ ٺاهيو ويو هو . ان ذريعي به منڇر کي پاڻي پهچائي سگهجي ٿو. اها 6 ميل ڊگهي آهي ۽ ڍنڍ کان 60 ميل اتر ۾ ڇوڙ ڪري ٿي.
اتر دادو سِم نالي پروجيڪٽ : جو هڪ حصو وڳڻ، خيرپور ناٿن شاهه، ميهڙ ۽ گهاڙ جو استعمال ٿيل پاڻي منڇر ۾ وجهي ٿو. اهو پاڻي MNVD جا ذريعي اچي ٿو.