سانجهيءَ تارو

سانجهيءَ تارو

”هي سانجهيءَ تارو آ، تارو، جيڪو سج لهڻ کانپوءِ نظر ايندو آهي، اهو هنن ڏُڪرن جي وقت ۾ يڪو گم هو، هن سال ظاهر ٿيو آهي، اسان جابلو ماڻهن جو ان تي وڏو اعتقاد آهي، جنهن سال به اهو وڌيڪ چٽو ڏسڻ ۾ ايندو آهي، برسات وڌيڪ پوندي آهي!“ سردار چيو.

”شاباس! اهو تارو ڏڪر جي ھنن سالن ۾ هئو ئي ڪونه!!“ انور حيرت ظاهر ڪئي.

”اهو هن ئي سال پيدا ٿيو آ، وڌيڪ ظاهر ٿيو آ ... پر اهو به تيستائين جيستائين آگسٽ تائين هيڏي نه وڃي، هوڏانهن هجي، هن طرف ڏي اولهه طرف ڏي. مٿي چڙهي ويو ته جابلو ماڻهو چوندا آهن ته (برسات جي اُميد) گهٽجي ويندي پر اسان کي اميد آهي ته اھو تارو آگسٽ تائين هيڏي (اولهه پاسي) هوندو! ... هن ڀيري مينهن جي ٻي به نشاني ڏسجي ٿي.“

”سانجهيءَ تارو سج لٿي مهل نظر ايندو؟“ انور وري پڇيو.

”ها ها! هاڻي ته تمام چٽو آ ۽ او هِتي آهي!“ هن افق ڏانهن مٿي اشارو ڪيو ... ”جن کي اسان وڏا تارا ٿا چئون پنهنجو مريخ ۽ زهره ... ھي انهن تارن مان آهي، معنيٰ تمام وڏو تارو آهي.“

”سڄي رات گذري ٿي ته ڇا اتي ئي ھڪ ھنڌ بيٺو رهي ٿو؟“

”نه، لهي ٿو ۽ اُڀري وري لهي ٿو. سج لهڻ کان پوءِ روشن ڏسڻ ۾ اچي ٿو، ان جي روشنائي ... پوءِ آهستي آهستي لهي ٿو.“

”ٻي ڪهڙي نشاني آهي برساتن جي؟“

”ٻيو وري جنهن سال کجي گهڻي ٿيندي آهي، جڏھن ڪنڊي سڱر ڪندي آ، يا ڄار پيرون ڪندي آهي. انهن تي به اٽڪلون (اندازا) لڳائيندا آهن ... سو، هيل کجي به تمام گهڻي لڳي آهي، حد کان وڌيڪ، اهڙي ٿيڻ ئي نه گهرجيس (ٿيندي ئي ڪونه آهي) ... ماڻهو موسم ۾ هوا جي رخن تي به اٽڪلون لڳائيندا آهن ... اهي آهن مڙئي قدرتي ڳالهيون ... ائين... (ماڻهن جا مشاهدا آھن )“

”بلهي واري بٺيءَ وٽ بلهي جو ڍورو آهي يا ڪا نئه آھي؟“ مون پڇيو.

” ھا! اهو ڍورو وڃي پوندو لوڻيءَ ۾ (....؟) ۽ وري جيڪا هيڏي ٿي وهي هينئن، انهيءَ کي ’ڪانئڍ‘ چوندا آهن ’ٽيڙيءَ واري نئه‘ به چونس!“

”۽ جنهن ڍوري تي گبربند بيٺو آهي، سو؟“ مون پڇيو.

”ان کي اسين ’ٻانڌاڪو‘ به چوندا آهيون ۽ ’گبربند‘ به چوندا آهيون. اتي ٽي ڍورا اچي ٿا گڏجن. هي اسانجو ڍورو به وڃي ٿو، هوڏهون به اچي ٿو، هيڏهون ’ڪارو‘ يا ’سُپيسر‘ چوندا آهيون. ان جو نالو سُپيسر آهي.“

”سُپيسر جي معنيٰ ڇا آهي؟“

”مونکي ڪانه ٿي خبر پئي!“ نوحاڻيءَ چيو.

”ماڻهو اسان کان پڇندا آهن ته ’ڪائي‘ لفظ جي معنى ڇا آهي؟ اسان چوندا آهيون ته ڪائيءَ وارن کان پڇنداسين!“ انور چيو.

”اها اسان کي به خبر ناهي ته ’ڪائي‘ ڇاهي؟“ سردار ننڍڙو ٽهڪ ڏيئي کليو.

”جڏھن اسان لاهوت وياسون، تڏھن اتان جي ماڻهن ٻڌايو ته گوڪل ديو نوراني باغ واري مٽي ڪائيءَ مان چَڪيءَ وانگر هٿ جي تِري تي کڻي آيو هو!“ مون کيس اها روايت ياد ڏياري.

” سردار محمد خان ان روايت کي سڌيءَ طرح رد نه ڪيو پر چوڻ لڳو ته ”اسان پاڻ مولائي به آهيون ، پنج تن کي مڃڻ وارا به آهيون. هن ايريا ۾ پهريون عَلم اسان جي خاندان جو لڳو ... نڪو جهانگر، نڪو باجر، نڪو سيد، نڪو پِير قلندر کانسواءِ ... پر نورانيءَ واري باغ ... بابت مون ھڪ روايت ٻڌي آھي، ڪن ماڻھن جو عقيدو آهي ته اهو شاھه نورانيءَ وارو مقبرو خود حضرت علي عليه السلام جو مقبرو آهي، فقيرن جو اهو عقيدو اٿوَ! ڀوتاڻي محمد صالح ۽ محمد ابراهيم ان جي وڏي ڀاءُ محمد ابراھيم مونکي ھڪ روايت ٻڌائي ته، نوراني بادشاهه جو نالو ’بلاول‘ هو، شاهه بلاول، چئن فقيرن سان گڏجي آيو، هو پنجاب جي طرف جو هو، پهرين اچي حب نئه جي ڪپ تي ويٺو، پوءِ اتي ان جو آستانو ٺهيو جيڪا چون ٿا ته اتي هن جي بيٺڪ آهي ۽ چيائين ته هن جا پهريان پهريان مُريد اسين ٿياسين، هن اسان کي ڪجهه ڪرامتون، چشما ڏيکاريا، اهو لاهوت پراڻو ماڳ هو جتي ماڻهو وڃي چِلا ڪاٽيندا هئا، جيئن اتي شاهه عبداللطيف يا وڏن وڏن اوليائن جا چِلا ڪاٽيل آهن ...

... پوءِ بادشاهه (نوراني) ايڏانهن ويو، اهو چشمو وهندڙ هو، پوءِ ھن اتي وڃي پنهنجو آخري آستانو اتي ڪيو. آخري آستاني کانپوءِ هن اتي اهي چَڪيون رکيون، اهو باغ ٿيو. ان کانپوءِ، هن (ڀوتاڻيءَ) مون کي نشانيون ڪڍي ڏيکاريون ۽ چيائين ته ”مان سردار ماڻهو توکي قسم سان ٿو ٻڌايان ته هي فقير جيڪي حال وسيلا پائيندا آهن، ڪولابو، ڪنٺو، اهو لوهه جو دست پناهه ۽ ڪِشتي جيڪا کڻندا آهن، هي تلوار! اسانکي وڏن کان هن جي هٿ سان مليل آهن، ھن سڀ کڻي آڻي مونکي انهن جي زيارت ڪرائي! چيائين، ”هاڻي فقير تون ڇا به سمجهه! عقيدتمند ڇا به سمجهن، انهن جي عقيدي ۾ اسين ڪجهه چوڻ وارا ڪونه آهيون (يعني هي حضرت علي ڪرم الله وجھ ڪونه آهي). پهريان مريد اسين آهيون، هو جڏهن ويو ٿي تڏھن اسان جي وڏن کي وصيت ڪري هي ڏيئي ويو ته هي منهنجون امانتون توهان وٽ ھجن. ’شاهه بلاول‘ نالو هئس، اڃا به ايئن ئي چون ٿا.

”شاھه نورانيءَ جي مزار اتي اصل کان هئي يا نه؟“ جڏهن اسان اهو سوال ڪيو ته نوحاڻي چيو،

”جڏهن منهنجي عمر 25 سال هئي (يعني اڄ کان 45 سال اڳ سن 1958ع ۾) ان مهل به مون مزار ڏٺي، ۽ نه وري اها ڳالهه مون ڪنهن کان ٻڌي آهي ته اڳي هتي مزار ڪانه هئي.“ ان طرح ھن اھا ڳالھه رد ڪئي ته ڪو هيءَ مزار تازي يا هٿرادو آھي.

شاھه بلاول نوراني ڪير ھو؟ مون کي ڪراچيءَ ۾ رهندڙ ھڪ بلوچ شاعر غلام رسول ’مـُــلا‘ مـُــلا زئي ياد آيو، جنهن وٽ شاهه بلاول نورانيءَ جي اصليت بابت ھڪ بلڪل جدا ٿيسز ھئي. ھن جو چوڻ ھو ته ”چار پنج سؤ سال اڳي لاھوت واري علائقي ۾ ’بالاچ‘ نالي ھڪ گورگيج جوان پنهنجي ڀاءُ جي پلاند ۾ 70 ماڻهو ماريا ھئا. ان جي ڀاءُ جو نالو ’دودو‘ ھو جنهن وٽ ’سمي‘ نالي ھڪ عورت آئي. سميءَ جي مائٽن دودي کي ماري وڌو ھو. بالاچ جو پيار جو نالو بلوُ ھو ۽ ’بلاول نوراني‘ ئي ’بالاچ گورگيج‘ آھي. مون اها روايت سردار نوحاڻيءَ کي ٻڌائڻ مناسب نه سمجهي ۽ چپ رهيس، مون کي اندازو هو ته هو جواب ۾ ڇا چوندو.

”لکمير جي ماڙيءَ جي ڇا تاريخ آهي؟“ انور پڇيو.

”آهي ته ڪا پراڻي جڳهه قديمي نموني جو ٺهيل آستان ، پر جيڪڏهن کوٽائي سٺي نموني ٿئي ها ته ڪجهه ملي ها. هونئن اها واقعي ڪنهن ڪافر جي نالي سان منسوب ماڙي آهي ... ماڻهو روايتن ۾ لکمير! لکمير! چوندا آھن. اها واقعي اڏاوتي جاءِ آهي، انهن آثارن ۾ گهرن جا نشان آهن، باقاعدي جدا جدا، ان کي مٿي کڻي وڃي، ماڙي ٺاهيائون آ. هٿ جي اڏاوت آهي، بُٺي آهي، ان جي چوڌاري اڏاوت آهي...“

”... باقي، هي شاهه! ته هنن کي آئي وڌ ۾ وڌ ٻه سئو سال کن ٿيا آهن“ محمد خان نوحاڻيءَ لکمير جي ماڙي ۽ نئنگ جي حوالي سان اتان جي سيدن جو ذڪر ڪيو. جيلاني دير سان آيل آهن، بلڪه بل