سانگي قبيلو

�نڊي سان ميان صاحب وڙهندو هو، اهو سندس مقبري تي رکيل آهي. خداآباد تي منزل دوران 32-1931 ۾ بابا مونکي مقبري تي وٺي ويو ۽ مجاورن ان ڏنڊي جو ’ديدار‘ اسان کي ڪرايو. مقبري تي وڻن جي ٽارن سان اڪيچار ڏنڊا ٻڌا پيا آهن. پڇا تي مجاورن ٻڌايو ته ماڻهو باسون باسيندا آهن، پوءِ جنهن جي مراد پوري ٿيندي آهي سي سکا خاطر ڏنڊو يا ڏنڊي کڻي ايندا آهن ۽ اچي وڻن ۾ ٻڌي ويندا آهن. برطانيه ۾ به ويلس ڀرسان سمونڊ اندر هڪ پهاڙ آهي. واءَ، طوفان ۽ اوندهه ۾ ڪيترا جهاز ان سان ٽڪرائبا هئا سو جهازران به سکا باسيندا هئا پوءِ جيڪو جهاز بچي ويندو هو ته انهيءَ جو جهازران اتي جهنڊو کوڙيندو هو. ائين کوڙا سارا جهنڊا اتي نظر ايندا هئا. هڪ جهازران جنهن کي اعتبار نه ايندو هو، ان کي اهي جهنڊا ۽ جهنڊيون ڏيکاري چيو ويو ته هاڻي ته اعتبار ايندءِ نه، ته ڪيترن جون مرادون پوريون ٿيون آهن. هو يار به ڪو نپٽ حقيقت پسند هو سو چيائين ته جن جن جهازن کي پِير (سينٽ) نه بچايو آهي انهن جا به جهنڊا لڳائڻ کپن ته خبر پوي ته ڪيترن جا ٻيڙا ٻوڙيا اٿائين.
مان کپري ۾ جج هئس ته هڪ باريش دلچسپ ماڻهو هڪ ڪيس ۾ جوابدار ٿي حاضر ٿيو. هو ڪو پڪو وهابي هو ۽ هڪ پير جي قبر ڊاٿي هئائين. چارج رکي چيومانس ته بچاءَ جا شاهد ڏيندين؟ چيائين جج صاحب فريادي حاضر ئي نٿو ٿئي ۽ تون ٿو مونکان بچاءَ گهرين. چيومانس ڪهڙو فريادي؟ سائين اهو فلاڻو پير جنهنجي قبر ڊاهي پٽ ڪئي اٿم. اهو ته دانهن ئي ڪونه ٿو ڪري باقي ٻين کاٽائو پٽن کي سيڪ آيو آهي. ڳالهه وزندار هئي پر مون رعب سان چيومانس ته شاهد ڏين ٿو يا نه. چيائين هائو لک نالا ۽ مون لکيا، پهريون عبداللطيف ولد حبيب شاهه ويٺل ڳوٺ ڀٽ شاهه ٻيو عثمان پٽ فلاڻو ويٺل سيوهڻ، اتي مونکي سمڪ پئي ۽ قلم کڻي جهليم ۽ چيم اڙي هيءُ ڪهڙو مذاق آهي؟ چي سائين سمن ڪڍين پوءِ ڪورٽ سڳوريءَ جي حڪم تي نه اچن ته قدم کڻين. مون چيومانس شام مون وٽ اچجانءِ، ۽ آيو. چانهه گڏجي پيتيسين ڪچهري به ڪئي سون. ڏاڍو دلچسپ ۽ روشن دماغ ماڻهو هو. نالو وسريو يو اٿم، جيتوڻيڪ ماڻهن کي پڪ هئي ته سزا ايندس پر مون کيس ڇڏي ڏنو، اهڙا عجب جهڙا ڪردار به پيا آهن، نالو شايد عبدالعليم درس هئس.
هڪ ٻيو وڏو واقعو ميان يار محمد ڪلهوڙي جي وقت ۾ جهوڪ واري شاهه عنايت جو شهيد ٿيڻ آهي، جيتوڻيڪ ميان يار محمد ٺٽي جي نواب اعظم خان جي مدد ۾ ڪجهه لشڪر موڪليو ۽ ٻيو ته شاهه عنايت شهيد سان قرآن شريف وچ ۾ رکي ٺاهه ڪرڻ وارا سندس فرزند محمد خان ڪلهوڙو ۽ مير شهداد خان هئا ته به شهادت جو ذميدار نواب اعظم خان هو نه ڪي ميان يار محمد، پڻ ميان يار محمد کي نواب وٽان انعام ۾ چاچڪان ۽ سماواتي پرڳڻن جا ڪيترائي ڳوٺ جاگير ۾ ڏنا ويا ۽ ميان يار محمد نواب شاڪر خان کان روپاهه جو پرڳڻو مقاطعي تي ورتو (تحفة الڪرام ۽ تاريخ ڪلهوڙا صفحو 260) ثابت ٿيو ته روپاهه جو پرڳڻو موجود هو جو بعد ۾ چانڊڪا سڏيو ويو.
مشهور آهي ته شاهه عنايت بيت چيو ته:
ڪاهي ڪلهوڙو آيو، ڪري مندي صلاح،
اچـي اڙيـو انــهن سان، جـنـيـن وٽ الله،
ڪـلـهـوڙي جـي بـاهه، وسـاڻـي ورهيــن کي.

هي سڀ ثبوت ڏيکارين ٿا ته ميان يار محمد ٺٽي جي نواب جي مدد ضرور ڪئي ۽ انعام اڪرام به ورتا پر شهادت جو سڄو قصو نواب اعظم تي پوي ٿو، ميان صاحب کي ڪهڙي خبر ته ههڙو ڪلور ٿيندو، چون ٿا ته ميان صاحب تي هن شهادت جو ايڏو اثر ٿيو جو سالن جا سال حُجري کان ٻاهر ئي نه نڪتو، هيءَ پشيماني چئجي يا سياسي اٽڪل بازي، ان جي خبر خداوند کي. نيتن تي شڪ نه ڪبو.
ڪلهوڙن کي هت ڇڏيون ٿا، منهنجو موضوع هو ابڙا ۽ سانگي. مان ڀانيان ٿو ته مان ڪافي ثبوت ڏئي چڪو آهيان ته ابڙو ۽ سانگي هڪ قوم آهي.
ڳالهه اصل ته آهي سماٽ جي، جيڪي چيو وڃي ٿو ته حضرت سام بن نوح عليھ السلام جو اولاد آهن. سماٽ لقب آهي راجپوت حاڪمن جو، جيئن سمراٽ چندر گپت، هندستان جو شهنشاهه. سمراٽ مان ”ٽ“ ڪيرايو ته سمرا يعني سومرا ٿي پيا، جيڪڏهن ”ر“ ڪيرايو ته سماٽ ٿي پيا. سما ۽ سومرا ٻئي راجپوت آهن. سنڌ ۾ راجپوت بدران اکر آهن راج پتر، جو ڦري راجپر يا راڄپر ٿي پيا، راڄپر جي شاخ آهي ٻانڀڻ، هي سنڌ ۾ هڪ عجيب ڦرڪو آهي نه ته ڪٿي ٻانڀڻ برهمڻ ۽ ڪٿي راڄپر کتري، هت ميمڻ به جي وئش واپاري آهن سي سڏائن کتري، مونکي مرحوم الاهي بخش ٻانڀڻ، جو خيرپور جو وڏو ڏاهو زميندار ۽ ايم پي اي هو ٻڌايو ته هو راڄپر آهن.
پر مان ڀانيان ٿو ته ”ٻانڀڻ“ اصل ۾ ”بابينو“ آهي جو چند سمون ۽ لاکي جو پٽ آهي، ڏسو ڪتاب قديم سنڌ مصنف مرزا قليچ بيگ، صفحو 395. هو صاحب لکي ٿو ته، ”ڄام جوڻو سنڌ جي سمن جو وڏو ڏاڏو هو جو لاکي جو پٽ هو، انهيءَ کي پنج پٽ هئا هر هڪ کوريو، تاجو، ابڙو، بلوچ ۽ بابينو.“ ثابت ٿيو ته ابڙو، بلوچ ۽ بابينو (ٻانڀڻ) سڳا ڀائر هئا، هڪ پيءُ جا پٽ، ڪو عجب ناهي جو اهي ٻانڀڻ پاڻ کي راجپوت يا راڄپر يا راڄڙ سمجهن ٿا. خبر ناهي ته سسئي جو پيءُ به ٻائو ٻانڀڻ هو يا سمو راڄپر.، تحفة الڪرام صفحي 80 تي به آيو آهي ته ڄام جوڻي کي پنج پٽ هئا هڪ هڪ کوريو، تاجيو، ابڙو، بلوچ ۽ بابينو، ساڳئي صفحي تي وڌيڪ چيو ويو آهي ته اڄ تائين سڄي سنڌ، گجرات تائين، جا اڪثر رهاڪو سمي جو اولاد آهن ۽ سنڌ گهڻو ڪري هنن ماڻهن سان آباد آهي.
مان 1941ع ۾ آزادي جي آندولن دوران، جڏهن سنڌ جا سڀ درسگاهه بند ٿي ويا هئا تڏهن جهونا ڳڙهه گجرات پڙهڻ ويس. مون ڏٺو ته سڄي گجرات سنڌي سمن سان ڀري پئي هئي. مسجد جا امام به سنڌي ته درسگاهن جا فقير به سنڌي. رات جو ڪالوا گيٽ کان هاسٽل ايندي ڏٺم ته هڪڙي تمام پوڙهي ۽ ڪمزور عورت هڪ هڙ رستي جي پاسي ۾ رکي پٽ تي ويٺي هئي. مان وٽس ويس ٻڌايائين ته پوڙهي ۽ بيمار هئڻ ڪري ٿڪجي پئي هئي. مون چيومانس ته هڙ مان ٿو کڻي هلان، سندس ڳوٺ هاسٽل کان ٿورو پريان هو. پڇڻ تي ٻڌايائين ته هو سنڌي سما آهن مون کيس ٻڌايو ته مان به سانگي ابڙو آهيان. پوءِ ته ڏاڍا زور ڀريائين ته ڳوٺ هل ۽ ڳوٺ وارن سان مل. مان پڙهڻ جو بهانو ڪري کيس گهر وٽ ڇڏي موٽي ويس.
سماٽ تمام وڏي قوم آهي. سڄو پنجاب، سنڌ ۽ بلوچستان سماٽ آهن. حيرت آهي ته بلوچ هڪ لغو ۽ واهيات ڪهاڻيءَ تي سندرو ٻڌي پاڻ کي امير حمزه رضي الله عنھ جو اولاد پيا سڏائين. چي حضرت حمزي هڪ جنڙيءَ سان جماع ڪيو ۽ ان جو اولاد بلوچ ٿيو يا مائي جتو جو اولاد جتوئي ٿيا. توبهه. حقيقت ۾ بلوچ لفظ ئي مرڪب آهي بل + اوچ جو، معنيٰ وڏي ٻل يا طاقت وارو. پاڻ ئي بلوچ يا بلوش چوندا آهن. اسين سڀ سنڌي گهڻو ڪري سورج بنسي ڪل جا راجپوت آهيون. مرزا قليچ بيگ پنهنجي ڪتاب قديم سنڌ ۾ جيڪو شجرو صفحي نمبر 279 ۽ 480 تي ڏنو آهي سو هتي طوالت سبب نٿو ڏئي سگهجي. سنڌ جا سما، راڄا دسرت ۽ شري رامچندر جي شاخ مان آهن. راڻيءَ ڪوشليا جي پٽ شري رامچندر جي پڙ پوٽن مان هڪ جادم هو جيڪو سنڌ جي سمن جو ڏاڏو آهي. ان کان پوءِ سڀني جو وڏو آهي لاکو. توهان ڏسندا ته سنڌ ۽ ڪڇ ۾ ڄام لاکو، لا�