سانگي قبيلو

�و ڦلاڻي، لاکاٽ ۽ لاکير نالا عام آهن. لاکي جا پٽ هئا انڙ، ڇٽو، ڦل ۽ مناهيون، وري انڙ جو پٽ لاکو جنهن جو پٽ سمون ۽ سمي جا پٽ هئا جکرو ۽ ڪاڪ جو حاڪم ڪاڪو، جنهنجا پٽ هئا پلي ۽ راءِ ڌن يا راڌڻ، اڄ به راڌڻ جو شهر ضلعي لاڙڪاڻي (هاڻ ضلع دادو) ۾ ريلوي اسٽيشن آهن. راءِ ڌن جو اولاد هو سمو نوتيار، لاکو، ابڙو ناهيون، ڪوريو (پوءِ ڪئونريجو) ۽ پلي، پليءَ جا پٽ ساند ۽ اُڍو. ان مان ٿيا ڪاڪو، جاڙو، جوڻيجو، هڱورو، ديرو ۽ ڄام هوتي. مشهور سسئي پنهون وارو پنهون، هوت قبيلي مان هو. هي به هڪ ثابتي آهي ته بلوچ سنڌي سما آهن. پنهونءَ جو نالو حقيقت ۾ نج سنڌي پنيو يا پنيل آهي جو اڄ تائين سنڌ جا ماڻهو رکندا آهن. شاهه صاحب جو بيت ”پنهل ڄام پرچ الا“ سڌو سنئون ٻڌائي ٿو ته اهو پنهل اصل ۾ ڄام پنيل آهي. ڪتاب ”سسئي پنهون“ ۾ هرنام سنگ شام لکيو آهي ته پنهونءَ جي ماءُ کي اولاد ڪونه ٿيندو هو انهيءَ ڪري پئي دعائون گهرندي هئي. وڌيڪ لکي ٿو ته پنهون سڪيلڌو هو (صفحو 85 ۽ 59) ظاهر آهي ته اهڙي ٻار جو نالو پنيو يا پنيل رکيو ويو. ٻيون ثابتيون به ڏسو ته سندس پيءَ جو نالو هو ڄام آري، جو به سنڌي سماٽ جو نالو آهي. پنهون جي ڀائرن جا نالا آهن، چنره، هوتو ۽ توتو. قادر بخش نظاماڻي جو وڏو عالم ۽ بلوچ قوم پرست به آهي، ان سان جڏهن اهو بحث ڇڙيو ته مون وٽ مڃي اٿيو ته اهي بلوچن جا نالا ناهن ۽ واقعي پنهون سنڌي ڪردار آهي. سنڌ ۾ آري جي نسبت سان آريجا ذات اڄ به آهي، جنهن سوداگر سان پنهون ڀنڀور آيو هو ان جو نالو هو بيبيو، جو نالو اڄ به سنڌ ۾ رکيو وڃي ٿو، جيئن استاد بيبيو خان، ان جي معنيٰ اها ٿي ته پنهون سنڌ مان ئي هڪ ماڳ ڪيچ تان هڪ سنڌي سوداگر سان ئي نڪتو هو. ان ماڳ کي ڪيچ مان ڦيرائي ڪيچ مڪران ڪري ڇڏيو اٿن جا ٻي وڏي غلطي آهي. هرنام سنگهه شام ان کي ڪيچر جو علائقو سڏيو آهي جو خود ڪينجهر يا ان جي آسپاس جبلن ۾ ڪرچات وغيره ٿي سگهي ٿو نه ته سسئيءَ جا مائٽ ڪيئن کيس اڪيلو ڇڏين ها ته مڪران پنڌ ڪري وڃي. هو خوشحال هئا ۽ سڀ ڪجهه ڪري سگهيا ٿي. هوتي قبيلي جا ماڻهو اڄ به ڪراچيءَ ۾ رهن ٿا ۽ سنڌ ڳالهائين ٿا. خود بزنجو لفظ ڏسو ته نج سنڌي آهي، جيئن ناريجو، سميجو، جاڙيجو وغيره، بزنجا به ڪراچيءَ ۾ رهن ٿا ۽ سنڌي ڳالهائن ٿا.
وڃي پنهونءَ جي پچر ۾ پياسون، ڳالهه پي هلي شجري جي. مرزا قليچ بيگ صفحي 182 ۽ 183 تي ڄام هوتي جي اولاد مان ڄام هپڙ، راهوجو ۽ ڄام راهو لکي ٿو، وري انهيءَ جي اولاد مان آهي ڄام لاکو جنهن جو اولاد آهي ڄام جوڻو، انڙ، ڪاهو، پلي، اوٺو، ابڙو، هڱورو، ڄام جوڻو، جو سنڌ جي حاڪمن جو ڏاڏو آهي. سندس اولاد آهي بابينو، ’بلوچ‘ ابڙو، تاجيو ۽ کوريو. ڄام بابيني جا پٽ آهن ڄام جوڻو ۽ ڄام انڙ. مونکي جيڪا ڳالهه ٻڌائڻي هئي سا اها ته بلوچ نج سماٽ آهن ۽ ابڙو ۽ بلوچ ڀائر آهن. ان ڪري ئي مرحوم سردار رند مونکي گهگهي ڀائي سڏيندو هو. مان ڀانيان ٿو ته کوريو، کهڙو آهي ۽ ڪوريو ڪنئوريجو.
مولانا غلام الرسول مهر صفحي 100، 101 ۽ 102 تي مختلف ڪلهوڙن سردارن جي وقت ۾ مختلف ابڙن وڏيرن جي فهرست ڏني آهي، جن ڪلهوڙن کي هر وقت ۽ هر حال ۾ مدد ڪئي، ترتيبوار نالا آهن:
1.وڏيرو جلال خان ابڙو، 2. وڏيرو داد خان ابڙو 3. وڏير جهانگي خان ابڙو ، 4. وڏيرو هاشم خان ابڙو، 5. وڏيرو لالو ابڙو، 6. وڏيرو جهانگي خان (ٻيو) 7. وڏيرو وليداد خان ابڙو. 8. وڏيرو طيب خان ابڙو.
لاڙڪاڻي ضلعي ۾ اڄ به ٻه مشهور شهر آهن، طيب ابڙو ۽ وليداد مرحوم دوست محمد ابڙو ائڊووڪيٽ طيب ابڙي جو ويٺل هو. ڳوٺ وليداد جتي مان به پڙهيس لاڙڪاڻي لڳ ڪامريڊ علي محمد ڪلهوڙي ۽ سندس ڀيڻ بيگم اشرف عباسي جو ڳوٺ آهي. رائيس ڪئنال مان گهاڙ واهه جي منهن وٽان جا پهرين شاخ نڪري ٿي، تنهن جو نالو آهي آبڙي شاخ ۽ اهو به هڪ ثبوت آهي ته ڳوٺ وليداد خان، وڏيري وليداد ابڙي جو نانوَ پٺيان آهي ۽ ان ڳوٺ ۾ چنا به رهن ٿا جن مان عبدالحميد چنو منهنجو هم ڪلاسي هو.
وڏيري جلال خان کي پنج پٽ هئا: جوڌو خان، بکر خان، خير دين خان، بهادر خان ۽ عمر خان. عمر خان کي ٻه پٽ هئا: ننگر خان ۽ تماچي خان. مان ڀانيان ٿو ته منهنجو خاندان عمر خان مان آهي ڇو ته اسان جي خاندان ۾ عمر خان ۽ وليداد عرف واليڏنو نالا اڄ تائين هليا اچن. اسان جي ڏاڏن پڙ ڏاڏن جا نالا آهن عمر خان بن واليڏنو بن عمر خان بن واليڏنو بن عمر خان. منهنجو ڏاڏو هو عمر خان ولد واليڏنو جن جون قبرون اڃا به اسان جي ڳوٺ سانگي ابڙا لڳ، مقام حاجي رحمت الله ۾ آهن.
ابڙن جا اصل سردار ترائي وارا تعلقي ڳڙهي ياسين ۾ آهن. اڄڪلهه همت علي خان سردار آهي. نادر حسين سندس چاچو آهي جو ايم پي ايم به هو. اهي به پاڻ کي ابڙو نه، پر ڪماريو سڏائين ۽ سڀ اهل شيعت جا آهن ان ڪري اسان وارو وڏيرو عمر خان پنهنجي نالي جي نسبت سان منجهائن ٿي نٿو سگهي، انهيءَ ڪري هو سانگي ابڙو هو ۽ اڄ تائين سندس پونئير اهو نالو رکندا اچن. منهنجو ڀائٽيو عمر خان آهي ۽ پوٽو واليڏنو.