ساهه کڻڻ تي به ٽيڪس لڳندو؟

3 فيبروري 1996ع
ساهه کڻڻ تي به ٽيڪس لڳندو؟

هاڻي ڇا ڳالهائجي؟ مهانگائيءَ بابت سڀ موضوع ڪٽجي چڪا، سڀ بحث هلي چڪا، سڀ ڳالهيون ٿي چڪيون، سڀ ڏک ڏاکڙا ۽ تڪليفون بيان ٿي چڪيون پر اعلان ڪيو ويو ته رپئي جي قيمت ڊالر جي مقابلي ۾ اڃا ڪيرائي وئي آهي. اهو به اطلاع ڏنو ويو ته هاڻي هر شئي تي ٽيڪس لڳندو ۽ دستاويزي معيشت هيٺ هر هڪ تي ٽيڪس هڻڻ جو پروگرام شروع ٿي چڪو آهي. ٽيڪس جي چار ۾ توسيع ڪئي پئي وڃي، هاڻي ريزڪي ٽيڪس جو به وقت ايندو ۽ هر خدمت ان جي دائري ۾ اچي ويندي. ايئن سڀ ڇو ٿي رهيو آهي؟ آءِ ايم ايف جي مرضي! حڪومت پاڪستان ”حڪومت آءِ ايم ايف “ جا مطالبا پورا ڪري رهي آهي ڇاڪاڻ ته وقت سر ڏن نه پيارڻ سبب بادشاهه وقت شهنشاهه خزانه عالي جناب آءِ ايم ايف جو عتاب لاتعلقي نازل ٿيندو جنهن سان سڄو ملڪ معاشي طور ڏڪار جي بدحال ٿي ويندو.
عوام کي اطلاع ڏنو ويو آهي ته هاڻي ٽيڪسن جو اهڙو مربوط ڄار وڇائي کين جڪڙيو پيو وڃي جو قيامت جي ڏينهن تائين ان مان نڪري نه سگهندا ۽ آءِ ايم ايف جو ڪوريئڙو توهان جو سڄو رت ست ۽ گوشت کائي مچندو. عوام کان صلاح پڇڻ ضروري نه هوندي آهي خاص ڪري ان مهل جڏهن خود عوام کي ڄار ۾ ڦاسائڻ جو وقت هجي. آءِ ايم ايف ڇا آهي؟ شايد ڪو عام ماڻهو سمجهي نه سگهي. هي هڪ اهڙو ادارو آهي جيڪو ملڪن جي معيشت جي ترقيءَ ۾ اهم ڪردار ادا ڪرڻ جي دعوا ڪري ٿو، پر هيءَ ڪنهن سرار جي شڪار گاهه واري ”رک“ آهي جنهن ۾ هرڻ ڊوڙون پائن ٿا، ڇالون ڏين ٿا ۽ تتر ڀڙڪا ڏين ٿا. سندن نسل وڌي رهيو آهي پر ان لاءِ ته سڀاڻي جڏهن سردار پنهنجو شوق پورو ڪرڻ لاءِ نڪري ته کيس کوڙ سارو شڪار ملي!
حڪومت چوي ٿي ته هاڻي ڪا به شئي ٽيڪس فري نه هوندي. (اها ٻي ڳالهه آهي ته اڃا ڪالهه وڏي عهدي لاءِ ٽيڪسن کان آجي هڪ وڏي ڪار امپورٽ ڪرڻ جي اجازت ڏني وئي) حڪومت پاڪستان جون شهنشاهه خزانه عالي جناب آءِ ايم ايف سان دستاويزي معيشت بابت ڳالهيون هلي رهيون آهن. ان کان اڳ انگ اکر گڏ ڪو نه ڪيا ويندا هئا، هر ڳالهه اندازي ۽ ڌڪي تي هلندي هئي، هاڻي هر شئي جو رڪارڊ رکيو ۽ جمع ڪيو پيو وڃي. اها دستاويزي معيشت حڪومت کي مدد ڏيندي ته هر شئي تي ڪيئن ۽ ڪيترو ٽيڪس مڙهجي.
ٽيڪسن جي وصولي ڪيڏي شفاف آهي؟ ان جو اندازو ڪرڻ لاءِ ”سيلز ٽيڪس“ تي نظر وجهبي ته خريدار جو هيانءُ ڇڄي پوندو. سيلز ٽيڪس ان کي ادا ڪرڻو آهي جيڪو وڪڻي ٿو، چاهي اهو دڪاندار هجي يا ڪارخانيدار پر خريدار کي خبر ئي نٿي پوي جيڪو ڪارخانيدار ۽ دڪاندار پاران سيلز ٽيڪس به پنهنجي کيسي مان ادا ڪري ٿو. هر اهو پئڪيٽ جنهن تي ريزڪي قيمت لکيل آهي، ان ۾ سيلز ٽيڪس به سامل آهي. پاڪستان کانسواءِ شايد ئي ڪو ٻيو ملڪ هوندو جتي سيلز ٽيڪس به خريدار ادا ڪندو آهي.
ڀلي ته اڄ تائين ٽيڪسن جو ڪو به مربوط ۽ چٽو پٽو نمونو نظر نه آيو هجي پر ڪير ٿو چوي ته اڃا به ڪا اهڙي شئي بچي آهي جنهن تي ٽيڪس نه آهي ۽ ڪا اهڙي به سهولت آهي جيڪا سچ پچ مفت ۾ ملندي هجي! اڄڪلهه ته باهه ۽ پاڻي به پئسن تي ملن ٿا جيڪي ڪائنات جا زندگيءَ لاءِ ”فري لسٽ وارا ائٽم“ هئا. ڏيئي وٺي هوا بچي آهي، ماحولياتي گدلاڻ ڏسي لڳي ٿو ته جلد اها به پئسن تي ملندي. بس! هڪ اسم سج جي ڪرڻن جي آهي جيڪو شايد اڃا ٻه ٽي صديون مفت ۾ ملندو رهي. انسانن تي مڙهجندڙ ٽيڪسن جي رفتار ڏسي لڳي ٿو ته جلد ئي آءِ ايم ايف ۽ ورلڊ بئنڪ حڪومتن تي دٻاءُ وجهنديون ته اهي پنهنجن شهرين کي اهو به چوڻ ته اهي سج جي روشني استعمال ڪرڻ تي به ٽيڪس ڏين ۽ پنهنجي ”شهريت“ جي تجديد ڪرائڻ لاءِ به في پياريندا رهن ڇاڪاڻ ته اهي هر وقت ملڪ جو گهٽ ۾ گهٽ هڪ چورس فٽ زمين گهيري رکن ٿا. آءِ ايم ايف مان اها به توقع رکي سگهجي ٿي ته اها ڪو اهرو قانون لاڳو ڪرڻ جي تجويز به پيش ڪري جنهن سان پنهنجي شهريت جي تجديد نه ڪرائيندڙ ماڻهوءَ کي قيد، ملڪ نيڪالي، ڏنڊ يا غلام بنائڻ جي سزا ڏئي سگهجي.
عالمي مالياتي ادارن جون تجويزون ايئن ئي هونديون اهن. شروع شروع ۾ عام ماڻهو ته سمجهي ئي ڪو نه سگهندو آهي ته ڪو ان شئي تي به ٽيڪس لڳي سگهي ٿو. ڀلا وي سي آر ۽ ڊش اينٽينا تي لائسنس في هئڻ جي ڪهڙي تڪ آهي؟ ٽيليويزن جي لائسنس في ته وري به سمجهه ۾ اچي ٿي جو ماڻهو پي ٽي وي جا پروگرام ڏسي ٿو جيڪا حڪومت پاڪستان جي ڪنهن اداري طرفان ”خدمت“ آهي. ڊش اينٽينا ۽ وي سي آر لاءِ حڪومت ڪهڙي خدمت مهيا ڪري ٿي؟ وي سي آر اهڙي شئي آهي جنهن جي خريداريءَ مهل ئي ٽيڪس ادا ڪيو وڃي ٿو بلڪل ايئن جيئن ٽيپ رڪارڊر اهي. ان کانپوءِ ان مشين تي حڪومت ڪا به سهوليت مهيا نٿي ڪري! ماڻهو جيڪڏهن عالمي نشرياتي ادارن جي نيٽ ورڪن مان لاڀ لاءِ ڊش اينٽينا هڻي ٿو ته حڪومت ان ۾ ڪهڙي سهوليت مهيا ڪري ٿي جو پنهنجو ”ڀتو“ وٺڻ پهچي ٿي جڏهن ته ڊش جي خريداريءَ مهل ئي ٽيڪس ادا ٿي چڪو!
ماڻهن کي اطلاع هجي ته هاڻي ڪا به شئي مفت ۾ نه ملندي، جيڪڏهن ڪا شئي ٽيڪس کان بچيل آهي ته اها ڳولي پئي وڃي، هاڻي ”دستاويزي معيشت“ جو دور اچي رهيو آهي. هاڻي سج جا ڪرڻا به دستاويز ڪيا ويندا ۽ ڏٺو ويندو ته زميندار پنهنجو فصل بچائڻ لاءِ في ايڪڙ ڪيترا ڪرڻا استعمال ڪري ٿو ۽ ان تي ڪيترو ٽيڪس هئڻ گهرجي؟
ملڪ جي ماڻهن گهڻو عيش ڪيو! هاڻي کين سڀ حساب ڪتاب چڪائڻا آهن. هاڻي رڳو برٿ ۽ ڊيٿ سرٽيفڪيٽ جي ئي في ڪو نه پيارڻي پوندي پر ممڪن آهي ته اڳتي هلي پرڏيهي قرض لاهڻ لاءِ جيئڻ جو ٽيڪس/لائسنس في هر سال پيارڻ جو بل اسيمبلي کان پاس ڪرائڻ ضروري ٿي پوي! ايئن ٿو لڳي ته اڄڪلهه سڀ کان ضروري ڪم فقط هڪ آهي، ٽيڪس! ٽيڪس ڪيئن لاڳو ڪجي ۽ ڪيئن اوڳاڙي ڪجي؟ ماڻهو خدا کي ڳوليندا ٿا وتن ۽ خزانو ڀرڻ وارا ٽيڪس مڙهڻ جا بهانا!
عوام کي توقع هئي ته چونڊيل حڪومت ٽيڪس گهٽائڻ جي ڪا واٽ ڳولي ڪڍندي ۽ انسان جنهن چيچڙي ۾ پيڙجي رهيو آهي ان مان ڪي قدر جند ڇٽندي پر ايئن نه ٿيو، ۽ نه وري ڪو اهڙو آسرو آهي ته ايئن ٿيندو. حڪومت ٽيڪس مڙهڻ جا نت نوان بهانا ڳولي ٿي ۽ هر شئي تي ٽيڪس مڙهڻ چاهي ٿي پر عوام اهو پڇڻ جو حق رکي ٿو ته هو اهڙي ڪهڙي شئي واپرائي رهيا آهن جنهن تي سڌي ۽ اڻسڌيءَ طرح هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ٽيڪس لڳل نه آهن؟
هڪ شئي تي ٽيڪس مڙهائڻ مهل حڪومت کي ڪجهه خبردار رهڻو پوندو ڇاڪاڻ ته هن نظام ۾ هڪ شئي اهڙي به آهي جيڪا تمام قيمتي هئڻ جي باوجود مفت ۾ ملي ٿي، ان تي ڪو به ٽيڪس ڪو نه آهي ۽ ان جي باقاعدي ”دستاويز بندي“ به ٿيندي آهي. مارڪيٽ ۾ ان جا خريدار به تمام گهڻا آهن ۽ حڪومت ان تي ٽيڪس به نٿي مڙهي سگهي! ان خوش قسمت شئي جو نالو ”ووٽ“ آهي . آءِ ايم ايف جي بدقسمتي سان اهو وکر بنا قرض ڏيڻ ۽ وٺڻ جي ڏڪار توڻي سڪار ۾ عام جام ٿئي ٿو ۽ گروي رکڻ جهڙو نه آهي، نه ته جيڪر ان تي به جهپٽو لڳي وڃي هاٰ حڪومت جڏهن اهو چوي ٿي ته هر شئي تي ٽيڪس لڳندو تڏهن اها به اميد رکي ويندي ته ”ووٽ“ ڏيڻ تي ٽيڪس نه لڳندو ۽ ڇاڪاڻ ته ووٽ عوام جي ملڪيت ۽ هن جي قبضي ۾ واحد قيم�