ساڌ ٻيلو

ساڌ ٻيلو

بکر کان لهواري طرف وڻن سان گِهريل سهڻو ٻيٽ سنڌ جو شايد سڀ کان سهڻو تيرت آستان آهي. ساڌ ٻيلي جي تاريخ گهڻي پراڻي ناهي پر مسلمانن جي اها دعوا ته ساڌ ٻيلو اصل ۾ شاد ٻيلو يا سعيد ٻيلو هو، اجائي لڳي ٿي ڇاڪاڻ ته اها دعوا سؤ سيڪڙو مفروضي تي ٻڌل آهي.
شري بابا بنکنڊي 1823ع ڌاري هن آستان تي پهتو ۽ هڪ سؤ ورهين جي ڄمار ۾ 1863ع ڌاري پرلوڪ پڌاري ويو. سندس اصل نالو ٻالچند هو پر ڇاڪاڻ ته هن نون سالن جي عمر ۾ گهر ڇڏيو ۽ بَنَ جو راهي ٿيو تنهن ڪري سندس گروءَ نالو مٽائي ’بن کنڊي‘ رکي ڇڏيو. هُو ذات جو برهمڻ ۽ اداسي پنٿ سان واسطو رکندڙ هو. اداسي پنٿي معنيٰ اهڙو ساڌو جيڪو سڄي عمر شادي نه ڪري ۽ پنهنجو اندر ماري ڇڏي . اداسي پنٿي سنياسي ۽ ساڌو ويرانن ۾ رهي پوري ڌيان سان تپسيا ڪندا آهن.اسان وٽ اداسي پنٿ سک مت سان لاڳاپيل رهيو آهي پر پوءِ ڏٺو ويو ته ڪي ’اداسي‘ پاڻ کي سِک سڏائڻ بدران هندو چوائڻ کي ترجيح ڏيڻ لڳا.
چون ٿا ته بنکنڊي مهاراج نيپال ملڪ کان آيو، جتي سندس ڌُوڻي آهي. سندس گرو هندستان جي رياست پٽياله ۾ هو. بابا بنکنڊي جڏهن سنڌ ۾ آيو تڏهن سندس عمر 60- سالن جي لڳ ڀڳ هئي . اهو ٽالپرن جو دور هو. چون ٿا ته مير سهراب خان اڪثر هن ساڌوءَ سان ملڻ ايندو هو. ساڌ ٻيلي ۾ بڙن جا ٽي وڻ هنيا ويا جن جا نالا برهما، مهيش ۽ وشنو رکيا ويا ان سان گڏوگڏ هوريان هوريان ڪالي، شو، گڻيش ۽ هنومان جا مندر ٺاهيا ويا. ڇاڪاڻ ته بکر ۽ روهڙيءَ جي وڏي آبادي هندن تي ٻڌل هئي ۽ ميرن جا وزير ۽ شهر جا شاهوڪار سيٺيون هندو هئا، تنهن ڪري ساڌ ٻيلي ترقي وٺڻ ۾ دير نه ڪئي. خود مير سهراب خان ۽ پوءِ انگريزن هيءُ ٻيٽ تيرٿ لاءِ مخصوص ڪري ڇڏيو.
شروع شروع ۾ هيءُ تيرٿ هندو ياترين لاءِ آشرم ۽ اَجهي طور ڪتب آندو ويو پر پوءِ پاڻ به هوريان هوريان تيرٿ ٿي ويو. پنجاهه کن سال اڳ تائين ساڌ ٻيلو وڏي ڳالهه هئي. ان وقت تائين هتي وڏيون پڪيون عمارتون، درٻار، مندر، مڙهيون، آشرم، لئبريري، باغيچا ۽ گهاٽ ٺهي چڪا هئا. لئبريريءَ لاءِ جدا عمارت هئي جيڪا هاڻي کنڊر ٿي چڪي آهي.
ساڌ ٻيلي تيرٿ تي ڏسڻ لاءِ خاص ڳالهيون مرڪزي درٻار، ٻيٽ جي چئني پاسي فطرت جي سونهن ۽ سنگ مرمر جو ڪم آهي. مرڪزي درٻار جي هڪ ديوار تي هڪ مڙهيل مورتيءَ بابت ٻڌايو وڃي ٿو ته اها ساميءَ جي آهي. سنڌي شاعريءَ جو ٽيون اهم ٿنڀو. جيتوڻيڪ مورتيءَ واري صورت جي اصل هئڻ بابت ڪو به تصديق نٿو ڪري.
ساڌ ٻيلي جي ڏاڪڻين تي پير رکڻ شرط پهرين نگاهه سامهون واري ديوار تي پوي ٿي جنهن تي سنگ مرمر تراشي ڪنهن ڪلاڪار نرڳ ۽ سرڳ جو فلسفو سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. جيڪو ماڻهو جهڙا ڪرم (عمل) ڪري ٿو، ان جو ڦل اَوس ڀوڳي ٿو. عورت هجي يا مرد، ننڍو هجي يا وڏو کيس پنهنجي هر عمل جو حساب ڏيڻو آهي. سامهون ديوار تي اڪريل شاهڪار ۾ هندو تصور موجب بهشت ۽ دوزخ جا منظر آهن. بهشت ۾ سک ۽ اَنند آهي ۽ دوزخ ۾ عذاب ۽ ڀوڳنائون.
ساڌ ٻيلو سنڌ ۾ هندن جي انهن تمام ٿورن تيرٿ آستانن مان هڪ آهي جتي مسلمان نٿا وڃن. نه ته لڳ ڀڳ هر تيرٿ مسلمانن لاءِ ساڳي اهميت جو ماڳ آهي. اڄڪلهه ڪنهن به غير هندوءَ کي ساڌ ٻيلي ڏانهن وڃڻ کان اڳ مقامي انتظاميه ۽ پنچائت کان اجازت نامو وٺڻو پوي ٿو البت سِک مت وارا سولائيءَ سان وڃن ٿا ڇاڪاڻ ته بابا سريچند جي نالي سان به هتي هڪ مندر آهي، هونئن به سنڌ جا سک هندو ڌرم جو حصو سمجهيا وڃن ٿا. بابا سريچند صاحب (1643- 1494ع) گرونانڪ جو وڏو پٽ ۽ اداسي پنٿي هو.
ساڌ ٻيلي جي تاريخ گهڻي پراڻي نه سهي، سهڻو ڏاڍو آهي. ٻيٽ جي وڏي حصي کي چؤطرف مضبوط ديوار ڏني وئي آهي جنهن ڪري درياهه ۾ چاڙهه وقت خير رهي ٿو البت سکر واري ڪنڌيءَ جو پتڻ، جتان ساڌ ٻيلي لاءِ ٻيڙيءَ تي چڙهجي ٿو بند ٿي ويندو آهي‏. مهاڻن جو عقيدو آهي ته ان هنڌ درياهه شاهه هر سال ٻوڏن دوران ٻن چئن ماڻهن جي ڀيٽا وٺندو آهي ۽ ٻيڙيون اٿلائي ڇڏيندو آهي. سچ پچ ته هن هنڌان اونهاري ۾ درياهه جو ويڪرو ايڏو ئي تکو ۽ خطرناڪ ٿي ويندو آهي. پاڻي چڙهندو آهي ته ذري گهٽ سڀ ڏاڪڻيون چڙهي نرڳ سرڳ جا منظر ڏسڻ بيهي رهندو آهي ۽ جڏهن واپس لهندو آهي ته تڏهن پاڻ سان آندل لٽ سان تيرٿ جون ڏاڪڻيون به لٽي ويندو آهي. پنچائت ۽ پوئلڳ پوءِ سيپٽمبر ڌاري اها لٽ کرڙي لاهيندا آهن. هتي هر سال بابا بنکنڊي جي ورسيءَ جي موقعي تي ميلو لڳي ٿو.
منظر ڏسڻو آهي ته جنهن به پاسي کان وڃي بيهجي. هر طرف کان سونهن وَسي ٿي. چؤطرف ڪيڏي به گرمي ۽ لڪ هجي، هتي وڻ ٿڌ ڇڻڪارين ٿا. اُتر ۾ ٽڪرين تان ڪَڪَر کڻي بيٺل سکر جون جايون، اوڀر ۾ بکر جي ٻيٽ تي جهڪيل پُلين جو جهگٽو، اتر اوڀر ۾ روهڙيءَ پٻ کڻي بيٺل بلند عمارتون، ڏکڻ ۾ سنڌوءَ جو وشال ۽ اٿاهه پيٽ ۽ اولهه ۾ سکر بئراج جا ڇاهٺ دروازا.