سبيءَ جي ھوا ’ڪُنبي‘

وهه جي تري تائين وڃي پيو سگهجي. هي کوهه پاڪستان ٺهڻ کان اڳ جو کوٽيل هو ۽ ان کي ڦِٽئي به ڪافي سال ٿي ويا هئا.
کوهه جون ديوارون ٻڌل ڪونه هيون، بس زمين گولائي ۾ ڪوري هيٺ پاڻي تائين پهچڻ جي ڪوشش ڪئي وئي هئي. زمين گول پٿرين ۽ مٽي جي گڏيل تهه واري هئي جنهن ڪري کوٽائي ڪا گهڻي مشڪل ڪونه هئي. جهونڙي محمد نور دعويٰ ڪئي، ” هاڻي به، جيڪڏهن کوهه جو ترو هيٺ لاهجي ته پاڻي نڪري ايندو! جر مٺو آهي.“
قصبي ۾ نئين ڏينهن جي سرگرمي شروع ٿي وئي هئي. جوان پنڌ ۽ سائيڪلن تي مارڪيٽ اچي نڪتا هئا. آڏو هڪ ننڍڙي ڪئبن هڪ ٻارڙو هلائي رهيو هو ۽ ٻه ننڍڙا اسڪولي ڇوڪرا گيڙو سلوار قميص پائي ڪئبن تان کٽمٺڙا وٺي رهيا هئا. سندن ارادو اسڪول وڃڻ جو نه ٿي لڳو. جو انهن جي هٿن ۾ ڪتاب ڪونه هئا ، هڪ ٻار کي ته پٺن تي قميص به ڪونه هئي.
صبح جا اٺ ٿيا ته اسان قصبي کان اڳتي گاج طرف سفر شروع ڪيو. محمد عليءَ ڏينهن ٻن جو راشن پاڻي دال، چانور ۽ پٽاٽا وغيره وٺڻ ۾ انور جي مدد ڪئي، تصويرون ڇڪيون ۽ هوٽل تي هيانءَ جهل ڪري روانا ٿي وياسون. قصبي مان هڪ همراهه اسان سان سونهين طور هلڻ لاءِ سوار ٿيو. هاڻي اسان لاءِ سوال هو ته خود هيءُ گاڏي گاج ۾ ڪيستائين اندر وڃي سگهي ٿي. قصبي مان موٽرسائيڪلن يا اٺن جو بندوبست ڪونه ٿيو. شايد گاج مان اندران ڪنهن وٽان ڪا سواري ملي سگهي!
قصبي کان اڳتي ڏکڻ طرف هڪ وڏي کوهه تان مايون پاڻي ڀري رهيون هيون. هي کوهه ان لحاظ کان مختلف هو جو ان کي ڏسي انور کي ٿر جو هڪ کوهه ياد اچي ويو، ”هن کوهه جي پاسي تي هڪ گول جهنگلو آهي، مايون ان کي هٿ سان پيون ڦيرائين، بلڪل ان جهڙو جهنگلو ٿر جي اسلام ڪوٽ ۾ سنت نيڻي رام جي درٻار ۾ به آهي، جيڪو هو پاڻ هلائيندو هو ... اها سندس شيوا هوندي هئي ته اهو پاڻي ماڻهو به پيئن ته ڍور به پيئن ... هتي به ان ئي نموني جي مقامي مشين ڏسي گهڻي حيرت نه کائڻ گهرجي ته ايڏي مفاصلي تي ٿر ۽ ڪاڇي ۾ ساڳي مقامي ٽيڪنالاجي (نار نما کوهه) آهي.“
هڪ لاڏائو ٽولو پاسي مان لنگهيو ته اسان جو ڌيان اوڏانهن ويو ،”هي ڪير آهن؟“
”مختلف قومن جا ماڻهو هوندا آهن ڪَلئي آهن، بوزدار به آهن، قنبراڻي آهن، الکاڻي آهن، هر قوم جا مالوند ماڻهو هتان هتي لڏي ويندا آهن. گاهه جي آڌار تي مهينو هتي، مهينو هُتي ويهن ... انهن جو اهو ئي لڏائون ڪم آهي.“ حاجي لغاري چيو.
اسان سان ويٺل همراهه جي هٿ ۾ هڪ رائيفل هئي، جيڪا هن حفاظت جي خيال کان کنئي هئي، ”پاڻ سان هٿيار هجي، ضروري آهي!“ هن چيو.
”اها رائفل گهڻي ٿي ملي؟“
”25 هزار رپيا“
”۽ ڪلاشن (ڪلاشنڪوف)؟“
” هيءَ وَن وَن تي (رکيل) آھي، هن تي ڪلاشن جو برسٽ به ٿي سگهي ٿو پر برسٽ هڻڻ ممنوع آهي، ليسن (لائسنس) تي به برسٽ جي اجازت ناهي. پر هن رائفل ۾ برسٽ جي (بندوبست) لاءِ ان کي اسپرنگ ٺهرائي لڳائڻو پوندو. هاڻي ايئن آھي ته بُلٽ ٿي وئي يعني سڄو ميگزن 28 گوليون هلائيندو، وري ٻيو ميگزين لڳائينس ... ايئن هلندي!“
گاج ڏانهن رستي جو بند ٿيل ڪم وري هڪ ٽُڪري تي شروع ٿيو ھو، همراهه پٿرن جي ڪٽ ڪٽان لايو ويٺا هئا. قادري گاڏي روڪائي ۽ فوٽو ڇڪيا. روڊ ته ختم ٿي چڪو هو، ڪجهه ٽُڪري جو ٺيڪو ملڪ صاحب جاري ڪيو هو! قصبو ڪَڪَڙ سان ملايو ويو آهي ۽ هي رستو اڳتي گاج بنگلي تائين ٿي ويو. اهوئي رستو گورک لاءِ تجويز ڪيل هو پر اهو اڄ ڏسڻو آهي ته اهو گاج لاءِ واٽ ٿئي ٿو يا نه؟
جيپ جلدي نئه گاج جي ويجهو ڪنهن اهڙي جاءِ تان لنگهي جتان پاڻيءَ جي مختصر واهي جاري هئي. اها هڪ سڪ نئه هئي.
”تِير ڀت ٺهڻ کان اڳ، جڏهن نئه گاج سنڌ جي پَٽ ڏانهن ايندي هئي تڏهن اها واھي سر اوڀر وهندي هئي ۽ اها ڪَڪَڙ کان خيرپور ناٿن شاهه کان ٿيندي، (گهڻو پاڻي ايندو هو ته) سڌي سنڌو درياهه ۾ وڃي پوندي هئي. اهو وهڪرو اولهه کان سڌو اوڀر هو ... پر جڏهن تير ڀت ٺهي، تڏهن گاج جو رُخ تبديل ٿيو ۽ هاڻي منڇر تائين هلي ويندي آهي، يعني، هاڻي ان جو وهڪرو ڏکڻ اوڀر آھي“. اسان گاج جي پراڻي پيٽ ۾ ھلي رھيا ھئاسون ته بخاري صاحب ميدان ۾ پٿريلن ڍورن ۽ واهي ڏانهن ڌيان ڇڪايو، نئه جي پيٽ ۾ گول پٿرن جو وڇايل تهه به نظر اچي رھيو ھو.“ هاڻي گاج بنگلو پري کان نظر اچڻ لڳو هو، هيڏي ساري وايو منڊل ۾ جيپ ڄڻڪ ڪنهن ٽنڊڻ وانگر چُري رهي هئي.