سدو ڊهه

سدو ڊهه
سدو ڊهه وٽ هي مناسب موقعو هو ته حاجي عرس کان سدو ڊهه وارو روايتي قصو پڇجي.
”هي رند ۽ لاشار جنگ واري وقت جي ڳالهه آهي ...“ عرس چانهه جو ڍُڪ ڀري، چپن تان ڪوپ هٽائي چيو، ”... اها جنگ لڳي، چاڪر خان هُتي گَٺ ڪيو“ هن پوئتي واٽ ڏانهن اشارو ڪيو، ”سَدو ۽ سَمي ٻروچن جون ٻه زائفون هيون ...“ عرس لغاريءَ ’سَدو ۽ مزو‘ (جيئن هتان جا ماڻهو نالا کڻندا آهن) بدران ’سَدو ۽ سَمي‘ نالا کنيا. ٻروچن ۾ ’سَمي‘ ڏاڍو مقبول نالو آهي.
”اهي زائفون رندن جون هيون يا لاشار جون؟“ مون سوال ڪيو.
”اها خبر مون کي ڪونهي! پر هِتي هن ٽڪريءَ تي مٿي ٻروچن جو ديرو هو، اتي انهن جي گهرن جا نشان اڃا تائين آهن ... اتان چوٽيءَ تان ڪو ٽپو ڏيندو ته سڌو ڪنڀ ۾ اچي پوندو ... پوءِ، جڏهن جنگ شروع ٿي ته گَٺ وٽ مڱڻهار کي بيهاريائون ته جيڪڏهن جنگ ۾ فتح ٿئي ته فتح جو دهل وڄائج ته جيئن ماين کي خبر پوي ... پر جيڪڏهن جنگ هارايون ته ڍَڍَ وڄائج ته جيئن اها به زائفن کي خبر پوي ته اهي پاڻ چوٽيءَ تان ڪنڀ ۾ ڊهن ... جنگ ته کٽيائون پر مڱڻهار سوچيو ته ڍَڍَ ٿو وڄايان، ڏسون ... مايون ڪنڀ ۾ ٽپو ڏين ٿيون يا نه؟ پوءِ، ڍَڍَ وڄايائين ته سدو ۽ سميءَ پاڻ سان پٿر ٻڌي کڻي ڪنڀ ۾ ڇڏيو ... ان ڊهڻ ڪري هن ڪنڀ جو نالو پيو ’سدو ڊهه!“ عرس سڄو قصو مختصر ڪري ٻڌايو.
”اها جنگ رندن کٽي هئي يا لاشارين، هتي ڪهڙي روايت آهي؟“ مون پڇيو.
”شروع ۾ رندن کٽي، پوءِ لاشارين ... لاشارين جا مورچا چاڪر گٺ کان اورتي، مٿي ۽ فائدي ۾ هئا؛ چاڪر خان هيٺ هو، شاباس اٿن جو پوءِ به زوردار جنگ ڏنائون!“ عرس رندن کي شاباس ڏني. هن سڄي قصي ۾ ڪنهن به پٺاڻ جو ذڪر نه هو (جيئن نئه سيتا واري قصي ۾ آهي) پر تاريخ ٻڌائي ٿي ته رندن ۽ پٺاڻن جو پاڻ ۾ جنگي اتحاد هو ۽ اهو دور سنڌ ۾ سمن جي آخري دور وارو آهي، جڏهن بابر بادشاهه قنڌار تي ۽ اميرالزنون ارغون جو لشڪر سبي ۽ سنڌ فتح ڪرڻ جا جتن ڪري رهيو هو.
سدو ڊهه جي ٻئي پاسي تائين پنڌ ڪو گهڻو ڪونه هو، بس! ساڳي ٽڪريءَ کي وڪڙ ڏيئي ٻئي پاسي کان ڦِري اچڻو هو . پر، اهي ڪم به جوان مڙسن جا! پنڌ وارا پنڌ پيا، موٽر سائيڪلن وارن مون کي ۽ حاجي عرس کي موٽر سائيڪلن تي سوار ڪيو. ساڳيا جابلو پيچرا ۽ گاٺ واريون ناليون، اسان کي به بار بار لهي پنڌ ڪرڻو ٿي پيو. اصل امتحان ته موٽر سائيڪلون ڪاهيندڙن جو هو! مولا بخش لغاري ته ڦٽجي پيو. تـَلار جي گاٺ وٽ پهتاسين ته حاجي عرس اشارو ڪيو،
”هيڏانهن مٿي، هتي چاڪر گٺ ڪيو هو!“ لفظ ’گَٺ‘ يا ’گَٺ ڪرڻ‘ منهنجي لاءِ نئون هو. شايد ان جي معنيٰ آهي، ڪَٺو ٿيڻ، لشڪري پڙاءُ ڪرڻ، گَهٽ جهلڻ وغيره. هِتي پڙاءُ ۽ ڪنهن آباديءَ جا مختصر آثار به آهن.
اسان اڳتي وڌياسين ۽ اوڀر ڏکڻ طرف کان ڦيرو کائي نئه جي پيٽ ۾ موٽر سائيڪلون لاهڻ جي ڪوشش ڪئي سون. هتي به تـَلار جي ڊگهي ۽ سوڙهي نالي هئي. ڊاڪٽر ۽ ٻين نوجوانن ڏاڍي محنت سان موٽر سائيڪلون هيٺ لاٿيون پر نئه جي پيٽ ۾ موجود ريتي، بجري ۽ ننڍڙين پٿراڙين ۾ ٽائر لهي لهي ٿي ويا. اسان کي سدو ڊهه جي ڏاکڻي پاسي کاٻي ڪنڌيءَ تائين پنڌ ئي وڃڻو پيو، جتي هڪ ننڍڙي غار ۾، ۽ تـَلارن تي چِٽ چِٽيل هئا. هن پاسي به چڱي خاصي چٽسالي هئي پر اها قديم نه هئي .
هاڻي سج جو پنڌ اولهه پاسي هو. ڊاڪٽر زبير واهي پانڌيءَ کان ٻڌي کنيل ماني کولي. هي ڊاٻي ۽ ڪچهريءَ جو وقت هو. ان کان پوءِ موٽ هئي ڇاڪاڻ ته پپراسر ۽ ڪارو ڪوٽ گهڻو پري هئا.
مون وٽ ڪيميرا ۾ تصويرون ڇڪڻ جي ڪافي گنجائش هئي. ’سدو سمي ڊهه‘ جون ڪافي تصويرون ڪيميرا ۾ آيون ته مون گاهه ٻوٽن ڏانهن ڌيان ڏنو: ڀـَتر، لـُوط جنهن ۾ ڏينهو به ٿئي ٿو ۽ واڱڻائي گل ٿيندو اٿس. ان جي پن تي ڪنڊا ٿين ٿا ۽ گل به ڪنڊن تي ٿيندو آهي، هاٿي سـُونڍ، اڪڙي (اڪڻي)، ۽ ميخ وَل جون تصويرون ڇڪيندو قافلي سان گڏ ’وَڇ ٽپ‘ چاڙهي چڙهيس ته هن پاسي نئه نريءَ جو جبلن کان آزاد پيٽ هو. قافلو اتي ئي ويهي رهيو. ٽپهريءَ جي نماز جو وقت اڃا باقي هو. حاجي عرس اتي ئي هڪ ڇِپ تي بيهي پنهنجي رب جي آڏو ٻانهون ٻڌي بيهي رهيو ۽ پوءِ سجدا ڏيئي اٿيو.
”عرس! اڄ تمام ڀليون شيون ڏيکاريئه“ مون سندس ٿورا مڃيا.
”اهڙا چِٽ ٻين ڍورين ۾ به آهن، ڪڏهن وقت ڪڍي اچو ته ڏيکاريان، ڪجهه پرڀرو آهن!“
”ڪٿي ڪٿي آهن ۽ ڪيتري پنڌ ۾ آهن؟“ مون تجسس وچان پڇيو.
”هيڏانهن کؤٿي (جبل) کان پرتي زيني ڍوري تي ’چِٽي‘ ۾ آهن، اڳتي ڪيترو وڃن ٿا، اها خبر ناهي پر ڪو نشان هِتي آهي ته ڪو هُتي؛ ايئن هلندا ٿا وڃن، الائي ڪيتري پنڌ ۾ هجن، اتي توهان کي آئون ٿو وٺي هلان، باقي جاچيو پاڻ!“
”ٻيو ڪٿي آهن؟“
”زيني ڍوري ويجهو ’ڪلري پاڇل‘ ۾ به ڪجهه چِٽ آهن، اهو به کؤٿي کان ٿورو پاسيرو آهي.“
”ٽيون ماڳ؟“
” چُچڙ! اهو پرتي آهي، ٿي سگهي ٿو ته اسان کي رات رهڻي پوي، اهو اُونڌ جبل ڏانهن آهي! ٻئي ڀيري ڪجهه ڏينهن ڪڍي اچ، اونڌ به ڏسون! ڏاڍي عجيب جاءِ آهي. ان غار ۾ لهڻ به ڏکيو آهي ۽ اندر ٽارچ جي روشني هڻبي ته به ڪجهه نظر نه ايندو! ان غار ۾ ڪا اهڙي ڳالهه آهي.“ عرس چيو.
”اونڌ ڪٿي آهي؟“
”هتان کيرٿر ڏانهن مٿي وڃبو ته وچ تي آهي.“
”ضرور هلبو!“ سڄي سنگت چيو، ” توهان فيبروريءَ ۾ وقت ڪڍي اچو ته اهي پاسا به ڏسي اچون!“ ڊاڪٽر زبير دعوت ڏني.
”ته پوءِ ٺيڪ آهي، فيبروري ئي ٺيڪ آهي ڇو ته مارچ ۾ جبل گرم ٿي ويندو آهي!“ اسان پروگرام طئه ڪيو، ”پڪيون تاريخون ٽيليفون تي!“
ڊاڪٽر زبير وائرليس فون جو فائدو وٺي واهي پانڌيءَ مان جيپ گهرائي ورتي هئي، جيڪا ’ وَڇ ٽَپ‘ وٽ نئه جي اوڀر پاسي اچي بيٺي. ميلي جي موٽ ٺيڪ نه هوندي آهي. هرڪو تڪڙ ۾! ڪلاڪ ٻن کان پوءِ عزيز ۽ آئون دادوءَ جي واپڊا ڪالونيءَ ۾ اشتياق انصاريءَ جي چانهه پي رهيا هئاسون.