سرڪار! عوام لاءِ هاڻي ڇا حڪم آهي؟

17 آگسٽ 1955ع
وردي پوش دهشتگردي
سرڪار! عوام لاءِ هاڻي ڇا حڪم آهي؟

صدر فاروق لغاريءَ مهينو ڏيڍ اڳ خبردار ڪيو هو ته ملڪ ۾ ملڪ دشمن ۽ دهشتگرد جلد ئي ڪا اهڙي ڪوشش ڪندا ته هتي نسلي ۽ لساني فساد ٿين. هن دعا به گهري ته ڪاش ايئن نه ٿئي پر لڳي ٿو ته اها قبول نه ئي. صدر صاحب اهو به فرمايو هو ته دهشتگردن کي سندن هاءِ ڪمان هدايتون جاري ڪيون آهن ته اهي پوليس ۽ قانون نافظ ڪندڙن جون ورديون جمع ڪري، پوءِ ڪارروايون ڪن!
۽ پوءِ ايئن ئي ٿيو. چوڏهين آگست تي جن چئن سنڌين کي نئين ڪراچيءَ ۾ قتل ڪيو ويو. دهشتگردن رينجرز جون ورديون پائي انهن کي اوطاق مان “گرفتار“ ڪيو هو. ڳوٺ جي چوڪيدار ڏٺو ته رينجرز جا چار پنج سپاهي چئن ڳوٺانن کي اڌ رات جو گرفتار ڪري وٺي وڃي رهيا آهن. ٻئي ڏينهن مائٽن کي اطلاع مليو ته ڳوٺاڻن جا لاش عباسي شهيد اسپتال ۾ پيا آهن.ڳوٺ جي چوڪيدار جي ڪهڙي مجال هئي جو ”رينجرز“ ۽ ”پوليس“ کي جهلي! ڳوٺاڻن کي ڪهڙي طاقت هئي ته ”گرفتار“ ٿيڻ کان انڪار ڪن! ڳوٺ علي محمد بروهيءَ جي ماڻهن سان ڪِيس ٿي ويو پر ڪير ڇا ٿي ڪري سگهيو!
گذريل حڪومت توڻي قانون تي عمل ڪرائيندڙ ادارا ماضيءَ ۾ اهڙن منظرن جي عادت وجهرائي چڪا آهن ۽ اهو تاثر پکيڙڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا آهن ته سڀ سنڌي ڌاڙيل ۽ ڌاڙيلن جا ساٿي آهن. هر زميندار پاٿاريدار آهي ۽ ڪراچي ۾ رهندڙ سنڌين وٽ ايندڙ مهمان ڀڳل ڌاڙيل آهن. ٽيليويزن تان ٽيلي ڪاسٽ ٿيندڙ اهي ڊراما جيڪي نيشنل نيٽ ورڪ تي ڏيکاريا وڃن ٿا، انهن ۾ به 50 سيڪڙو ڪردارن ذريعي اهو ئي تاثر ڏنو وڃي ٿو ته ”سنڌي ماڻهو ڌاڙيل، ڌاڙيل پال، بي رحم ۽ جاهل“ آهن. انڪري جڏهن اهڙن رهزنن کي رينجرز يا پوليس گرفتار ڪري ٿي ته ڪو چڱو ڪم ڪري ٿي. سنڌين کي ان هد تائين ورجائي ورجائي جاهل ۽ ڌاڙيل چيو ويو آهي جو خود سنڌين کي پاڻ تي شڪ ٿيڻ لڳو هوندو.
صدر فاروق لغاريءَ جنهن نسلي اڳرائيءَ جي ڳالهه ڪئي هئي، ان تي عمل شروع ٿي چڪو آهي. پاڪستان ٽيليويزن تان دهشتگردن جون نشر ٿيل پريس ڪانفرنسون ٻڌائين ٿيون ته سنڌين کي نشانو ڪري ۽ چونڊي مارڻ لاءِ دهشتگردن کي خاص هدايتون مليل آهن. دهشتگرديءَ جي هلندڙ خوفناڪ لهر دؤران 150 کان مٿي سنڌي قتل ٿي چڪا آهن. هاڻي سڀ کان تازيون وارداتون اسان جي سامهون آهن هڪ هفتو اڳ گلبهار مان هڪ ٽيڪسي مان ست ٽڪر ٿيل ٻه لاش جڏهن سڃاتا ويا ته اهي به سنڌي نڪتا ۽ هاڻي رينجرز جون ورديون پائي اغوا ڪرڻ وارو واقعو سامهون آيو آهي ته اهو سوال خودبخود ذهين ۾ اٿي ٿو ته هيل تائين قتل ٿيل 150 سنڌين مان ڪيتر ا ماڻهو رينجرز جي وردين وارن دهشتگردن ”گرفتار“ ڪيا ۽ ”گرفتار“ ٿيندڙن مزاحمت نه ڪئي. ڳوٺ علي محمد بروهيءَ مان اغوا/گرفتاري وارو واقعو ته چوڪيدار پڌرو ڪري ورتو، يقينن اهڙا ٻيا واقعا به ٿيا هوندا جن جي شاهدي سامهون ڪو نه آئي آهي.
هن موقعي تي وفاقي حڪومت ۽ صوبائي حڪومت کان اسان جو سوال آهي ته ڪراچيءَ جا شهري خاص طور تي سنڌي ماڻهو، جيڪي دهشتگردن جي لسٽ تي خاص طور موجود آهن، پنهنجو بچاءُ ڪيئن ڪن؟ ڇا رياست ۽ حڪومت جي ذميواري اتي ختم ٿي وئي جڏهن صدر پاڪستان پنهنجي نشري تقرير ۾ ”رينجرز جي وردين ۾ دهشتگرديءَ“ کان خبردار ڪري ڇڏيو.
هيءَ سخت مونجهاري جي مهل آهي. شهري سمجهڻ گهرن ٿا ته هو ان مهل ڇا ڪن جڏهن قانون نافظ ڪندڙ اداري جي وردي پاتل ڪو ماڻهو کين بيهڻ جو اشارو ڪري، جهلي يا گرفتار ڪري؟ ڇا هو خاموشيءَ سان پاڻ کي حالتن جي حوالي ڪري؟ مزاحمت ڪري يا ڪا ٻي واٽ هجي ته اها اختيار ڪري؟
8 آگسٽ تي گرينڊليز بينڪ گلشن اقبال مان ڪراچيءَ جي تاريخ جي سڀ کان وڏيڪ بينڪ ڦر به گارڊ جي وردي پاتل دهشتگردن ڪئي ۽ ڏيڍ ڪروڙ رپيا لٽي ويا. هنن اها سڄي ڪارروائي محض ان ڪري وڏي اطمينان سان ڪئي جو کين ”سيڪيورٽي گارڊ“ جي وردي پاتل هئي.
خيرپور جي ڪچي ۾ 12 آگسٽ تي ٿيل ڌاڙيلن جي قهري ڪارروائي ۾ به پوليس جي وردي استعمال ڪئي وئي هئي. تڏهن به ڳوٺانن اهو سمجهي پنهنجا مورچا ڇڏيا هئا ته پوليس آئي هئي. نتيجي ۾ 13 ڳوٺاڻا شهيد ٿي ويا ۽ سنڌ ۾ ڪارن ظلمن جي تاريخ واري ڪتاب ۾ هڪ ٻيو باب وڌي ويو.
حڪومت دعويٰ ڪري ٿي حالتون بهتر ٿيون آهن پر اها ڪهڙي بهتري آهي جو ماڻهو هاڻي دهشتگرد ۽ محافظ جي وچ ۾ فرق ڪري نه سگهن ۽ پاڻ کي پنهنجن هٿن سان عزرائيل جي حوالي ڪرڻ تي مجبور ٿين! حڪومت کي گهرجي ته ڪا تمام اثرائتي ۽ تڪڙي حڪمت عملي تيار ڪري شهرين کي هن موتمار مونجهاري مان ڪڍي. اهو پتو ڪرڻ ضروري آهي ته پوليس، رينجرز ۽ فوج جون ورديون ڪهڙن درزين ۽ ڪارخانن بنا سرڪاري اجازت جي ٺاهيون آهن، شهرين کي اها صلاح به ڏئي سگهجي ٿي ته اهي ڪنهن ورديءَ واري تي شڪ پوڻ جي صورت ۾ بنا دير جي ايمرجنسي فون نمبرن تي اطلاع ڏين. پر اهو ڪجهه ڪافي نه آهي. حڪومت کي ڪي ٻيا اپاءَ وٺڻا پوندا.
اصل ڳالهه اها آهي ته دهشتگرديءَ جي الزامن ۾ ڪاري ٿيل تنظيم سالن کان اهو چوندي پئي اچي ته دهشتگردي اهي نه سرڪاري ايجنسيون ڪري رهيون آهن. دهشتگرد ڇا به چون پر هاڻي اها حقيقت پڌري ٿي چڪي آهي ته ڪاررواين ۾ ڪير ملوث آهن. جيڪڏهن سرڪاري ايجنسيون ئي دهشتگردي ڪري رهيون آهن ته پوءِ اهي پنهنجو پاڻ تي حملا ڇو پيون ڪن؟ مرڻ وارن ۾ وڏو تعداد رينجرز ۽ پوليس جو به آهي. سرڪاري عملدار ڇو پيا مرن؟ ۽ وڏي ڳالهه ته، هاڻي رينجرز، پوليس ۽ سيڪيورٽي گارڊ جون ورديون پائي پاڻ کي ظاهر ڇو ڪنديون؟ ڳالهه پڌري پئي آهي ته دهشتگرد سرڪاري وردي پائي سولائي سان ڪارروايون ڪري رهيا آهن ۽ اکين ۾ ڌوڙ وجهي دهشتگرديءَ جو الزام سولائي سان حڪومت جي سر تي وجهي رهيا آهن. اها هڪ پراڻي چال هئي، جنهن تي هو ڏاڍي ڪاميابيءَ سان اڳتي وڌي رهيا آهن.
صدر فاروق لعاري اڄ جڏهن اهو چوي ٿو ته ڪراچيءَ جون حالتون سڌرڻ جي دعويٰ ڪرڻ غلط آهي تڏهن هو ممڪمل سچ پيش نٿو ڪري، حقيقت اها آهي ته هاڻي صورتحال وڌيڪ منجهي پئي آهي ڇاڪاڻ ته دهشتگرد ۽ محافظ جي وچ ۾ سڃاڻپ ڪرڻ ممڪن نه رهيو آهي. عوام، جنهن کي هميشه قانون جي محافظن جي مدد ڪرڻ جون هدايتون جاري ٿينديون رهنديون آهن، ڇا هاڻي سرڪار کان اهو سوال پڇڻ جي جرئت ڪري سگهي ٿو ته، ” ها ڇا ڪم آهي؟ سامهون بيٺل وردي پوش جي حڪم تي هلون يا هلڻ کان انڪار ڪيون؟