سماج ۽ مزاج

جيترو سماج تازو توانو ۽ صحتمند هوندو، ماڻهوءَ جي حياتي به اوتري ڀرپور هوندي ۽ سندس مزاج اوڏوئي جاندار، سڌريل ۽ نفيس هوندو. پر دنيا ۾ ڪي ڪي عظيم ماڻهو به هوندا آهن جيڪي هر ڏکئي سکئي حال ۾ صابر ۽ شاڪر رهندا آهن. دنيا ۾ اهڙن ملنگن جي کوٽ به ناهي جيڪي اتر قطب جي برفاني دنيا کان جهنم جي تري تائين هر جاءِ تي خوش رهن ٿا. اهي تمام وڏا، خاص ۽ منشيِٰ ڪردار آهن. هتي انهن جو ذڪر اجايو آهي ڇاڪاڻ ته اسان عام ماڻهن جي ڳالهه ڪرڻ چاهيون ٿا.

اڄ ڪلهه جي عام ماڻهن کي به خبر ناهي ته ڇا ٿي ويو آهي. سندن زندگيءَ مان سونهن جي پري نه ڄاڻي ڪيڏانهن منهن ڪري نڪري وئي آهي. نه سندن چهري تي غلطي مان ڪا مرڪ اڀري ٿي ۽ نه ئي ڪو ماحول ۾ ڀرپور ٽهڪ ٿو اڀري. اصل ايئن، جو گمان ٿئي ٿو ته ڪو سندن مٿان تعويذ ڪري ويو آهي. تمام طاقتور تعويذ. مجال آهي جو ڪو مٺي مرڪ آڻي مٺي لهجي ۾ ڳالهائي وڃي!

شهر جي ڪنهن به فوٽ پاٿ تي بيهي ايندڙ ويندڙ جو چهرو پڙهڻ جي ڪوشش ڪبي ته هر نراڙ تي گنهج گهنڊ ۽ ڳڻتين جا تمام وڏا پهاڙ ڪريل نظر پيا ايندا. ٻئي طرف ڪنهن به فڪرمند سان ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪبي ته اهڙي ڇڙٻ ملندي جو حال احوال اورڻ تان ارواح ئي کڄي ويندو. چون ٿا اڳئين زماني جا ماڻهو هڪٻئي جا تمام گهڻا هڏ ڏوکي هئا. ڏک سور ۾ ڀائيواري ڪري هلڪا ٿي ويندا هئا. اهو زمانو به ڪيڏو نه خوبصورت هوندو! اڃا ڪجهه وقت اڳ تائين به ماڻهو ٻئي جو ڏک ٻڌڻ بدران پنهنجو اندر اوري. دل جي باهه پيا ٿڌي ڪندا هئا. پر هاڻ ته شايد ڪو حال اورڻ به نٿو چاهي. يا ته وري هو پنهنجو حال ايتري شدت سان اورڻ چاهي ٿو جو اسان پارو ان اظهار کي ڇڙٻ ٿو سمجهي. ماڻهوءَ جو ماڻهوءَ تان اعتماد به ته گهٽجي ويو آهي.

ڪنهن کي ڳڻتيون کائيندو ڏسي جيڪڏهن اخلاقي دٻاءَ هيٺ بچيو ته ”ادا خير ته آهي، ڪهڙي ويڌن اٿئي؟“ ته اول خار ۾ اهڙي گهور وجهندو جو ساهه خشڪ ٿي ويندو. وڌيڪ همدردي ڪبي ته اڇل ڏيئي ڳچيءَ ۾ هٿ وجهندو. ”ان ۾ تنهنجو ڇا؟“

اسان جي پاڙي ۾ هڪ ڇهن ستن سالن جو ٻار رهندو آهي. نالو ته الائي ڇا اٿس پر ڪنهن پورهيت جو ٻار آهي. پهرين نمبر جو لچو. خبر ناهي وڏو ٿي ڇا ٿيندو! ڪيئي ڀيرا سنهيون ٿلهيون چوريون ڪندي سڳ سوڌو جهليو آهي. تيسو ايترو ڪندو آهي جو ڌڻي ڌر توبهه. سندس کيسي مان ڪڏهن ڪڏهن سگريٽن جا ٽوٽا به نڪرندا آهن. تنهن ڏينهن پٿرن سان اسٽريٽ لائيٽون ۽ فليٽن جا شيشا ٿي ڀڳائين. دڙڪو ڏنومانس ته اکيون ڪڍي وڙهڻ آيو، ” ڇا ڪيو آ مون؟“ خبر ناهي سندس وجود ۾ ايتري چڙ ڇو هئي!

شايد هيءَ سڄو نسل ناراض آهي. ڪنهن کان؟ شايد سڄي دنيا کان. پر اها کين به چڱي طرح خبر ناهي.

سماجي هيٺ مٿاهيون، محروميون، دولت جي اڻپوري ورڇ ۽ سموريون خواهشون اڻپوريون هونديون ته ايئن ئي ٿيندو. پوءِ جيڪڏهن سماج ۾ تنظيم هوندي ته ڪاوڙ کي انقلاب ڏانهن کڻي ويندي پر جي نه هوندي ته اجهو ايئن ٿيندو. ان ڏينهن اخبار ۾ هو ته هڪ گهريلو نوڪر، مالڪ کي سندس ڪٽنب جي هڪ هڪ ڀاتيءَ سميت قتل ڪري ڇڏيو. پڇا تي چيائين، ”بس مون کي ڪاوڙ هئي.“ ڇا تي؟ پنهنجي محروميءَ ۽ مالڪن جي غير انساني رويي تي.

اسان کي ڏکين ۽ بکين جي اداسي ۽ سندن ٻين روين جو احساس اڄ پيو ٿئي. پر احساس جو اهو سلسلو به صدين کان هلندو اچي ٿو. ڀٽائيءَ جو بيت آهي ”پکيءَ کل نه اڄهي، ڏکيءَ ڏمر ناهه“ پر اڄ جا ڏکيا ڏاڍا ڏمريل آهن. رهي ڳالهه کل جي سا واقعي ڪنهن کان نه ٿي اڄهي. چون ٿا ته قرآن شريف ۾ چوڏهين صديءَ جي ذڪر ڪونهي ان ڪري دنيا جي حالت ههڙي خوفناڪ آهي جنهن ۾ ڪنهن به ڳالهه جي ڪا ضمانت ناهي. پر اها شڪايت ته ان کان به پراڻي آهي. مهاڀارت ۾ لکيل آهي ته ڪرشن جي مرضي سان ڪل يگ شروع ٿي ويو آهي. هڪ اهڙو يگ جنهن ۾ جيڪي ٿئي سو گهٽ آهي. خير! هاڻ ته نوبت وڃي اتي پهتي آهي جو اجر کي مزدور تي پورهيت کي اجر تي، ماءُ پيءُ کي اولاد تي، اولاد کي ماءُ پيءُ تي، ماڻهن کي سرڪار تي ۽ سرڪار کي ماڻهن تي الله ڪارڻ جي ڪاوڙ ٿي پئي آهي.

خبر ناهي اسان جي سماجي سان ڪهڙي جٺ ۽ کيس ڪهڙي پير جو پاراتو آهي جو سڌرڻ جو نالو ئي نٿو وٺي. ها! انساني ڪاوڙ جي هاڻوڪي حد شايد ڪو رنگ آڻي. بريحت جي گليلوءَ ماڻهن جو فقط مقدس صبر ڏٺو هو ۽ مقدس ڪاوڙ ڏسڻ جي خواهش ۾ مري ويو. پر هاڻ لڳي ٿو ته ماڻهن مقدس صبر ڇڏي مقدس ڪاوڙ جون تجليون ڏيکارڻ شروع ڪيون آهن. پر ڪاش اها ڪاوڙ چينلائيز ٿي وڃي، نه ته هڻي هڪٻئي جا پٽڪا ۽ منڍيون لاهي وجهنداسون. نانگ ته نڪري ويندو پر لٺ به ڀڄي پوندي. پوءِ ته پاڻ ئي نانگ هونداسون ۽ پاڻ ئي پيا ڏنگباسون.

چون ٿا ته هر دور ۾ سڌريل سماج جا ماپا به بدليل هوندا آهن. مهڙ ۾ ٺڪر جو استعمال سڌريل سماج جي نشاني هئي.پوءِ اها نشاني وڃي ڌاتوءَ جي بيٺي. هڪ دور ۾ صابڻ جو گهڻو استعمال سڌاري جو معيار هو ۽ اڄڪلهه علاج جي گهڻي کان گهڻي شرح سڌريل قوم جو معيار آهي. علاج به ڇا جو ذهني پريشانين ۽ نفسياتي دٻائن جو. جنهن ملڪ جا ماڻهو وڌيڪ کان وڌيڪ ٽرنڪولائزر استعمال ڪن ٿا سو وڌيڪ ترقي ڪيل سمجهويو وڃي ٿو. ان حساب سان آمريڪا، برطانيا ۽ فرانس وارا اسان سڀني کان وڌيڪ سڌريل ۽ مهذب آهن.

پر، اسان به ڪو گهٽ ناهيون. اسان وٽ به هر بيماري جو ساڳيو علاج آهي.”ننڊ نٿي اچي؟“ هيءَ وٽ ڊائزاپام، ڪاوڙ ٿي اچي يا طبيعت ۾ چڙ ٿي پئي آهي؟ اچي هيءَ موٽيوال ۽ تنهن سان فلاڻي گوري ملائي وٺ. ڊپريشن آهي؟ هان هيءَ اٿئي سرمانٽل، مٿي ۾ سور آهي؟ اچئي ٿي اسٽيلازائن. هي ٽڪيون رت جو دٻاءُ گهٽائڻ لاءِ، هيءُ وڌائڻ لاءِ. ۽ ها ٻڌ! پريشانيون نه کڻ! ڳڻتيون نه ڪر! سوچ نه ڪر! ذهن تي بار نه وجهه ! (هنن حالتن ۾ سڀ نا ممڪن).

زندگيءَ جي هر مسئلي جو علاج؟ ٽڪيون. دنيا جي هر ڏک ۽ مسئلي جو حل حل؟ ٽرنڪولائزر.

اسان سڀني کي گهرجي ته پريشان نه ٿيون ۽ ڳڻتيون نه ڪيون ڇو ته اهي وري ڪنهن نه ڪنهن بيماريءَ جا ڪارڻ آهن. انهن سان دل جي بيماري، ذيابطيس، هاضمي ۽ فالج سميت ٻيو ڪجهه به ٿي سگهي ٿو. پر جي تون بيمار ٿيڻ نه چاهين ته ٽڪيون ۽ ٽرنڪولائزر واپراءِ انهن جي استعمال سان نه تون بيمار ٿيندين ۽ نه دنيا جو ڪو مسئلو، مسئلو رهندو.

هڪ پاسي هڪڙن ماڻهن کي بيروزگاريءَ فڪر جا ڀنڊار ڏيئي ڇڏيا آهن ته ٻئي پاسي ٻين کي روزگار جي حفاظت منجهائي وڌو آهي. تازو اسلام آباد وارين اخبارن ۾ ڇپيل ميڊيڪل سروي مطابق اسلام آباد جا 45 سيڪڙو رهاڪو نفسياتي مريض آهن. اسلام آباد ۾ ڪير رهندا آهن ۽ سندن نفسياتي مريض هئڻ ڪري ملڪ تي ڪهڙو اثر پوندو، سو اسان جي موضوع کان ٿورو پاسيرو احوال آهي. سو، اسلام آباد جي اعليٰ تعليم يافته، خوشحال آباديءَ جي ذري گهٽ اڌو اڌ ڀاڱي پاران انزائٽي، ڊپريشن ۽ اڏاڻل ننڊ ڪري ٽرنڪولائزرن جي استعمال سبب اسان به ڪنڌ کڻي پاڻ کي سڌريل سماج ۾ رهندڙ ڪوٺائي سگهون ٿا.

هتي، هڪڙا ماڻهو ضمي�