سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا

سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا

ڳوٺن ۾ اڃا به رواج آهي ته، ناني پوڙهي ٻارڙن کي جنن ڀوتن ۽ طلسم جي دنيا جون آکاڻيون ٻڌائيندي آهي. شهر ۾ هاڻي ناني پوڙهيءَ جي جاءِ ٽيليوزن والاري آهي ۽ جنن ڀوتن جي جاءِ تي ٿنڊر ڪيٽس، ننجا ٽرٽلس ۽ ان قسم جاٻيا سائنس فڪشن تي ٻڌل ڪارٽون پهچي ويا آهن. ناني پوڙهي ڪا نه ڪا اهڙي ڪهاڻي ضرور ٻڌائيندي آهي جنهن ۾ جادوگر پنهنجي جادوئي طاقت سان انسانن کي پنڊ پهڻ ڪري ڇڏيندو آهي.
ناني پوڙهيءَ جي جادوئي ڪهاڻيءَ ۾ انسان ۽ جانور پنڊ پهڻ ٿيندا نظر اچن ٿا پر حيرت لڳي ٿي ته ناني پوڙهيءَ وٽ ”پنڊ پهڻ“ جو سائنسي تصور ڪيئن پهتو؟ ڇا سنڌي ماڻهو سنڌ جي جبلن مان لڀجندڙ پنڊ پهڻن جي حقيقت کي سمجهن ٿا؟ مون کي سنڌ جي هر جبل ۽ ٽڪر تان پنڊ پهڻ مليا آهن: سکر، روهڙي، اروڙ، شادي شهيد، ڪوٽڏيجي، درگاهه سلطان ابراهيم اڌهم، کيرٿر، بڊو، جهانگارا، لڪي، ڪرچات، رني ڪوٽ، ڄامشورو، سورجاڻو، ڪانڀو، اِري، ڪارو، مهير، ڀنڀور، پٻ، ڪُڊ، ڪراچيءَ ۽ گنجو ٽڪر. ڪنهن به هنڌ تي بيهي ٻه چار منٽ هيڏانهن هو ڏانهن نهاربو ته ڪو نه ڪو پنڊ پاهڻ نظر اچي ويندو.
مون کي ڪڻڪ ۽ انب جا پنڊ پاهڻ به مليا آهن، انهن کان سواءِ اسٽار فش، جيلي فش، ڪَلين واري مڇي ۽ ڪڇون به مليا آهن. جڏهن ته هر نموني جي سپ ۽ ڪوڏ جا پنڊ پاهڻ سنڌ ۾ جام آهن. مرجان جي پاڙ به عام جام آهي. وڻن ۾ ڪنڊي، ديوي ۽ بانس جا ٿڙ مليا اٿم جڏهن ته کجيءَ جا پنڊ پاهڻ به سنڌ ۾ موجود آهن. ڪجهه اهڙا پنڊ پاهڻ به آهن جن کي هڏي چئي سگهجي ٿو، ڪجهه پنڊ پاهڻ مان سڃاڻي نه سگهيو آهيان، پر مڃڻ جي ڳالهه آهي ته، پنڊ پاهڻن جي دنيا صحيح معنيٰ ۾ رني ڪوٽ کان ڪرچات ۽ ٿاڻي بولا خان جي وچ ۾ آهي.
انب جو پنڊ پاهڻ رني ڪوٽ مان مليو. ڪڇون کيرٿر مان، ڪلين واريون مڇيون گوربندي ڏاڦري وٽان، مرجان پٻ ۽ لسٻيلي جي اتر اولهه ۾ ، ڪڊ نديءَ وٽان، ديوي ڪراچيءَ جي سامونڊي ڪناري تان، بانس لڪيءَ وٽان، ڪنڊي ته جتي ڪٿي آهي. سپيون ۽ ڪوڏ هر ماڳ تان لڀجن ٿا. پر سپين جو جيترو ذخيرو گوربنديءَ جي اولهه ۾ آهي اوترو ڪٿي به ڪونهي. جيڪڏهن ڇاڻي کڻي ڇاڻبو ته مٽي وڃي هيٺ ڪرندي، ڇاڻيءَ ۾ باقي جيڪو ڪجهه بچندو اهي سپن جا پنڊپهڻ هوندا. هتي اٽڪل ٻه ٽي ميل اها ئي صورتحال آهي. هتي ئي ڪلين وارين مڇين جي ڪالوني هئي جيڪي هاڻي پنڊ پهڻ حالت ۾ ڦاٿيون پيون آهن. اسٽار فش ڪوٽڏيجيءَ وارين ٽڪرين کان کيرٿر تائين هر جبل تان لڀجي ٿي.
تاج صحرائي صاحب وٽ ذاتي چونڊي ۾ ٻه پنڊ پاهڻ ڏاڍي دلچسپ آهن. هڪ پپر جو پن ۽ ٻيو ڪنهن ننڍي جانور جي کوپڙي، صحرائي صاحب کي پپر جو پن گاجي شاهه جي چشمي وٽان مليو، کوپڙي به دادو ضلعي جي جبلن مان ملي آهي. سنڌ مان لڀجندڙ پنڊ پهڻ سامونڊي توڙي خشڪيءَ واري زندگيءَ جي ڀرپور شاهدي ڏين ٿا. ڪجهه سال اڳ آمريڪي محققن مسٽر البرٽ ۽ جوزف کي جيڪي ارٿ سائنسز جي شعبي ۾ پروفيسر آهن ڀڳي ٺوڙهي لڪيءَ وٽان ڪجهه تمام قيمتي پنڊ پهڻ لڌا آهن. انهن مان هڪ منڊي، هڪ ڪروڙ سال اڳ جي هاٿيءَ جي آهي. ساڳئي هنڌان هڪ ڪوئي جا هڏا ۽ واڳونءَ جا ڏند به هٿ آيا آهن. اتان هٿ آيل ڪاٺ جي پنڊ پهڻن کي به هڪ ڪروڙ سال قديم سمجهيو وڃي ٿو.
ٻيڙين واري ٽيم، ٽپهري ڌاري ڄامشوري پهتي هئي پر درياهه جي صورتحال ڏاڍي مايوس ڪندڙ هئي.
(نوٽ: هيءُ احوال ٽيم جو ليڊر ڪليم لاشاري ڏيندو)
شام جو ستين لڳي ڌاري، سنڌالاجيءَ جي دروازي تي پهتاسون. هتي مهراڻ يونيورسٽي ۽ سنڌ يونيورسٽي جي شاگردن انڊس ايڪسپيڊيشن ٽيم لاءِ آجياڻي لاءِ شاندار بندوبست ڪيو آهي. اسان جي پهچڻ کان اڳ آجياڻو شروع ٿي چڪو هو. ان مهل وائس چانسلر ڊاڪٽر احد ابڙو اسٽيج تان ڳالهائي رهيو هو، جڏهن خشڪي وارو قافلو آجياڻي هال ۾ پهتو. ٽيم جا اڳواڻ اڳ ئي اسٽيج تي ويٺل هئا. خشڪيءَ وارو قافلو پهتو ته ان جي پهچڻ جو اعلان ڪيو ويو. يونيورسٽيءَ جي شاگردن موٽ ۾ منٽ ڏيڍ تائين تاڙيون وڄائي آجيان ڪئي. سڄو هال نوجوانن ۽ استادن سان ٽٻُ هو. مون پنهنجي اندر ۾ وڏو اتساهه ته محسوس ڪيو پر تڏهن به شرم کان پاڻي پاڻي ٿي ويس. ”ڇا اسان سچ پچ ڪو اهڙو ڪم ڪيو هو جنهن جي موٽ ههڙي آجيان ڪئي وڃي!“ اسان ته فقط هانءَ جي زور تي ۽ انڌي عشق ۾ سنڌ ۽ سنڌوءَ جا جبل ميدان ۽ وهڪرا ڏسڻ نڪتا آهيون. اسان اهڙو ڪهڙو ڪم ڪيو آهي. جيڪو سنڌ واسين کي قبول پيو آهي!؟ سنڌ جا ماڻهو به عجيب آهن، وڻين ته اڻ توريو اگهايو ڇڏين. وڻين ته سڄي ڄمار جو پورهيو هڪ گهڙيءَ ۾ رد ڪريو ڇڏين!
تقريرون ختم ٿيون ته، راڳ رهاڻ جي محفل هلي. ڪي لطيفا ٻڌايا ويا، ڪي مزاحيه اسم. مزاحيه خنرن جو اسم سڀني کي ملهه مارويو. ٻنهي يونيورسٽين ۾ ٽئلنٽ جي کوٽ ناهي. هن آجياڻي ٿڪ لاهي ڇڏيا. رات جو دير سان پروگرام پورو ٿيو ته، قافلو ڪوٽڙيءَ جي ختيار جو مهمان ٿيو. ميزبان واهه جي خدمت ڪئي. ان کان ته بهتر هو ته اسان کي آزاد ڇڏيو وڃي ها ۽ اسان سنڌوءَ جي ڪنڌيءَ تي تنبو کوڙي سک جي ننڊ ڪيون ها!
اڄوڪي جاکوڙ مان اسان گهڻو ڪجهه پرايو آهي ۽ شام واري تقريب ٿڪ به لاهي ڇڏيا آهن. جيتوڻيڪ اڄوڪو ڏينهن اجايو نه ويو پر تڏهن به لڳي ٿو ته ڪا ڳالهه کُٽي پئي آهي. خبر ناهي ته ڇو يونيورسٽي واري تقريب ۾ ڪنهن نوجوان جو ڳايل گيت ذهن ۾ وري وري گونجندو رهي ٿو.
”زندگي رڃ سهي مان اڃايل پکي!“