Bootstrap Example
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-06-26
داخلا نمبر 276
عنوان سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2082
داخلا جو حوالو:

هن داخلا لاءِ تاريخ جا حوالا موجود نه آهن

هن داخلا جون تصويرون نه مليون

سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب - مان نڪتل ٻيون شاخون-

سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا3
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0--1--2-گذريل صفحو

سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب



سومهڻيءَ مهل سيوهڻ کان دادوءَ پنڌ وياسين، جتي سنڌ جو جهونو محقق تاج صحرائي رهي ٿو. اسان جي مرضي آهي ته ساڻس ڪچهري ڪجي. ڏسون ته هو پنهنجي زندگيءَ جو نچوڙ ڪهڙن لفظن ۾ بيان ڪري ٿو. اونڌائي رات ۾ ڌاڙيل راڪاسي قوتن وانگر سرگرم ۽ طاقتور ٿي ويندا آهن. انڊس هاءِ وي سندن من پسند شڪار گاهه آهي، رات کين راتاها هڻڻ ۾ مدد ڪري ٿي. جيپ اونڌائي رات جو پيٽ چيري اتر اولهه طرف دادو ڏانهن ڊوڙندي رهي ... ساهه مٺ ۾ رهيو پر خير ٿي ويو. اڄڪلهه ته ماڻهو ڏينهن ڏٺي جو ڌاڙيلن هتان شهرن مان کڄيو وڃن.

جڳت آباد جي هڪ پراڻي جاءِ آڏو جيپ بيٺي، درکڙڪايو ويو، صحرائي صاحب ٻاهر نڪتو. بت ڀريل ۽ اڇا وار، سندس ڀرون به اڇا ٿي ويا آهن. صحرائي صاحب وڏي پاٻوهه سان مليو ۽ مٿي ڪمري ۾ وٺي ويو. مُهين جي دڙي واري گهرن جي نقشي تي بيٺل هيءَ جاءِ اوڙي پاڙي جي جاين کان مختلف ناهي. ڏاڪڻ، اڱڻ مان مٿي ٿي وئي. مٿي ٻه ڪمرا هئا. ٻنهي ڪمرن ۾ ڪتاب، پراڻيون ٺڪريون ۽ پنڊ پهڻن سان ڀريل ٽوڪريون ۽ ٿيلهيون. صحرائي صاحب پنهنجي جمع پونجي ڏيکارڻ مهل ڏاڍو خوش ۽ مطمئن ٿي لڳو.

ڪچهري شروع ڪرڻ کان اڳ، ڪريم ميمڻ ۽ محمد علي قادريءَ پنهنجون ڪئمرائون تيار ڪيون. مون ۽ انور پيرزادي سوال تيار ڪيا ۽ ڪچهري شروع ٿي:

بدر ابڙو: صحرائي صاحب توهان جي سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ٿر، ڪاڇي، ڪوهستان، لاڙ ۽ ميداني علائقن ۾ قديم ماڳ ڏٺا آهن، توهان کي ان ڏس ۾ ڪهڙو مشاهدو ۽ ڪاميابيون حاصل ٿيون آهن؟

تاج صحرائي: ان سلسلي ۾ عرض آهي، جيڪو توهان جي ايڪسپيڊيشن سان به تعلق رکي ٿو: مون ان موضوع تي ڊاڪٽر لوئس فليم ۽ ڊاڪٽر مائيڪل جانسين سان به بحث ڪيو هو. آئون کين چوندو آهيان ته توهان جيڪو نيل نديءَ جي ماٿريءَ جي حوالي سان يا فرات ۽ دجله جي ماٿريءَ واري تهذيب وانگر سنڌو ماٿريءَ جي تهذيب ٿا سڏيو ان ۾ ٿوري ترميم جي ضرورت آهي. سا اها ته سنڌو ماٿريءَ سان گڏ جيڪو کيرٿر جو علائقو آهي، سو ڏاڍو اهم آهي. کيرٿر جي اڀرندي پاسي توڙي الهندي پاسي، بلوچستان ۾ به اهڙائي قديم دڙا آهن، جهڙا اسان وٽ آمري، ڪوٽڏيجي يا موهن جو دڙو آهن، توهان انهيءَ کي کيرٿر_ سنڌو ماٿري تهذيب سڏيو ته وڌيڪ سٺو آهي. آئون چوندو آهيان ته، جيڪي به دڙا کيرٿر جبل جي اوڀر ۾ آهن، جيئن گاجي شاهه جو آهي، ٽنڊي رحيم جو آهي، علي مراد شاهاڻيءَ جو آهي، نئنگ، ڪائي، نڪو، ڊنب، ٻنڌڙي وغيره آهن يا جيڪي کيرٿر جي اولهه ۾ ديوانه، دريجي، نال، ڪلي آهن، نال جي تهذيب وارو ٺڪراٽو ته آمريءَ واري تهذيب جي ٺڪراٽي سان هڪ جهڙائي رکي ٿو، اها هڪجهڙائي نوانوي سيڪڙو آهي. مان ان کي پهاڙي يا جابلو تهذيب سڏيندو آهيان. اها تهذيب جبلن سان تعلق رکي ٿي. آمريءَ جو دڙو به جبل جي وٽ سان ٿو لڳي. ساڳي طرح ڪوٽڏيجي نيم جابلو ۽ نيم ميداني تهذيب آهي. موهن جي دڙي واري تهذيب يا هڙاپه تهذيب يا لهم چانهو، الهڏنو جوکيو وغيره جا دڙا ميداني تهذيبون هيون. ٻي ڳالهه اها به چوان ٿو ته، سنڌو ماٿريءَ کي ٺاهڻ وارو ئي هڪ ته کيرٿر جبل آهي يا ٻيو راجپوتانا يا ڪڇ وارو يا ٿر وارو ريگستان آهي، جنهن ۾ چولستان به شامل آهي. اهي جبل ۽ ٿر نه هجن ها ته ماٿري ئي نه ٺهي ٿا. ان تهذيب، کيرٿر ۽ ريگستان سبب ترتيب ورتي آهي. ان جو هڪ ٻيو مکيه جز منڇر ڍنڍ آهي. پهاڙن تان جيڪي ماڻهو لٿا، اهي منڇر تي آباد ٿيا، جڏهن وڌيڪ قوي ٿيا ۽ ارتقا جون منزلون طئه ڪيون تڏهن زراعت انهن جو مکيه پيشو ٿيو، ان کان پوءِ اهي منڇر ڇڏي درياهن تي آيا. درياهن تي اچڻ کان پوءِ درياهن جي ٻنهي ڪنارن تي پنهنجيون وسنديون ٺاهيائون.

توهان جيڪڏهن سنڌ جي سماجي اڀياسن جي تاريخ جو مطالعو ڪندا ته، توهان ڏسندا ته سنڌ جي ڪنهن به خطي ۾ ڪنهن فرد واحد جي نالي سان ڪا ديهه يا ڪڙيو (واهه) نظر نه ايندو. چوندا ته ”بابا هيءَ راهوجن جي ديهه آهن“... ”هيءُ سميجن جو ڪڙيو آهي“ اهو ان ڪري جو اسان وٽ گڏيل سماج هو. ان ۾ ڳوٺ توڙي شهر به اچي ٿي پيا. ڳوٺاڻي سماج، شهرن کي اسرڻ ۾ مدد ڏني، تنهن ڪري اهو ئي گڏيل سماج پئي هليو. سو جڏهن ماڻهو درياهه ڏانهن آيا ته انهن مان ڪن مڇي ۽ جانورن جي شڪار واري سماج کان پاڻ کي ڪٽي ڇڏيو. پوءِ انهن پوکيءَ تي گذارو ڪيو. پوءِ انهن جون ذاتيون تبديل ٿيون. انهن نين ذاتين جي سڃاڻپ ”و“ سان ٿئي ٿي. مثلاً راهو، سمون، ڳاهو، واگهو، گهلو، اوٺو، اوڍو غيره.

ساڳي طرح ٻيو وري ”جو“ سان سڃاپجن ٿيون مثلاً ناريجو، ڪوريجو، سميجو، جوڻيجو، پليجو، راهوجو وغيره، ڪي ذاتيون ”ل“ سان اچن ٿيون جيئن جهتيال، سيال، ڪلال، بلال وغيره ڪن جي پويان ”ر“ آئي جيئن سوڍر، سيهڙ، ڏچر، ٻٻر، ڪٽپر، ڇڇڙ، ساڳي طرح ”يو“ آيو جيئن جوکيو، تنيو، جيوڻيو، وغيره وري ڪن جي پويان ”ڻ“ اچي ٿو جهڙوڪ ٻانڀڻ، ميمڻ، بهڻ، لهڻ وغيره، هاڻي انهن جو ڌنڌو ٻيڙيون ڪاهڻ ۽ مڇي مارڻ نه رهيو. انهن صرف زراعت ڪئي.

مان پنهنجي ڳالهه کي وري توهان جي ”سنڌو واري سفر“ سان جوڙيان ٿو، جيڪڏهن توهان سنڌوءَ جي حوالي سان قديم ترين نقشا ڏسندا ته، انهن ۾ توهان کي اروڙ کان مٿي ٻه درياهه نظر ايندا. هڪ اهوئي سنڌو درياهه جيڪو اولهه ٻيٽ کان اچي ڪشمير کان ٿيندو سنڌ ۾ داخل ٿو ٿئي، ٻيو درياهه ”سرسوتي“، جنهن کي اولهه هاڪڙو به چئو، ريڻي به چئو، واهندو به چئو. اهو درياهه اچي اروڙ جي مٿان سنڌوءَ ۾ پوندو هو. هاڻي انهن کي ”گم ٿيل ندي“ (The Lost River)چيو وڃي ٿو. ان کان سواءِ درياهه جا ڪي وڏا قدرتي ڦاٽ هئا. هڪ ڦاٽ اتان اروڙ هيٺان ئي ٿي وهيو جنهن جو نالو ”ڪنڀ درياهه“ هو. انهيءَ جا نشان اوهان کي خيرپور ضلعي ۾ ڪوٽڏيجيءَ کان هيٺ ڳوٺ ”ڪنب“وٽ نظر ايندا. اتي ان ڦاٽ جو پاڻي به بيٺو آهي ۽ وهڪري جا نشان به آهن. اهو وهڪرو ٻن ڀاڱن ۾ ٿي هڪڙو موهن جي دڙي جي مٿان (اولهه ۾) وهي وري هيٺ اچي کيرٿر جي وٽ وٺي منڇر ۾ ٿي پيو. ٻيو ڦاٽ موري کان، دولتپور کان ويندي سڪرنڊ کان هيٺ تائين نيشنل هاءِ وي واري رستي وٽان وهندو هو. توهان کي انهيءَ پاسي واريءَ جون ڀٽون به نظر اينديون، سر ۽ ڪانهه به نظر ايندا، اهو درياهه جو پيٽ آهي.

ٻئي درياهه کي سنڌ درياهه ڪري سڏيو اٿن. اهو ڪنڌڪوٽ کان وهندو هو. جنهن کي تاريخ ۾ سنڌ ڍورو ڪري لکيو ويو آهي. اهو شڪارپور جي مٿان بيگاريءَ طرف وهي، وارهه کان ٿيندو کيرٿر جي واٽ وٺي منڇر ۾ پوندو هو. ان کان سواءِ منڇر ۽ سنڌو درياهه جو ڳنڍيندڙ ”اڙل درياهه“ هو، جيڪو اڃا تائين آهي، پر هاڻي جيئن ته سنڌو درياهه اولهه ڏانهن سرندو ٿو اچي، ان ڪري اڙل جو پيٽ هاڻ




ٽوٽل صفحا3
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0--1--2-گذريل صفحو

سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب ھنن داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون